enige gedachten volgens onze interpretatie van de lange golf (Kondratieff)

 Ons boek ging uit van zeer goede beurzen tot minstens 2018, of wat verder. Dat hoogtepunt lijkt  niet 2018 maar 2021 geworden.

Het optimisme van 2009 was gebaseerd op: 1. de verwachtingen waren te laag en zouden meevallen, 2. de verschuiving van de belangrijke machten in de samenleving gaf aan dat er een zeer gunstige beursperiode voor de hand lag en 3. het zat goed met technologische vooruitgang en inflatie.

Eind 2022 ligt een en ander minder gunstig. De verwachtingen zijn niet veel te laag gespannen (in 2009 kon je gemakkelijk aangeven (in ieder geval konden wij het) dat de financiële wereld echt niet zou vergaan en dat het monetair beleid ongekend ruim zou worden). Eind 2022 is er minder positiefs te verwachten van het monetaire beleid op lange termijn en is men wat positiever voor groei op lange termijn (ondanks Poetin). China kan zorgen voor tegenvallers, maar er lijkt nog geen erg over optimisme gaande. 

Analyse van de verschuiving van de machten werd in 2009 gecompliceerd door de opkomst van het verschijnsel individualisme (met bijgaand globalisering,/kosmopolitisch denken en met technologische vooruitgang). Nu is het meer een speciale opkomst van nationalisme. Van boze burgers die teleurgesteld zijn dat ze niet zo veel rijker werden dan hun ouders, die geen vooruitgang zien. Deze deplorables van Hillary Clinton geven de schuld aan immigranten,/ China (globalisering), een falende overheid (pandemie, te weinig betaalbare woningen, geld weggooien aan klimaatbeleid) en niet aan te hoge winstmarges. Ze verfoeien vakbonden en verhinderen daardoor dat de macht Employees snel machtiger wordt en ook aan betutteling door de overheid. Dat zou nu eigenlijk moeten gebeuren met bijbehorende loonprijsspiraal, maar dit wordt kennelijk nog even uitgesteld. De hoge winstmarges zullen daarom niet zo snel verdwijnen (dat gebeurde bij de vorige neergang in de Kondratieffolf na 1965 ook maar langzaam). De overheid wordt machtiger, het individualistisch denken zwakker. . Met mate allemaal, maar het veroorzaakt een noodgedwongen zwakker worden van de macht B (business, bedrijfsleven). En dat is slecht voor de reële trend van de beurs legden we uit. En onvermijdelijk ergens na 2018. (onvermijdelijk door de demografie van vergrijzing en het langzaam boos worden van andere groepen die vinden dat B moet inleveren. dat komt op de politieke agenda en dan gebeurt dat uiteindelijk ook.

Het derde punt is productiviteitsstijging. dat gaat volgens technologische vooruitgang en investeringen van de overheid in rendabele infrastructuur. Dat is nu gunstiger dan in 1965. Toen vielen de innovaties terug in tempo en de overheden investeerden minder (de scholen en de zwembaden zijn gebouwd, de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog was voltooid). Nu zijn er gigantische investeringen nodig voor defensie en het klimaat en die zijn door de enorme daling van de prijzen van zonne- en windenergie zeer rendabel geworden. Door de opkomst van internet is er een ongekend enorme groei aan opgedane kennis geweest en die gaat de komende decennia voor extra innovaties zorgen. Veel gunstiger dan in 1965. Een en ander is (nog steeds) zeer gunstig voor met name de technologiesector..

een en ander zal zorgen voor veel minder goede beurzen dan 2009/2021, maar in reële termen beteer dan 1965/1982. Voorlopig weinig structurele stijging van de reële koersen sinds 2021. En over enige jaren dreigt een grote ontsporing van de beurzen, de Chaotische Neergang. In 2009 gepland voor ongeveer 2024/2026, maar door een iets latere top in 2021 kan die Chaotische Neergang iets later komen (maar is wel degelijk al mogelijk vanaf 2024). China gaat waarschijnlijk fout, tegenvallers met het klimaat dreigen en er zijn vervelende verrassingen à la oorlog mogelijk. Stagflatie kan weer wortel schieten, al wordt de dreiging daarvan op korte termijn in mijn ogen overdreven.

zijwaarts maar 2023 biedt kansen

 Er is een buitengewoon pessimisme onder de goeroes over wat 2023 zal brengen op de beurzen. dat is heel ongewoon voor het jaar voor de presidentverkiezingen in de VS. 

Het is niet zo vreemd echter, want men is vanwege goede redenen bang dat de recessie van 2023 niet voldoende is verdisconteerd (horror verhalen o.a. topgoeroe 2022 Wilson (Morgan Stanley) over winsten) en ook dat de FED woord gaat houden en een verstikkend beleid gaat voeren om de inflatie voldoende  te laten dalen. Bianco stelt dat de 2-jaar rente vroeger altijd boven de eindrente van de FED is gegaan (al lijkt dat deze keer niet te gebeuren): don't fight the FED.

De FED en ECB zijn te ver gegaan met hun negatieve guidance, behalve natuurlijk dat ze geen recessie voorspellen (dat mogen ze zo ongeveer niet, dat is self fulfilling prrohecy)  Ze zijn echter data dependent en ze zien de verslechtering van de economische groei en de daling van de inflatie (inclusief nieuwe FED--leading reeksen over huurherzieningen in de VS). Dat betekent dat de FED zich flink achter de oren gaat krabben na de grote neerwaartse herziening van de banengroeicijfers begin februari. Dat zal reden genoeg zijn om de FED-rente niet veel meer of zelfs helemaal niet meer te gaan verhogen.

Op korte termijn lijkt een en ander voldoende ernstig om de koersen wat te laten dalen. De FANG-aandelen inclusief TESLA zijn nog erg kwetsbaar. Er moeten nog heel wat neerwaartse winsttaxaties komen en de lange rente wil niet echt omlaag (men rekent iets meer op scenario dat FED gelijk krijgt). 

Op middellange termijn zal men gaan denken wat na de recessie in de VS gaat gebeuren. Is de daling van de inflatie voldoende voor herstel koopkracht? Komt er fiscale stimulering, zoals altijd en nu dringend gewenst is voor reparatie infrastructuur en klimaat investeringen?  Zakt de loonstijging weg, geen loonprijsspiraal (want er zijn te veel sectoren waar het structureel niet goed gaat)l? Vallen de winstmarges mee? Is het verhaal over technologische vooruitgang weer prachtig, zoals voor de hand ligt? 

Dat zal zorgen voor herstel van beurzen. Niet zo mooi als we gezien hebben van 2009-2021 (vanwege deglobalisatie en demografie structureel meer inflatie (= minder monetaire stimulering) en geen nog hogere winstmarges dan 2021), maar toch, omhoog. De kredietimpuls van China is positief en de FED gaat royaler worden (anders ontslag, want staatsschuld onbetaalbaar). De verwachtingen voor 2023 zijn laag gespannen en horen mee te vallen.

guidance centrale banken op hol geslagen

 De beurzen hadden er afgelopen week eerst goed zin in vanwege meevallende inflatiecijfers in de VS. Maar toen kwamen de persconferenties van de FED en de ECB. Van himmelhochjauchzend tot zum Tode betrübt zouden onze oosterburen zeggen en dat vanwege de inflatievoorspellingen van de Bundesbank.

Bij de FED waren de beleggers ietwat ontdaan door de dots voor eind 2023: de leden van de FED zaten allemaal op 5,1%. Hoger dan de markt had in gesprijsd, vooral geen rentedalingen eind 2023 kwam onverwacht. Het was duidelijk dat Powell een te lief verhaal had verteld een paar weken terug. Dat moest recht gezet worden vonden de leden van de FED en daarom waren ze met Albanese meerderheid gaan zeggen dat de rente naar 5,1% zou gaan (markt 4,9%) en dan daar heel erg lang zou blijven (en niet in de tweede helft van 2023 iets omlaag zoals de markt nu eist).. Powell denkt nog steeds aan een soft landing of een recessie van het vederlichte soort, maar dat is hoogst waarschijnlijk ijdele hoop. De economische cijfers en vooral de softe surveys geven steeds duidelijker aan dat er een echte recessie aan komt.  Ik denk geen extreem zware, maar toch echt niet een vederlichte variant, zoals 1990-1991. De FED overschat de kracht van de economie denk ik en onderschat de kracht van de inflatiedaling (de enige reden waarom ik denk dat de recessie niet erg zwaar gaat worden in de VS).  Een behoorlijke schok voor mij was de neerwaartse herziening van de banengroei over het tweede kwartaal van 1,2 miljoen naar 10.000 (eigenlijk zoals het Household Survey al gezegd had). De arbeidsmarkt in de VS is kennelijk lang niet zo sterk als het toonaangevende Establishment Survey ons gemeld heeft in 2022 (zoals niet alleen ik al vreesde). Industriële productie is nu aan het dalen en de retail sales gaan in reële termen slecht (men geeft nominaal niet meer uit aan de kerst). Men wordt voorzichtiger, ziet de waarde van het huis dalen en men zit met een auto die niets meer waard is en waar men een hoge schuld op heeft. Consumenten en producenten worden voorzichtiger en gaan besparen (= bedrijven gaan meer mensen ontslaan). Bedrijven zitten met te veel voorraden en daarom gaat de inflatie hard dalen. Ik denk zelfs meer dan nu de consensus denkt (en dat is een omslag, tot voor kort dacht ik dat de inflatie minder hard zou dalen dan de consensus,). 

De (NY) FED heeft aangegeven enige tijd een reële FED rente van 1,6% te willen hebben op de core PCE, de kerninflatie van de uitgaven. Bij een recessie moet dat lager worden, als er maar uitzicht is op verdere daling van inflatie en die is er.  Na de recessie moeten we denk ik wennen aan positieve reële korte rente als normaal. 

Dat de FED moet gaan draaien (pivot) kan men zien aan de twee jaars rente die nu hoger is dan de FED rente. Het is zeer uitzonderlijk dat de FED in die situatie de rente verhoogt, men pauzeert dan normaal gesproken of gaat de rente verlagen. Nu zal men denk ik na februari de rente niet meer verhogen en in 2023 de rente wel degelijk gaan verlagen en in 2024 komt de normale korte rente dan snel in zicht (2,5%) ..

De markt was nog veel meer geschrokken van de ECB dan de FED. De ECB loopt weer eens achter bij de feiten (net als in 2008 toen men op de hoge olieprijzen de rente verder verhoogde om zo een dramatische recessie te creëren). Men ziet nu pas dat de inflatie nog een tijd te hoog blijft en daarom belooft Lagarde nog een reeks aan renteverhogingen. Ze is vast van plan veel verder te gaan als eindrente dan de markt nu dacht (3,25%).

De boosdoener is een nieuw geloof dat de inflatie zeer lang boven 4% zal blijven. Dat zijn nieuwe sterk verhoogde inflatievoorspellingen. Vooral de Duitse Bundesbank komt ineens meet zeer langdurige zeer hoge inflatievoorspellingen aan. Niet zo zeer gebaseerd op modellen maar op opinies zo zegt men. De ECB komt de ene keer met eigen inflatievoorspellingen en dan weer (zoals nu) met de gewogen gemiddelden van de individuele banken. Deze laatste zijn nu door het dolle heen en komen terwijl de infltie al daalt met torenhoge inflatievoorspellingen. 

De ECB zal snel terug moeten komen op die veel te hoge inflatievoorspellingen en een beetje meer naar Powell moeten luisteren (die een paar weken terug zei (tot grote blijdschap van de beurs) dat je de rente niet te veel moet verhogen, omdat je dan een recessie krijgt waarbij je de rente te veel naar je zin moet verlagen  De ECB moet nu snel in de stand van beperking schade gaan staan en de rente nauwelijks of niet gaan verhogen, anders moet de rente weer terug naar onder 0. Stop, we willen niet dat de ECB alle schuld van Italië etc. moet opkopen en dat Italië een enorm hoge Target 2 rente moet betalen..  

. 

beurzen kwetsbaar nu optimisme over China en inflatie en FED algemeen is

 China liet een pivot zien met het beleid voor COVIS, al lopen officieus de besmettingen zo hard op dat toch weer nieuwe maatregelen dreigen. Maar alom zien we mondmaskers die afgezet worden. China gaat extra stimuleren, zowel monetair als fiscaal. De Chinese beurzen zijn daarop flink omhoog gestoven, overigens wel vanaf bedroevend lage niveaus.

In de VS is er veel meer vertrouwen gekomen in een dalende inflatie, zelfs al was de afzwakking van de stijging van de producentenprijzen iets minder dan verwacht. De aanbodschok is voorbij, men heeft weer te veel goederen in voorraad. Alom ziet men een eind aan de verhogingen van de FED-rente komen, al ziet men in 2023 nog geen daling. Tenzij de recessie niet zo licht is als nu verwacht, dan wel natuurlijk.

Er is nu even een beetje te veel geloof in Goldilocks, dat de FED net op tijd ophoudt et renteverhogingen en de recessie kort en vederlicht zal zijn. Geen flinke deuk in de winstmarges. Koopkrachtherstel door aanhoudende loonsverhogingen en sel dalende inflatie. Het consumentenvertrouwen lijkt zijn dieptepunt gezet te hebben. Powell is nog niet lief, want belooft de rente lang hoog te houden, maar ook dat de renteverhogingen kleiner worden. Te veel aandacht voor geen rentedaling in 2023 zal niet goed vallen op de beurzen.

De ECB heeft de smaak te pakken van verkrappen. De banken moeten flink wat TLTRO deposito's gaan terugbetalen ($ 800 miljard in vorige maand en komende maand samen, waarvan 447 miljard op 21 december). De ECB blijft langer verhogen dan de FED denkt men met als gevolg een sterke euro. 

De olieprijs heeft nog steeds zwaar te lijden onder de zwakke groei van China inclusief teleurstellende export en ook de dappere aardgasbesparingen van van de kou vernikkelende Europese burgers (aardgasverbruik Nederland 7% lager dan normaal bij veel koudere temperaturen dan normaal). De afgelopen relatief warme maanden was aardgasverbruik een kwart minder in Nederland en Duitsland. Niuewe LNG terminal in Noord- Duitsland volgende maand. Allemaal geen goed nieuws voor Poetin,  die machteloos heel wat ongetrainde soldaatjes laat afslachten bij Bachmoet.  

Technische analyse laat donkere wolken zien. De hobbel van het 40 weeks gemiddelde is niet overtuigend genomen en de VIX was onder de 20 gekomen. En heel dit jaar was het dan verstandig voorzichtiger met aandelen te worden en pas terug te komen als de VIX weer boven 30 stond. Lagere toppen. een en al wijst op doorgaande beweging in een brede horizontale band, net als eind jaren 40.. helaas zitten we nu wel boven in die band. Om daar uit te komen moet er nieuw goed nieuws komen. Dat kan, maar een beetje meer geduld met wachten op dat goede nieuws lijkt meer voor de hand te liggen. 

Een enorme daling zou me verbazen, de twee grote bossdoeners zijn nu minder krachtig: de inflatie is nog te hoog maar daalt flink en het fiscal cliff, de vergeleken met het vorige jaar van een klif gevallen extra fiscale stimulering is al een behoorlijke tijd voorbij in o.a. de VS inclusief de ongelooflijke val van het consumentenvertrouwen.

Het gaat nog goed met de arbeidsmarkten, al zijn de cijfers in de VS minder dan gebruikelijk te vertrouwen (ongebruikelijk lage respons op het Establishment Survey van de banengroei in de VS, wat wijst op meer "death" dan normaal van bedrijven, nog niet in de cijfers zittend).

moeten we wel zo blij zijn met de laatste uitspraken van Powell en is de banengroei in de VS wel zo goed

 De koersen gingen deze week omhoog op de uitlatingen van Powell. Hij leek eigenlijk niets nieuws te zeggen. de FED zou de rente in minder grote stappen gaan verhogen. dat stond al in de notulen van de FED. Maar de FED-vorsers vonden toch nog wat om blij te worden: Powell zei dat de FED zou proberen het monetair beleid niet nodeloos te streng te maken. Not to overtighten. Bij de persconferentie op de toelichting van het laatste rentebesluit van de FED riep Powell nog dat hij niet bang was om voor een veel te streng monetair beleid te gaan. Nu dus niet meer. De bulls zeggen dat dit komt odat hij het licht heeft gezien, dat de inflatie veel gaat dalen (Powell zei dat de huurstijgingen maar langzaam de lagere nieuwe lease prijzen doorgeven en dat hij dus echt wel ziet dat de huurstijgingen minder gaan worden). De beren zeggen dat hij nu ziet dat de economie in een veel te grote recessie aan het komen is. 

Ik denk dat het een beetje van allebei is. De economische afzwakking wordt steeds duidelijker en de daling van de inflatie vanaf top ook, vooral de goedereninflatie. De consument wil alleen maar goedkopere goederen kopen.  Powell gaf aan dat als je de rente te veel verhoogt de recessie te erg wordt en de FED dan de rente veel moet verlagen. De FED moet de rente langere tijd behoorlijk hoog houden en moet daaro oppassen de rente te veel te verhogen. De markt prijsde meteen een wat lagere piekrente van de FED in. De FED hoopt nog steeds op een soft landing of maar een zwakke recessie. Het gevaar zit hem m.i. vooral in dat de recessie/ groeiafzwakking te lang gaat duren. 

De groei van de werkgelegenheid volgens het Establishment Survey was vorige maand onverwacht sterk en de schrik sloeg weer om het hart van de beleggers, vooral de obligatiebeleggers. Niet erg, niet lang, want aanvullende analyses gaven aan dat de groei van de werkgelegenheid volgens het Establishment Survey toch niet zo degelijk was. Het ADP rapport had eerder vorige week al laten zien dat de (vele miljoenen) bij ADP geregistreerde banen niet erg toenamen en in de industrie zelfs flink daalden. Het andere belangrijke arbeidsmarktrapport, het veel kleinere Household Survey, waarmee de werkloosheid wordt geschat, geeft al enige maanden een krimp van de werkgelegenheid aan, geen groei sinds maart. Het verschil met het veel grotere Establishment Survey is ongekend groot geworden. Het is niet duidelijk hoe dat komt. Sommigen zeggen dat het komt door meer dubbele banen en minder voltijdsbanen bij het Establishment Survey, de mesten geven het birth/ death model van het Establishment Survey de schuld. Dat model maakt en schatting van hoeveel werkgelegenheid er ontstaat doordat nieuwe bedrijven zijn opgericht en wat verloren gaat door sluitingen. Meestal is dat model behoorlijk goed, maar bij omslagen in de conjunctuur pikt het Household Survey dat meestal iets eerder op. Herzieningen van de cijfers zouden daarom behoorlijk neerwaarts kunnen worden voor het Establishment Survey, omdat het de uitzondering is geworden en niet in lijn is met de andere rapporten over de arbeidsmarkt. (De Amerikaanse statistieken worden heel ijverig, heel vaak bijgesteld, herzien in de maanden en kwartalen erna).

De stemming op de beurzen is weer opperbest, de VIX weer onder 20. dat noopt tot enige voorzichtigheid. Overigens kan er net als in maart nog wel een herstel komen tot 3% boven het 40 weeks gemiddelde van de S&P500. 

toenemende hoop op slechts lichte recessie in de VS of zelfs helemaal geen

 De S&P500 is op gebotst tegen de neergaande zware trendlijn en het veertig weeks gemiddelde. Het afgelopen jaar zijn we dan een beetje gewend geraakt dat de beurzen weer terug moeten. Het is overbought, al zijn de meeste mensen erg voorzichtig. 

De laatste tijd valt het economische nieuws eigenlijk best wel mee. de inflatie begint eindelijk duidelijk te dalen, met de olieprijs voorop en het consumentenvertrouwen lijkt te bodemen. De FED gaat de rente in kleinere stappen verhogen. Goldman Sachs ziet weer kansen dat er geen recessie komt. En dan komt er minder druk op de winsten en winstmarges dan nu gedacht.

Een recessie in met name de VS is echter nog steeds ongebruikelijk waarschijnlijk. De rentecurve geeft aan dat er rond mei een recessie moet beginnen in de VS, nieuwe orders signaleren een recessie vanaf maart en de vastgoedmarkt ook.  

Deze keer hoor je niet dat het deze keer anders is en dat de omgekeerde rentecurve geen recessie zou voorspellen. Ongebruikelijk veel mensen voorspellen nu een recessie. Een omgekeerde rentecurve geeft aan dat beleggers vinden dat e FED de korte rente veel aan het verhogen is. Kredietgroei wordt ernstig afgeremd door een omgekeerde rentecurve, al lijkt dat deze keer erg mee te vallen. Banken hebben nog steeds erg veel reserves en het aantal faillissementen gaat weliswaar flink stijgen, maar verwachting slechts naar de voor corona normale niveaus.  De omgekeerde rentecurve geeft daarom deze keer een minder betrouwbaar signaal. e sterke bedrijven kunnen gewoon doorgaan met investeren (en aandelen terugkopen).

De huizenmarkt zit in vele landen in ernstige problemen, niet allen in de VS. De vastgoedmarkt in de VS is echter minder belangrijk als deel van het BNP dan vroeger. De problemen op de huizenmarkt lijken de groei niet zo veel meer dan 1-2% af te remmen. De plotseling gestegen hypotheekrente zorgt wel voor minder verhuizingen en natuurlijk ook voor een enorme deuk in de consumptie uit overwaarde huis (MEW, mortgage equity withdrawal).

De arbeidsmarkt is ongebruikelijk sterk voor een periode met lage groei. Bedrijven zijn daarom al een tijdje bezig met het zuiniger omspringen met van alles en nog wat en dat zorgt voor minder dan verwachte daling van de winstmarges (althans, nu nog minder dan verwacht). Het is de vraag of de werkloosheid met meer dan 0,5% van de beroepsbevolking gaat stijgen (en dat houdt men als belangrijkste norm aan voor het indelen van tijden als recessietijden)

geldgroei gemeten via M2 is voor het eerst na de Tweede Wereldoorlog negatief voor een kalenderjaar. Dat zet een rem op de inflatie en de FED weet dat, houdt de geldgroei nauwgezet bij. De inflatie liep uit de hand door de enorme geldgroei vanwege monetaire en fiscale stimulering. In eerste instantie gebeurde er niets met de inflatie, omdat iedereen door corona heel veel geld uit voorzorg wilde aanhouden. Maar toen de zorgen over corona afnamen was er ineens veel te veel geld. Dat geld kon nog steeds moeilijk aan bepaalde diensten worden uitgegeven en daarom kocht men spulletjes, goederen. Het bedrijfsleven had door corona juist de voorraden enorm terug gebracht door zorgen over corona en die plotselinge vraag kon men niet aan, met als gevolg een aanbodschok. En uit de hand lopende inflatie. Onverwachts voor bijna iedereen, ook al kunnen we het nu goed verklaren. Die aanbodschok is nu voorbij, de enorme stimuleringen ook en daarom is de inflatie nu in een vrije val gekomen. De methode van meten huurstijging houdt de val nu nog wat tegen, maar zal daardoor ook in 2024 zorgen voor lagere inflatie. Dit zal zorgen voor een meevallend koopkrachtherstel.

Op het ogenblik is er misschien iets te veel optimisme over minder kans op een recessie in 2023 en kansen op snel lagere rente , maar de verwachtingen van de markten zijn niet erg overspannen. Er wordt een uitzonderlijk zwak herstel verwacht uit de recessie van 2023 en dat zou raar zijn in een president verkiezingsjaar war de Amerikaanse overheid altijd met geld strooit. De sterk dalende inflatie kan tot meer rentedaling leiden dan verwacht wordt in 2024 en ook tot tot minder renteverhogingen in 2023.. 

Op korte termijn is er wel het risico dat er onvoldoende rekening gehouden wordt met winstdalingen. Markten zijn heel erg slecht in het verdisconteren van winstdalingen (en grote winststijgingen). Alles is gebaseerd op 2 tot 10% winstgroei. Als het minder is, dan valt het tegen. 

tevreden met herstel beurs sinds oktober

 Beurzen hebben een mooie draai gemaakt sinds de dieptepunten van oktober. 20% vaak, iets om tevreden te zijn. De inflatiecijfers bevestigden dat de inflatie gepiekt heeft in de VS (en diverse andere landen). Het weer wat oplopen van de inflatieverwachtingen boog weer om in een nieuwe, bescheiden, daling van de inflatieverwachtingen. Het economisch nieuws was best redelijk, meevallend zelfs. Maar de leading indicators en de yield curve geven aan dat niet alleen in Europa, maar ook in de VS vrijwel zeker een recessie in aantocht is. Bear markten stoppen zelden voordat de recessie begint, vaak ongeveer voordat de recessie binnen vier maanden is afgelopen. Maar we hebben nog minstens zes maanden recessie voor de boeg. In 2022 brak het koersherstel steeds af als 61,8% van de vorige daling hersteld was. Dat is nu ook het geval. Even afgezien van een beperkte kerstrally ziet het er naar uit dat precies als rond 1948, de cyclus die het meest lijkt op de huidige, we nog een maand of zes tot negen door ploeteren moeten meemaken voordat de echte stijging komt. Er lijkt geen vreselijke bear markt te komen, maar veel opwaartse kansen zie ik voorlopig nog niet. De huidige rally wordt onvoorstelbaar weinig vertrouwd, er is nog oeverloos pessimisme onder de goeroes, maar beurzen bewegen lang niet altijd contrair aan wat goeroes aan onzin weten uit te kramen. 

Ik hoor vaak dat de echte daling pas komt als de FED draait (na de pivot). Maar deze keer zitten we al een jaar in een bear markt, bij de vorige pivots moest de bear markt nog beginnen. Dat argument van zoek dekking na de pivot vind ik niet zo sterk. Inflatie is nu het probleem en dat wordt ingeruild voor problemen met de groei, ongeveer rond januari. Dat is niet goed voor beurzen totdat duidelijk begint te worden dat de recessie over enige tijd (zeg vier maanden) voorbij zal zijn. Idem voor de inverse yield curve: normaal is dat de koersen dan nog enige tijd doorstijgen, maar nu zitten we al een jaar in een dalende markt. Overigens is het sinds maart meer een zijwaartse markt. We bewegen in een rane die langzaam iets lager wordt, maar niet veel. We lijken nu aan de bovenkant van de range te zitten. Als beurzen aan de bovenkant uitbreken, dan moet ik goed gaan nadenken of ik het niet fout heb en dat beurzen kunnen stijgen onder een verpletterende daling van de inflatie terwijl de economie haast geen krimp geeft. Maar hoogstwaarschijnlijk krijgen we wel krimp. In de VS vermoedelijk geen grote. d.w.z. nog wat maanden doormodderen met de huidge aandelenmarkten denk ik (geen garantie uiteraard)

Powell super havik, maar moet toch gaan draaien, pivot komt in januari

Powell schrikte de beleggers op met zijn super havikachtige commentaren na de laatste vergadering van de FED. Daarin werd de basis gelegd voor minder verhogen in de toekomst en in eerste instantie was de markt daar blij mee. Tot Powell hoorde van die positieve reactie van de markt. Hij moest de markt eens even mores leren. Nee, niks te pivot komende weken. Nee, eerst flink lagere inflatie zien en dan nog even wachten met verlagen. De eindrente van de FED voor de verhogingen zou wel eens hoger kunnen liggen dan vorige maand verwacht door hem. Nee, de werkloosheid is te laag en financiële stabiliteit, daar is nog niets mis mee. 
En dat klopte ook volgens het laatste stabiliteitsrapport van de FED. Het bedrijfsleven leent gemiddeld nog steeds tegen een lage rente en kan die rentelasten nog steeds uitzonderlijk gemakkelijk betalen. Banken kunnen royaal doorgaan met het verstrekken van leningen aan het bedrijfsleven en doen dat ook. Banken zijn zeer goed gekapitaliseerd. Aandelen zijn niet te duur, vastgoed is wel overgewaardeerd. Daar zit pijn, maar nog niet genoeg om de FED tot een pivot nu te krijgen. De situatie is veel beter dan in 2006-2009).

Powell was zo ontzettend havikachtig, dat hij een pivot, een draai, nu waarschijnlijker maakt. Dit is gewoon te erg havikachtig en dat moet recht gezet worden. Dat gaat de markt als het begin van een pivot zien. De laatste inflatiecijfers waren zeer meevallend en bevestigden de dalende trend in de VS. Exclusief huren was er zelfs een daling (dankzij dalende prijzen voor goederen zoals tweedehands auto's. maar ook diensten voor gezondheidszorg). Dit veroorzaakte toch een inprijzen van meer rentedaling in vooral 2024 in de obligatiekoersen.  

Met de Amerikaanse economie lijkt minder mis dan al tijden wordt rond gebazuid. De groei van de werkgelegenheid is nog steeds goed, al zwakt deze wel gestaag af. En in het household survey, het kleine survey waarmee de werkloosheid geschat wordt, die laat al tijden een daling van de werkgelegenheid zien (groei werkgelegenheid vooral in tweede banen etc.). Het consumentenvertrouwen lijkt gebodemd te hebben. De kiezer is toch niet zo boos op de democraten dat ze een ferme afstraffing verdienden en dat laat een niet al te slecht vertrouwen zien in de huidige regering. 

In China is de pivot het versoepelen van het coronabeleid. Nee, geen sprake van riep men, maar toch wordt het quarantaine beleid minder vreselijk. Ook in China dreigt een pivot. Richting minder oppassen voor COVId, een soepeler monetair beleid en niet zo streng tegen het bedrijfsleven (even). 

markt dwingt FED langzaam tot draaien, een pivot

 De Amerikaanse inflatiecijfers laten nog geen duidelijk genoege daling zien voor de FED, maar het is voor bijna iedereen duidelijk dat de inflatie het komend jaar gaat dalen en dat de economische groei ernstig verzwakt is en de kans op recessie torenhoog is. De huizenmarkt dreigt in een rampzalige val te komen vanwege een hypotheekrente van 7% en forse productie van nieuwe huizen. De voorraad aan koophuizen stijgt akelig snel en ook op de huurmarkt gaat het helemaal fout met de verhuurders. De FED wil echt wel gaan aangeven dat ze niet helemaal blind zijn voor alle aanwijzingen voor economische ellende en dalende inflatie. 

De FED gaat met 0,75% de rente verhogen komende week, maar moet de weg open maken dat ze de volgende vergadering kunnen kiezen tot 50 en 75 basispunten  renteverhoging. De markt dwingt dan tot 50 basispunten  als dat ingeprijsd is ( de FED verhoogt de rente nooit meer dan op dat moment is ingeprijsd).. In december moet de FED dan een verhaal gaan houden dat ze de rente minder gaan verhogen. In de notulen van de FED-vergadering komt dat er liquiditeitsproblemen zijn en dat ze die noiet uit de hand moeten laten lopen. 

Op het ogenblik is de economische achteruitgang nog niet overtuigend (eigenlijk erg meevallend en daarom stijgen de ingeprijsdeinflatieverwachtingen weer wat) , maar rond januari zal dat nog duielijker zijn. Het is overigens geen noodzaak voor de FED om een recessie te forceren. Als men maar voldoende duidelijk ziet dat de inflatie veel gaat dalen, dan kan men soepeler worden. Dat ligt politiek beter, het veroorzaakt minder verliezen van de FED en houdt de overheidstekorten beter betaalbaar (populair is nu dat de rentelasten groter worden voor de overheid dan de uitgaen voor defensie).

In Europa is een flink deel van de mensen vastberaden om de thermostaat niet hoger te zetten dan 15, 16 of 18 graden. Dan krijgen olie- en gasprijzen een enorme beuk.

Er is plotseling een aardig herstel op de beurzen gekomen. Men vertrouwt het uiteraard helemaal niet. Het lijkt zelfs weer wat overbought. Maar bijvoorbeeld de AEX laat de laatste tijd een V-beweging zien: na de opening zakt het weg, maar later op de dag komt er vaak herstel. Dat was vroeger een krachtig signaal dat de bear markt aan kracht heeft verloren. Ook positief is dat de presidentscyclus van Amerika nu de meest gunstige maanden tegemoet gaat. 

Vervelend is overigens wel dat de overeenkomst met 1946-1948 zo sterk is. D.w.z. eerst even herstel en dan weer een niet erg grote terugval en nog eens ongeveer drie kwartalen een zijwaartse koersontwikkeling. Het geduld van de bulls wordt wellicht nog de nodige tijd op de proef gesteld.

 

winstmeldingen vallen mee, FED misschien minder lang streng en ineens heeft men het over 15% koersherstel

 De winsten vallen ongeveer normaal mee tegenover de omlaag geprate verwachtingen. Men was bang voor slechter en vooral voor vreselijke guidance. Winstverwachtingen blijven daardoor goed liggen, al roept iedereen op basis van leading indicators en omgekeerde rentecurve dat er een recessie komt (en dan horen de winsten als herfstblaadjes naar beneden te dwarrelen).

De koersen dalen nu al een hele tijd, ongeveer voor wat normaal is voor een bear markt zonder grote schokken en/of neergang in de vaste investeringen. De koersverliezen op de obligatiemarkt zijn ongekend groot. Ooit zal die rentestijging toch wel eens ophouden. Anders krijgen de centrale banken te veel moppers van overheden die te duur moeten lenen en huizenbezitters die de hypotheeklasten niet meer makkelijk kunnen ophoesten.

Daly (FED) riep in de Wall Street Journal dat de inflatie gaat dalen, de markthuren al dalen en dat de FED op moet passen niet al te veel de rente moet omhoog gooien (na december). De FED moet na gaan denken hoe veel men nog wil verhogen en hoe erg men de liquiditeit verder gat verkrappen. Dat zal wel in de notulen van de komende FED-vergadering komen en dat stemde de obligatiebeleggers op vrijdag ineens weer wat hoopvoller. De volatiliteit van de rente lijkt te toppen en dan kan de rente gaan dalen. Het inflatieverhaal wordt snel beter, de FED wil niet het verwijt krijgen dat ze alleen maar in de achteruitkijkspiegel kijken bij het rentebeleid. De FED moet nu al grote swap transacties doen met centrale banken van sterk geachte valuta's (Japan, Zwitserland). 

Gezien de presidentscyclus en de nu al te hoge rente denkt bijvoorbeeld Yardeni dat we tot eind dit jaar 15% omhoog gaan met aandelen.

Chartisten putten hoop uit het (voorlopig?) nog houden an het 200 weeks gemiddelde van de S&P500. Maar de vierjaarstrend gaat afzwakken, dat lijkt me wel duidelijk. In reële termen hoort het volgens onze kaart van de Kondratieffgolf de komende jaren niet goed te gaan met aandelen. Het hoeft niet onmiddellijk mis te gaan, er kan eerst nog herstel komen net als na 1969/70. Misschien gaat het nu beter dan na 1965 omdat de trend van de productiviteitsgroei nu beter is en men het inflatiegevaar nu niet onderschat.

De grootste overeenkomsten van nu zijn volgens mij (en bijvoorbeeld Timmer van Fidelity) met 1946-1948. Er was grote somberheid en de hoge inflatie zorgde voor een deuk in de consumptie en groei. Men geloofde toen wel dat die inflatie (terecht) tijdelijk zou zijn, maar men vreesde dat de depressie van de jaren dertig zou terugkeren. De economische groei was opgepompt door de uitgaven voor de oorlog en er was een enorme schuldenberg ontstaan. Als het herstel van de oorlogsschade voorbij was, dan zou het ook voorbij zijn met de groei. Er was hoop dat al die soldaten rendabel te werk gesteld zouden kunnen worden, maar dat viel tegen. Er waren te veel psychische problemen bijvoorbeeld. Aandelen werden spotgoedkoop, de verwachtingen waren slecht. Nu weten we dat er een gouden periode aankwam en dat alles spectaculair zou meevallen. Alle uitgestelde innovaties werden geïmplementeerd, men ging enorme infrastructuurinvesteringen doen en men creëerde een consumptiemaatschappij (in het Westen). Het monetaire beleid bleef ruim, de inflatie laag.

Nu is er wederom grote somberheid, maar de waardering van aandelen is slechts ongeveer normaal, niet erg laag, zoals in 1950. Het monetaire beleid kan niet meer zo royaal zijn als in de vorige decennia, de schulden zijn te hoog, men moet meer doen om de inflatie laag te houden. Winstmarges staan op record hoogte en zullen structureel moeten gaan dalen, de lonen kunnen niet altijd zo achterblijven bij de productiviteitsgroei (maar voorlopig nog hoog genoeg zijn voor gemiddeld hogere waarderingen dan voor 1995. Na 1950 was er een sprong in productiviteitsgroei. Dat is nu veel moeilijker maar misschien kansrijker dan nu verwacht wordt.. Technologiebedrijven groeien zaak extreem hard en de investeringen in alternatieve energie moeten dor het dak gaan (inclusief ook kernenergie). Door internet is er een enorme sprong in kennis gekomen en de implementatie daarvan is nog maar net op gang aan het komen. Robotisering  maakt het misschien mogelijk dat ondanks de vergrijzing er toch veel geproduceerd kan worden tegen lage prijzen.

+

markt in verwarring: nooit pivot FED of dadelijk toch ineens

 Eerst leek het of 0,1% hoger dan verwachte inflatie erger was dan oorlog in Oekraïne en begon bijvoorbeeld ASML te dalen in een tempo waarbij de koers voor eind oktober onder nul zou komen, totdat buitengewoon plotseling de koersen omhoog schoten. Maar op vrijdag gaf men de moed weer op, weg met technologie en lang leve veilige voedingsaandelen etc. Bij dit koersgeweld is de volatiliteit gemeten via de VIX nog te laag, d.w.z. niet duidend op capitulatie.

De markt hoopte dat de lagere inflatieverwachtingen, de instortende huizenmarkt, paniek in Engeland, wat zorgen van Brainard over financiële instabiliteit de FED zou vermurwen tot uitzicht op een pivot. Maar zo werkt het niet. Je moet blijven zeggen dat je ferm inflatie blijft bestrijden totdat je ineens gaat verruimen. De FED rente moet boven de kerninflatie komen aldus de FED. En daarvoor is hogere werkloosheid nodig (?, nee dat hoeft helemaal niet PV). De FED is uit op een verwoesting van de economie waarop Poetin trots zou kunnen zijn. De inflatie gaat dalen, dat is duidelijk. Dat begint met grondstoffenprijzen die leiden tot lagere prijzen voor goederen. Er komt in die daling versnelling door afbouw voorraden. Pas enige tijd daarna gaat de diensteninflatie dalen (huurdaling in de VS komt er aan eind 2023). Dat loopt achter en de kerninflatie hoort dus eerst nog een beetje verder te stijgen. De FED kijkt naar de core PCE en die stijgt minder hard dan kerni9nflatie CPI. Maar toch, men prijst ineens in dat de FED de rente niet als hoogste punt 4,75% zal hebben maar 5%. Er moet eerst iets breken voordat de FED overstag gaat, richting pivot, draaikontje spelen richting verruiming. 

De markt prijst dus in dat er iets gaat breken. Daar horen nog lagere koersen bij. Ik zie steeds meer plaatjes met de vergelijking met 2008, 1972 en 1931. Maar 1946 blijft in mijn ogen het meest realistisch (toen even hoge inflatie door tijdelijke enorme stijging grondstoffenprijzen vanwege schaarste na Tweede Wereldoorlog, daarna weer lage inflatie (even zelfs deflatie van 3%)).

Daarnaast zie ik ook een overvloed aan plaatjes dat de markt oeverloos pessimistisch is, zodanig dat komend jaar een fraai koersherstel moet komen. Dat laat zien dat er toch wel behoorlijk wat hoop is in de markt. En terecht, op lange termijn gaan de koersen omhoog, maar kennelijk nu nog even niet, pas na capitulatie.  Dan blijft men waarschijnlijk nog lang roepen dat alles zo onzeker is.

Er dreigt een betrekkelijk lange periode van ongeveer nulgroei te komen. Stijgende werkloosheid, rampspoed op de huizenmarkt is slecht voor groei. Men wordt weer voorzichtiger.(= meer sparen als dat kan). In 2022 zagen we in de VS ongekend lage groei vergeleken wat de wet van Okun aangeeft (groei= 3% plus 2 * de daling van de werkloosheid). Die afwijking kam door de enorme stijging van de inflatie. Dat maakt overigens wel optimistischer over de terugval van de groei in 2023 door oplopen van werkloosheid: de hulp van dalende inflatie kan groot worden, vooral na half 2023. In Europa wat meer problemen, maar Amerika en Azië zouden betrekkelijk snel kunnen herstellen. De structurele groei is door de demografie lager geworden in China, Europa en in mindere mate zelfs ook voor de VS (nieuwe wet van Okun zou iets moeten zijn van 2% groei plus 1-1,5 maal daling werkloosheid). Het koersherstel wordt overigens belemmerd door minder geloof in structureel te ruim monetair beleid, alhoewel de FED rente nog jaren te laag moet blijven om overheidsschulden en hypotheekschulden draaglijk te houden (idem voor rest wereld).Er is nog wel hoop op technologische vooruitgang vanwege de kennisexplosie sinds internet. India moet rol China overnemen. Alternatieve energie gaat over vijf tot tien jaar zorgen voor goedkopere energieprijzen (maar helaas wel samen met kernenergie).

kerninflatie VS stijgt hard genoeg om hoop op snelle pivot FED de grond in te boren

 De inflatiecijfers van de VS waren eigenlijk niet zo slecht. De daling van het tempo van de hele inflatie zette aarzelend door, ietsje minder dan gehoopt werd. Vooral de kerninflatie viel tegen, maar dat kwam vooral door de huren die nog ietsje harder stegen dan vorige maand (0,8% in plaats van 0,7%, de hele subindex voor huren inclusief owners equivalent rent etc. steeg weer 0,7%). Dat was eigenlijk van te voren al plausibel gemaakt vanwege de manier van cijfers verzamelen. Die manier zorgt voor enige vertraging van weergave van de trend. Die trend is om volgens een daling van de huizenprijzen en huren van bepaalde soorten appartementen. Maar dat zit pas in 2023 goed in de cijfers. De kerninflatie loopt ietsje achter op reeds zichtbare omslagen in de trend. De goedereninflatie gaat echt wel afzwakken bij de huidige veel te grote voorraden volgens een uitgebreide studie van Morgan Stanley. Maar dit soort inflatiecijfers zorgen er natuurlijk niet voor dat de FED de rente minder gaat verhogen dan is in geprijsd in november en december. 

De FED is een draaikont gebleken in de afgelopen decennia, dus een pivot in 2023 is voor de hand liggend. Mits de inflatie inderdaad flink gaat dalen zoals nu alom verwacht wordt, terwijl er ook een groeiende vrees is dat die daling er niet komt of veel minder hard gaat dan nodig is om de FED te vermurwen tot lagere rentes.  De arbeidsmarkt is nog te sterk, maar volgens verwachting gaat dat in 2023 behoorlijk verslechteren. Ik verwacht overigens wel dat de dots voor 2023 die de verwachtingen voor de FED rente in 2024 aangeven, wel wat gaan dalen.

Men ziet dat de pijndrempel voor de lange rente bij de Bank of England op 5% ligt en dat men eigenlijk 4% al te hoog vindt. De Australische lange rente is nog maar nauwelijks hoger dan de Amerikaanse, terwijl toch niemand verwacht dat de Australische dollar in de komende tien jaar sterker wordt tegen de Amerikaanse. 

Yellen heeft gezegd dat ze zich zorgen maakt over de liquiditeit van Amerikaanse staatsleningen. Dat kan de FED aanzetten tot minder QT, quantitative tightening. en meer ruimte voor bepaalde soorten swaps met het buitenland etc. 

De lange rente hoort niet zo veel te stijgen terwijl de ingeprijsde inflatieverwachtingen dalen. Dat kan alleen op bais van geloof in doorzetten van trends van de reële rente om een zo groot mogelijke wereldrecessie te creëren. Dat wil de FED niet, maar ze zijn nu nog niet erg bang hiervoor vanwege de kracht van de Amerikaanse arbeidsmarkt (en andere arbeidsmarkten). De olieprijs moet geen roet in het eten gooien en niet echt gaan stijgen, want dan stijgen de inflatieverwachtingen weer (en dalen de beurzen onverdroten verder)..

nog geen chaotische neergang als inflatie flink gaat dalen en derde wereldoorlog niet uitbreekt

 Ik heb het de afgelopen decennia veel gehad over het chaotisch neergangscenario dat zou aanbreken na een tijdje sterker worden van de factor arbeid en zwakker worden van factor kapitaal. Iets wat gebeurde rond 1973-74 na de loonexplosies, toen de olieproducenten hun lage olieprijzen niet meer namen. Er waren misoogsten. Inflatie steeg tot ongekende hoogte in veel landen. De rente steeg gigantisch, tot hogere niveaus dan mensenheugenis gezien hadden. Er was een loonprijsspiraal op gang gekomen (dit probeert men nu uit alle macht te voorkomen). Winsten leken redelijk, maar er werd te weinig afgeschreven (op basis van historische kostprijs in plaats van vervangingswaarde, veel te weinig dus in tijden van hoge inflatie). 

Meerdere grote schokken bij elkaar en dat na een periode waarin vooral economen ervan overtuigd geraakt waren dat met een Keynesiaans beleid altijd voorspoed was te regelen. Alle theorie in de prullenbak, er was stagflatie ontstaan en dat zou niet kunnen volgens bijvoorbeeld de Phillipscurve (hoge werkloosheid zou tot lage inflatie leiden). 

Na de voorspoedperiode voor het bedrijfsleven, steeds duidelijker na 1981 en vooral 2009 zou er volgens mij en Ter Veer rond 2018-2020 een periode komen, waarin de factor kapitaal het moeilijker zou krijgen. Eerst iets à la 1970 en dan de grote neergang. chaotische neergang, door het samenvallen van meerdere grote schokken rond 2024-2026.

We zagen een grote schok in 2020, de coronacrisis. Die werd overmatig gerepareerd met ongekend ruim monetair en fiscaal beleid. Dat leidde tot enorme geldgroei en toen de vraag herstelde tot onverwacht hoge inflatie. Men wilde plotseling minder geld als potje voor onvoorziene rampen aanhouden en dan leidt hoge geldgroei ineens tot hoge inflatie. Die lagere behoefte aan geld was een trendbreuk, dat gebeurde sinds ongeveer 1998 niet meer. Het verband tussen geldgroei en inflatie was ineens terug na 2020.

In 2022 zien we naast een al ontstane inflatieschok de oorlog in Oekraïne met bijbehorende aanbodcrisis van energie die de inflatieschok verergerde. Eigenlijk op een economisch goed moment, want het dempte de te hoge vraag. De centrale banken deden heel erg veel duiten in het zakje om de vraag te verminderen. Dat zie je nu o.a. in een zeer forse neergang op de vastgoedmarkt, die nog maar net is begonnen. Maar er is geen financiële crisis, want de banken zijn nu uitstekend gekapitaliseerd en hebben een veel beter risicomanagement (ook Credit Suisse, probleem daar lijkt slechts de klandizie die deels grote verliezen lijdt (Hwang o.a. tig miljard) en waartegen sancties zijn getroffen (zoals Russische oligarchen) 

 . In China is een grote schok in opbouw door de demografische schok (na decennia van enorme groei arbeidsmarkt nu ineens krimp) die leidt tot een grote crisis op de vastgoedmarkt. De bouw en wat daarmee samenhangt is veel te groot, zo'n kwart van de economie en dat moet halveren en dat bij enorme schulden op vastgoed. Momenteel is de situatie nog goed onder controle, omdat men veel eigen geld moet hebben bij aankoop van vastgoed in China, maar bij grote dalingen van vastgoedprijzen worden veel schulden toch te problematisch. Nu nog niet hoop ik, maar over 3-5 jaar ben ik bang wel. Dat zou flink kunnen bijdragen aan een mondiaal chaotisch neergangscenario.

De schok der schokken zou een Derde Wereldoorlog zijn, maar voorlopig hoop ik, is dit nog niet het geval (en ook niet in de komende 3-5 jaar).

De klimaatcrisis kan leiden tot grote economische problemen, niet alleen misoogsten en hogere energieprijzen. Meer inflatie in ieder geval (alhoewel, bij voldoende alternatieve- en kernenergie kan de prijs van olie en gas duikelen, maar we zij nog minstens 5 jaar verwijderd van voldoende aantrekkende productie van alternatieve energie inclusief kernenergie). Delen van het bedrijfsleven worden structureel onrendabel en dat leidt tot een schuldencrisis over enige jaren, nu waarschijnlijk nog niet.

Op het ogenblik is er een groeiende lijst van indicatoren die op een grote daling van de inflatie wijzen, ongeveer zoals in 1946 en 1921. Vooral over drie maanden moet duidelijk worden dat huurstijging afzwakt, de banengroei zwak is (in de VS daalt de groei op jaarbasis al een hele tijd en de banengroei zit de laatste maanden alleen in niet voltijds banen en tweede banen). Dat zou moeten voorkomen dat de huidige economische neergang nu al zou ontaarden in een chaotische neergang. Dat veronderstelt dat centrale banken weer super royaal worden als ze die grote daling van inflatie zien en fiscale stimulering goedkoop gaan financieren. Op het ogenblik zijn ze nog niet happig, omdat de inflatie onvoorspelbaar is door achterblijvende effecten op bijvoorbeeld huren en de dienstensector. De arbeidsmarkten zijn ijzersterk en er is weinig stress op de kredietmarkten. Maar men ziet de risico's van financiële stress echt wel door de aanzwellende problemen op de vastgoedmarkt en door onrendabele productie vanwege de energieprijsschok.  De geldgroei is bijna stil gevallen, dus inflatie is nu eenvoudiger in toom te houden. Men moet zich zelfs al zorgen maken over deflatie in 2024.

Hoe laag de werkloosheid ook is, er is nog geen loonprijsspiraal. Men loopt bij looneisen (nog) niet vooruit op hogere inflatie door hogere olieprijzen, zoals men wel deed in de jaren 70. Technologische revoluties zorgen voor zwakte in plotseling verouderde sectoren. Dat houdt loonstijging in die sectoren tegen. De coronacrisis leekt te gaan leiden tot deglobalisering (de recente ontwikkelingen lijken erop te wijzen dat dit niet zo duidelijk is, al roepen politici anders), waardoor de concurrentie met lagelonenlanden zou afnemen en er meer loonstijging in het Westen mogelijk zou worden.  De winstmarges van de opkomende bedrijven zijn hoog en dat zorgt zelfs voor een gemiddeld hoge winstmarge op de beursgenoteerde bedrijven. Die winstmarges moeten structureel onder druk komen voor een chaotisch neergangscenario. Dat lijkt nu beslist nog niet het geval (er is natuurlijk wel conjuncturele zwakte), maar dat kan plotseling komen, zo leert 1973.

.

de rentekrach eist slachtoffers, plunge protection team van centrale banken zijn alert

 Na het bekend maken van de doldrieste plannen van Kwarteng en Truss moest de Bank of England ingrijpen: de rentekrach werd te pijnlijk in het Verenigd Koninkrijk.  Pensioenfondsen waren enorme verliezen aan het lijden. Via derivaten was het renterisico voor een belangrijk deel afgedekt en door de enorme rentestijging (met gigantische koersverliezen hierdoor) moest er enorm bijgestort worden op die derivaten. Vooral swaps worden als boosdoeners gezien. Door al die bijstortingen verdween het geschikte onderpand (collateral, vooral staatsleningen) als sneeuw voor de zon. Er ontstonden ongecontroleerde rentestijgingen. Terecht leidde dit tot ingrijpen waarna de verliezen werden gereduceerd en een ongecontroleerd van alles verkopen wat verkocht kan worden door o.a. pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen voorkomen werd.

Dat was een zeer plotselinge enorme draai, pivot, van de Bank of England. Onmiddellijk ging men roepen dat andere centrale banken nu ook wel zouden moeten gaan draaien. De consensus zei dat dit nog te vroeg was, maar de twijfel is er nu toch. Centrale banken zeggen zo vaak iets heel erg stellig om daar binnen een jaar totaal op terug te komen (bijvoorbeeld dat de inflatie van voorbijgaande aard (transitory) was en dat er nu gelukkig wat meer inflatie was). Alom begint men nu te roepen dat de FED een enorme fout aan het maken is. Veel te streng, terwijl de inflatieverwachtingen al gedaald zijn tot onder 2% (d.w.z. de derivatenmarkt zegt dat inflatie echt transitory is deze keer). Door die enorme rentebewegingen is er vast wel ergens een ramp geweest met die rentederivaten bij bepaalde banken (men wijst naar Credit Suisse maar ook andere banken, hun vermogen is groot, maar toch slechts een fractie van de onderliggende waarde van hun derivatenposities). De FED vergadert maandag, hun normale tussentijdse (stille) vergadering, maar deze keer is deze gebombardeerd tot emergency meeting. Misschien is dit dus zo, maar deze vergadering is standaard. De FED heeft echt wel die verhalen gezien dat ze een enorme fout dreigen te maken, maar kunnen hier uiteraard niet officieel op reageren. Ze weten echt wel dat ze op achterlopende indicatoren aan het reageren zijn en dat de vooruitlopende indicatoren wijzen op grote daling van de inflatie, zoals ook de bedoeling is. Maar financiële instabiliteit is beslist niet de bedoeling van de FED en die instabiliteit is pas sinds kort echt een probleem aan het worden.

De lange rente en vooral de reële lange rente is veel te hard gestegen, dit maakt enorme financiële brokken. Dat kan niet de bedoeling zijn van de FED en daarom is er enige onenigheid over hoe streng het monetaire beleid moet worden (bijvoorbeeld Brainard draait (pivots)). Buiten Engeland stikt het ook van de derivaten in andere landen, zoals de VS en Nederland (pensioenfondsen met hun wagonladingen swaps, gelukkig minder dan vroeger). Financiële stabiliteit is plotseling zeer belangrijk geworden en met de grote daling van de inflatieverwachtingen in de VS en verwachte economische afzwakking hoeft men niet als Dracula door te gaan met zo'n bloeddorstig monetair beleid.

De financiële indicatoren van de rentecurve wijzen samen met drie maanden daling van de leading indicators en een instortende huizenmarkt op een recessie in de VS. Recentelijk valt het economische nieuws in de VS eigenlijk erg mee. Initial claims voor werkloosheid zijn zeer laag en dalend. Het reële inkomen stijgt en de uitgaven ook. Het handelstekort van de VS daalt. Men verdient geld als water aan energie in de VS.  In Duitsland valt het wel tegen, o.a. door een ongekend laag vertrouwen. In Frankrijk/ Spanje/ Italië valt het eigenlijk ook nog wel mee. In China gaat het slecht, maar er zijn aanwijzingen dat Xi minder streng wordt met het COVID-beleid. Meer stimuleren moet en men moet daarom Chinese tech helpen.

