Begin januari heb ik in een column " Krugman en de crises " over "this time is different" uitgelegd dat het normaal is dat golven naar beneden en naar boven gaan. Je moet van goede huize zijn om vol te kunnen houden dat golven niet naar boven gaan. Toch doet Kenneth Saul Rogoff dat in zijn bestseller geschreven samen met Carmen Reinhardt: "This time is different: eight centuries of financial folly". Want nu zitten we in een financiële crisis en het normale spoorboekje daarvan is anders: het gaat dan altijd langdurig fout met definitief verlies van productie en inkomen. Ofwel, men zit in de depressiefase van de Kondratieffgolf veroorzaakt door overinvesteringen. Een lange periode met lage investeringen moet volgen. De consument moet langdurig schuld afbouwen. De overheid moet dat ook. In 2010 zitten veel overheden op het spoor waarbij de ondergang bijna gegarandeerd is: de tekorten vergeleken met de belastingopbrengsten in o.a. de VS zijn op een niveau gekomen dat in vergelijkbare gevallen uit het verleden normaal gesproken een ontsporing gaat volgen.
Rogoff stelt in zijn interview met Staps van NRC van afgelopen zaterdag dat financiële crises in westerse landen bijna even veel voorkomen als in Latijns Amerika. De financiële lobby is ook in westerse landen zo machtig dat de financiële toezichthouders te zwak worden gehouden.
Als je meegaat met Rogoff en de huidige ellende in de VS afzet tegen de standaard van landen (inclusief Emerging Markets die Submerging worden) met een financiële crisis in het verleden, dan heeft de huidige Kredietcrisis ongeveer gedaan in de VS wat normaal is op diverse punten: huizienprijzen gingen 33% omlaag (aan weinige kant, maar in delen van VS was daling wel groot genoeg), de aandelen zijn met een daling van 56% precies gemiddeld geweest, de werkloosheid is met 6% gestegen tegen 7% normaal. Alleen de duur van de recessie met 1,7 jaar is te kort en daarom komt er nog wat bij. Daarom gaat de werkloosheid die 7% stijging ook halen.
Amerika zit nog diep in de put en men hoort nog te vaak dat het allemaal niet zo erg is terwijl zo veel mensen zonder werk zitten, minder verdienen en minder uren maken.
De VS heeft enorme mazzel gehad dat men niet in de tweede Grote Depressie is gekomen, maar het is nog steeds vreselijk [deze zin is de titel van het stuk in NRC].
Rogoff stelt dat Europa het gemakkelijker gaat krijgen dan de VS omdat iedereen in Europa met 1% economische groei kan leven.
In de VS kan dit niet en daardoor zal de consument de nodige keren in de komende jaren teleurgesteld. De VS kunnen voorlopig structureel niet veel harder groeien.
De redenen hiervoor:
- kredietverlening komt niet op gang, de banken lenen onvoldoende
- problemen met milieu en gezondheidszorg
- schulden groeien veel te hard (nu overheidsschulden) en daardoor is er minder herstelkracht economie.
Mijn commentaar: (zie ook post over Krugman):
- het grote experiment van geld drukken door centrale banken werkt; dit experiment was niet mogelijk in vorige financiële crises (want speculatie richt dan betreffend land te gronde, bij een globale crisis kan men niet tegen de hele wereld in speculeren).
- productiviteitstijging is hoog. Men moet vooral in human capital investeren om dit op peil te houden en daar zijn geen bankleningen voor nodig. Er hoeven in het westen helemaal niet zo veel fabrieken en kantoren gebouwd te worden.
- Emerging Markets zijn belangrijker dan ooit voor de wereldeconomie. Omdat consumptie in China 5* zo hard groeit is China even belangrijk voor groei consumptie dan heel Europa of de VS. Andere EM zijn nu ook groot zoals India, Rusland, Brazilië. En er zijn grote runners up: Indonesië, Mexico, Turkije. De Aziatische consument vult het gat van de westerse consument.
- Langer doorwerken ouderen. Daardoor kan men door blijven consumeren op hetzelfde niveau maar spaart men vanzelf meer
- Het bankwezen is veel verder in het herstel dan bij de doorsnee financiële crisis: de schulden zijn veel verder afgesreven dan bij Japan, er is veel meer nieuw kapitaal ingepompt en de rentecurve is heel steil (was nooit het geval bij doorsnee financiële crisis waarbij eigen valuat verdedigd moest worden) waardoor banken veel winst maken en economisch herstel eenvoudiger is.
- De fiscale respons is sterker
- Veel nieuwe investeringsmogelijkheden: ICT/Groene Revolutie/ gezondheidszorg
Woody Brock houdt als hij bij ons langs komt vaak het verhaal dat de westerse landen en dan vooral Europa een veel hogere groei moeten nastreven willen ze het pensioenstelsel enigszins overeind kunnen houden. Bij 1% groei zullen de overheidsinkomsten te weinig groeien en de rendementen op beleggingen te laag zijn om pensioenuitkeringen op peil te kunnen houden.
Wel ben ik het er met iedereen over eens dat het nog even zal duren voordat het economisch herstel zo sterk is geworden dat men echt het gevoel heeft dat de crisis voorbij is. Ook ben ik het ermee eens dat het huidige herstel op vele manieren kan ontspsoren en maar op weinig manieren op het juiste pad gehouden kan worden. Die grote aandacht voor op hoeveel manieren alles fout kan gaan zit in de menselijke natuur, is evolutionair bepaald: alleen door veel aandacht voor wat fout kan gaan kan men overleven (je kunt maar een keer opgegeten worden door een ander dier, daar moet je altojd op voorbereid zijn etc.). Daardoor kiest men uiteindelijk toch heel vaak voor die betrekkelijk zeldzame paden die tot voorspoed leiden.
De gangbare mening over de economie zal voorlopig vermoedelijk gedomineerd blijven door rampspoedeconomen als Rogoff en anderen. Rogoff is een veel betere wetenschapper dan ik en heeft veel invloedrijke contacten met politici en wetenschappers. De superintelligentie van Rogoff blijkt o.a. uit het feit dat hij in zijn jeugd zo ongeveer de beste schaker van de VS was.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten