Gordon: groei Amerika is voorbij door zes tegenwinden

Robert Gordon, de expert op het gebied van productiviteitsstijging, heeft een grenzeloos somber verhaal geschreven over de toekomst van de VS, zelf noemt hij het een soort provocerende fantasie:
IS U.S. ECONOMIC GROWTH OVER? FALTERING INNOVATION CONFRONTS THE SIX HEADWINDS

Dit verhaal was ook de basis voor het sombere verhaal van Grantham over de VS op lange termijn, al zwakt Grantham enkele tegenwinden (terecht hoop ik) wat af, zoals ik in mijn recente post over Grantham besprak.

Gordon ziet versnellingen in de economische groei door de drie industriële revoluties sinds 1800, daarvoor was er weinig groei (de eerste van de stoommachine en de spoorwegen. de tweede met de auto's, elektriciteit, stromend water, de telefoon, oliewinning en nog heel wat meer en de derde met computers, internet en mobieltjes). Dat is in lijn met de Kondratieffgolven, per twee zie je een extra grote golf ontdekkingen/ toepassingen.
De spin offs van de tweede revolutie zoals vliegtuigen, autobanen waren in 1972 uitgewerkt en daarna zakte de productiviteitsgroei weg tot 1996. Dat is de neergang van de vierde Kondratieffgolf zoals wij dat indelen en het moeizame begin van de vijfde Kondratiefgolf.
Gordon denkt dat de derde revolutie alleen maar in de periode 1996-2004 heeft geleid tot extra groei en dat de spin offs van de derde revolutie heel wat kleiner zullen zijn dan die van de tweede. Dat vinden Ter Veer en ik veel te somber.
Gordon hoopt inderdaad te somber te zijn geweest, maar hij ziet zes tegenwinden die zelfs als er nog wat spin offs van de derde revolutie komen de groei in de VS uitermate pover zal zijn in de komende vele decennia.

Het bovenstaand paatje zou ongeveer de productiviteitsstijging kunnen zijn volgens Gordon in de VS, als koploper van de ontdekkingen van de derde revolutie.
Voor het gemak neemt hij de cijfers van Maddison vanaf 1300 tot 1800 voor het VK als benadering voor productiviteitsgroei in de wereld. In ons boek hebben we beschreven dat de groei per hoofd inderdaad tot 1800 te klein was om in een generatie echte vooruitgang te zien. In de voorgaande periode vanaf ongeveer 1600 was er overigens wel enige groei, de tijd van de koopmansrevolutie waarin eerst de Nederlanden en daarna het VK toch wel enige groei lieten zien. Dat is nog net zichtbaar in het plaatje van Gordon.

Gordon vertelt overtuigend hoe groot de vooruitgang was door de eerste en vooral tweede industriële evolutie. In 1885 bijvoorbeeld  moest de doorsnee huisvrouw in North Carolina per jaar 148 mijl lopen om water te gaan halen en moest per jaar zo'n 35 ton water meetorsen. Door stromend water hoeft dat nu gelukkig niet meer in de VS. Wat had men het toch slecht in die goede oude tijd!
Mede daarom kan hij zich nauwelijks voorstellen dat je met die derde revolutie nog zulke grote stappen voorwarts kunt zetten in het koplopersland Amerika.

Die zes tegenwinden:
1. het demografisch dividend van de VS slaat om, de hoge bevolkingsgroei hielp in het verleden geweldig en in de toekomst is er maar een schamele 0,2-0,3% te verwachten in de VS.Het meeste hielp dat na 1960 veel meer vrouwen gingen werken. Deze hulp aan de groei is definitief uitgewerkt.
2. de relatieve opleiding van de jeugd is matig in de VS, niet in lijn met wat een koplopersland zou moeten hebben (dan zou je bij de PISA scores in de top 5 moeten zitten, niet plaats 21 tot 35 als nu het geval is) De sprong qua scholing is gemaakt in de VS (PV: dat is te somber, men leert nu hoe je internet moet gebruiken om scholing te verbeteren en de vooruitgang die je dan kan boeken is groot; Grantham: dat slechte onderwijs speelt al decennia, toch blijft VS koplopersland, het lijkt eerder te kunnen verbeteren dan te verslechteren).
3. te grote inkomensongelijkheid in de VS staat groei in de weg. Deze is nu excessief in de VS en dat zorgde in het verleden voor onheil, corruptie, achterblijvende groei. (PV: dit duurt nog maar even. In Kondratieffgolven zie je vaak hoe je lange periodes hebt waarin de inkomensongelijkheid toeneemt en dan weer afneemt. Over enkele jaren zal men weer langdurig gaan denivelleren.)
4. Globalisatie is nu een ramp, in tegenstelling tot in vorige eeuwen, waarin nieuwe markten bijdroegen aan groei overal, ook in de niet nieuwe markten. de VS profiteerde bijvoorbeeld van de grote groei in Europa door de Marshall hulp). Outsourcing berooft de amerikanen van hun banen., net zoals de Luddites al vreesden bij het in gebruik nemen van weefgetouwen {PV: deze keer is er inderdaad wat onzekerheid of de groei van de Opkomende Landen wel tot extra groei in het Westen zal leiden. Voorlopig was dit wel het geval, het Westen kon zich toeleggen op zaken met veel toegevoegde waarde zonder dat je je tijd vergooide met zaken als goedkope schoenen en t-shirts. Maar er zijn problemen door de te hoge werkloosheid in het westen en de hogere grondstoffenprijzen door China die als een soort belasting dienen).
5. De steeds hogere grondstoffenprijzen, waardoor je hier steeds meer van je inkomen aan moet uitgeven (dit is voorde VS niet zo erg gezien hun enorme export van landbouwproducten en hun hoge energieproductie met nu de hulp van  fracking en teerzanden). Enorme kosten om het milieu in toom te houden gaan groei drukken.  Grantham legt dit punt overtuigender uit.
6. de te hoge schulden van gezinnen en overheid. Je zit in de zone van Reinhart/Rogoff waarin dit de groei raakt. (PV: schulden van gezinnen zijn voldoende teruggedrongen, dit hoeft groei in de VS niet erg te raken; omdat iedereen de VS als veilige debiteur ziet is het gunstig als de VS een behoorlijk overheidstekort heeft, gunstig voor de wereld en voor de VS: ondanks het handelstekort ontvangt de VS meer inkomen uit het buitenland dan het moet betalen aan rente (want die is erg laag)).

 Tja, wat moet ik verder opmerken?
1. we zullen helemaal niet een magere technologische vooruitgang zien, Gordon onderschat de kracht van de derde revolutie schromelijk.

2. de grote trend van deze Kondratieffgolf is de opkomst van China en straks India. Hierdoor krijg je voor het eerst sinds de Industriële Revolutie dat de welvaartverschillen met het koplopersland en de rest van de wereld zullen afnemen. Dat is een heel gunstige zaak, het zal leiden tot veel groei in de nodige Opkomende Landen en veel lagere, maar toch nog behoorlijke groei in het westen.

3. de afzwakking van de productiviteitsgroei van 1972-1995 in o.a. de VS is niet helemaal te verklaren door het opdrogen van innovaties.. De opkomst van de dienstensector en vakbonden die door de lage werkloosheid ontslagen en hervormingen konden tegengaan met overheden die via subsidies noodlijdende bedrijven te lang lieten door bestaan was hier ook debet aan. Voorlopig wordt de productiviteitsstijging niet geremd door de onmogelijkheid om kosten te besparen via o.a. het ontslaan van mensen. Overheden houden haast geen failliete bedrijven meer in de lucht.. Juist door de opkomst van internet is er nu wel productiviteitsstijging in de dienstensector. Vooral in de financiële sector is nog een enorme productiviteitsslag te maken.

4. de trend van dematerialisering (zie boek  Abundance, Diamandis en Kotler): we hoeven niet zo veel nieuwe omvangrijke industriële producten meer als vroeger. De nieuwe gadgets zijn klein. TV's zijn groot maar plat. Mobieltjes kunnen een veelvoud van toepassingen hebben die vroeger een kamer vol aan consumentenelektronica vergden. We hebben geen verzameling Lp's, CD's meer voor onze muziek, het staat allemaal op de PC, de tablet, de USB stick. Deze trend zet door: veel zaken hoef je niet meer te bezitten, je moet er wel gebruik van kunnen maken.

N.B. ik heb de laatste tijd behoorlijk geblogd over groei op lange termijn, dat is door klikken op het label Kondratieffgolf en new normal  versus old normal te zien.