VOC en de Nederlandse beurs in de 17de eeuw

De VBA hield afgelopen vrijdag lezingen over de beurs in de 17de en 18de eeuw.
De 17de eeuw ging Lodewijk Petram te lijf met de VOC en de koersen hiervan.
Nederland liep voorop met aandelen. Het aandeel VOC was het eerste grote aandeel in de wereld. Uit cijfers van Renë Willemsen zie je dat in 1602 voor 6,44 miljoen gulden wordt ingeschreven op de eerste aandelenemissie in de wereld. René verbaasde zich dat zo'n groot bedrag bij elkaar verzameld kon worden, terwijl Nederland toch in oorlog was en het naar Europa halen van specerijen etc toch een hachelijke onderneming was. Er was in die tijd kennelijk heel wat meer vertrouwen dan nu dat risico beloond wordt.
Ik denk dat dit komt, omdat het tot heel wat kooplui was doorgedrongen dat je fantastische winsten kon maken op specerijen gekocht in de Oost. Specerijen waren idioot duur en alleen te verkrijgen tot voor kort in de 17de eeuw via de zijderoute. De verkoopprijs was 1000 tot 100.000 keer hoger dan de inkoopprijs in Indië volgens Landes. Iedereen met wat centjes wilde kennelijk van die wonderbaarlijke geldvermenigvuldiging profiteren. Eén boot kon vergaan ,maar een heleboel boten, daar kwam het grootste deel van de lading toch wel van aan. In ieder geval waren er buitengewoon veel mensen die een gokje durfden te wagen via een inschrijving op aandelen VOC. Een andere reden waarom die inschrijving goed liep was de gedachte dat je via de VOC de Republiek der Nederlanden hielp in de oorlog met o.a. de Spanjaarden. Het was een sociaal verantwoorde belegging die goed rendeerde, zoals vaak gebeurt als in een speciale grote nood wordt voorzien.

Die aandelen VOC waren geen mooie verzamelobjecten zoals wat er later van gemaakt werd, mooie grafische papiertjes soms (vooral bij Amerikaanse spoorwegen) maar een soort recu dat je betaald had en hoe veel je betaald had aan wie en in welke stad je de aandelen gekocht had.

Lodewijk Petram legde eerst uit hoe moeilijk en omslachtig de handel in aandelen aanvankelijk was.
Je moest eerst de aandelen kopen bij de Nieuwe Brug (ongeveer waar nu het centraal station is) en daarna moesten de administarieve handelingen verricht worden in het OostIndische huis met volop ambtenarij en transactiekosten.
Men vond dat zo ingewikkeld dat men liever handelde met derivaten: men kocht forwards, de plicht om op een zekere tijd tegen een zekere prijs aandelen VOC af te nemen. Dat waren uiteraard hele contracten (alhoewel niets vergeleken bij wat Amerikanen tegenwoordig verzinnen). Men probeerde een en ander te reguleren, maar daar kwam niet zo veel van terecht. Na 1630 ging men enorm speculeren via de termijncontracten en tot 1650 werden daar heel wat mensen rijk mee (de koers van het aandeel VOC schoot de lucht in toen de werelddepressie afgelopen was rond 1630 en Nederland wel heel erg aan de winnende hand was in zijn oorlogen). Men handelde naakt in termijncontracten VOC dat het een lieve lust was, ook al was naked selling verboden.
Van 1650 tot 1700 steeg de koers van het aandeel VOC niet. Er waren van tijd tot tijd wel flinke bewegingen. Die bewegingen werden vooral veroorzaakt door opkomende of wegebbende angsten over handelsoorlogen. De crash van 1672, het rampjaar, was met ongeveer 50% het grootste, maar ook de krach van 1688 met 25% was noemenswaardig. Uit het niets begonnen de koersen te dalen totdat bleek dat Willem III een oorlog tegen Engeland aan het organiseren was om daar koning te worden. Bij dit soort koersdalingen werde er uiteraard heel wat speculanten in de termijncontracten uitgekleed. Ze sprongen niet het raam uit (er waren nog geen wolkenkrabbers zoals in 1929), maar men werd gewoon gek.

Handelsoorlogen waren verreweg de belangrijkste redenen waarom de beurskoersen flink in beweging kwamen en wie hier voorinformatie had boerde erg goed (zoals de banken die wisten wat Willem III ging doen omdat hij geld bij hun ging lenen). Beleggen op basis van voorinformatie was toegestaan, dat was zelfs wat iedereen probeerde.
Als je het zo bekijkt is er niet zo heel veel veranderd in de wereld. Dat handelen met voorinformatie mag niet, maar gebeurt nog steeds. De speculatie gaat met derivaten en de handel daarin is groter dan de handel op de gewone beurs, net als in de 17de eeuw.
Petram dacht dat je nu heel beducht moet zijn voor handelsoorlogen tussen China en Amerika, voortkomend uit de Eurocrisis. Wie weet heeft hij gelijk, mijn collega Ted Scott is heel bang voor een handelsoorlog in 2012 (dit zou rare sprongen van valutakoersen betekenen en illiquiditeit van heel wat beleggingen en uit kunnen monden in een echte oorlog).