Chart technisch ziet het er gevaarlijk uit. De koersen zijn net iets onder belangrijke steunen gezakt, maar kunnen nog opgevangen worden door de hoogtepunten vlak voor COVID in 2019. Alles hangt ervan af of de centrale banken in volle vaart doorgaan in het wegnemen van liquiditeit of zeggen dat ze de rente wel gaan verhogen, maar ondertussen wel liquiditeit in de markt gooien om de banken en pensioenfondsen te helpen. 

En natuurlijk moet Poetin niet al te erge nieuwe dingen doen in de ogen van de beurzen. Rusland produceert iets minder olie en raakt minder kwijt aan Noord - Europa, maar meer aan Zuid-Europa en Noord-Afrika. Hierop daalde de olieprijs. Op termijn prijst men steeds lagere olieprijzen in. 

de lange rente lijkt hoog genoeg

 De tienjaarsrente in de VS lijkt me te hoog. Ja, de FED gaat de korte rente verder verhogen, maar zo lang zal die rente toch niet boven de 3,7% van de huidige 10 jaar rente liggen. Men prijst in dat de korte rente naar 4,5-4,75% gaat en wellicht 5% volgend jaar. Maar de inflatieverwachtingen dalen toch wel behoorlijk onverdroten door, zwaar ondersteund door lagere grondstoffenprijzen (niet alleen olie), maar ook door slechter wordende verhalen over de huizenmarkt (= huurstijging richting 0 in 2023)  en wegkwijnende prijzen voor bijvoorbeeld tweedehands auto's en andere goederen. Er zijn nog wat achterstallige verhogingen nodig in de dienstensector, maar daarna kan de inflatie toch over een breed front omlaag richting wat in geprijsd is (of nog lager). Eind 2023 zou dat lager kunnen zijn dan de 3,1% kerninflatie die de FED nu verwacht. Powell heeft gezegd dat hij niet gaat verlagen als er niet over de hele rentecurve een positieve reële rente is. Dat kan dus best gaan gebeuren in 2023. En wel met meer dan men nu denkt. De FED is gevoelig voor politieke druk om de presidentsverkiezingen niet te verstieren. Een rente boven de neutrale rente, zo ongeveer 2,5% volgens Powell nu, zou dan uit den boze zijn bij een dan lage inflatie en groei beneden trend. 

Het pessimisme is enorm geworden. Men ziet liquiditeitsproblemen op de obligatiemarkt en denkt dat de FED daar blij mee is. Nee dus, maar men gaat uiteraard de rente nog niet verlagen. De FED ziet de problemen die ze aanrichten in het buitenland via een te sterke dollar. Ergens, ik denk begin 2023 moet de FED gaan pauzeren met renteverhogingen. Daarna wordt het bijna onbegonnen werk om de rente te verhogen bij dalende inflatie en te lage economische groei. Dat moeten we over niet al te lange tijd gaan zien in dalende tweejaar rente. Volgens Goldman Sachs gaat dan na 30-45 dagen stoppen met verhogen van de rente. Don't fiht the FED, maar kijk wat de twee jaar rente doet.

Het pond heeft het moeilijk, maar hoeft volgens Krugman niet erg in problemen te komen. Er moest volgens Dario Perkins een "moron premium" in geprijsd worden (voor onverantwoord fiscaal beleid ter ondersteuning rijken) en dat is gebeurd. 

Op de beurzen heeft men nog meer verzekeringen tegen dalingen ingekocht (record hoeveelheid puts) . AAII signaleert even veel bearish mensen als in 2008/9. Dat zijn gunstige tekenen voor de beurs. De meesten hebben nu wel verkocht. Het kan altijd 10% lager gaan in de komende weken, maar zo zoetjes aan moet men weer tevreden zijn met de koersen waarop men aandelen en obligaties mag kopen. Oktober is de maand met de meeste keren inde bear markt. De FED heeft de rente harder verhoogd dan bij de rentekrach van 1994. Dat is onderhand wel erg genoeg om een hawkish beleid te verkopen. 

Voor meer daling is een nieuwe schok nodig. Boze tongen melden dat Credit Suisse zich als vrijwilliger heeft aangemeld voor de opvolging van Lehman Brothers, maar Zwitserland zal het vrijwel zeker niet zo ver laten komen. Men is bang voor fascisten in Italië. Maar het probleem is niet zo zeer hun economische beleid, maar hun andere beleid. Poetin is toch een beetje aan het wankelen, maar hoopt op stopzetten van Amerikaanse hulp aan Oekraïne als republikeinse fans in november aan de macht komen in congres en senaat. China kampt met zeer ernstige problemen op de huizenmarkt en met zero covid, maar dat kan nog lagere grondstoffenprijzen betekenen en nog lagere inflatieverwachtingen.

Alles bij elkaar genomen lijkt enig beursherstel beginnend binnen twee weken een tamelijk plausibel scenario te worden. Als de FED blijft rond bazuinen de groei whatever it takes om zeep te willen helpen, dan is dat herstel tijdelijk, maar anders is er meer optimisme mogelijk.

inflatie toch weer schokkend hoog

 De laatste inflatiecijfers van de VS vielen bitter tegen. Ik had wel analyses gezien dat behalve benzine er niet zo veel aanleiding was om meevallende inflatie te verwachten, maar ik hoopte toch op een meevaller (zoals velen op de beurs). Maar juist de wat achterlopende cijfers van huren, medische kosten en onderwijs vielen tegen. Leading indicators voor inflatie wijzen op flinke daling, maar bij huren lijkt dat pas echt te gaan gebeuren vanaf januari. OER, owners equivalent rent, de aan huiseigenaren toegerekende huurstijging, viel tegen, maar daarin worden de cijfers van het afgelopen jaar verwerkt, met flinke vertraging dus. De daling van de stijging van de huizenprijzen en de slechte berichten over recente huurdalingen moeten nog verwerkt worden. Die daling van de inflatie komt echt wel, maar misschien toch iets minder dan is in geprijsd op korte termijn. 

De markten prijzen nu een FED rente van 4% tot 4,25% i voor begin 2023 en dat zou een tijdje zo blijven. Dat is te veel rentestijging en zal de uiteindelijke daling van de inflatie versterken tot misschien wel meer dan vanaf eind 2023 is in geprijsd. Voorraden zijn nog steeds te hoog en dat drukt inflatie. Huizenprijzen staan onder steeds grotere druk. De sterke dollar helpt de Amerikaanse inflatie naar beneden, ook inclusief hiermee samenhangend lagere grondstoffenprijzen.

De economische wijzen voorspellen nu voor Duitsland recessie, nu al beginnend en ook in 2023 doorgaand. Europa is te veel afhankelijk van aardgas. De afgelopen 15 jaar is de Europese productie van aardgas ingestor, maar het verbruik toegenomen. Dat zou met Russische hulp geen probleem zijn. Kerncentrales konden dicht. Dat viel niet goed uit.

De huizenmarkt van China is nog steeds zwak. Zero covid beleid helpt ook bepaald niet mee.

Ondertussen vallen de winstbijstellingen (mij o.a.) erg mee. Bij een recessie verwacht je veel meer neerwaartse bijstellingen. Maar de winsten vallen al enkele jaren erg mee. Covid was gen ramp en daarna was er wonderbaarlijk winstherstel. En nog steeds geen waterval aan trerige winstbijstellingen, nog steeds geen tranendal.

Ondertussen gaat QT, quantitative tigtening, gewoon door en dat noopt tot voorzichtigheid. De markt lijkt ook voorzichtig, zwaar gehedged tegen koersdalingen. Dat remt een eventuele koersval vanwege QT en toch wat extra vervelende winstvooruitzichten. 

aanbodschok weg in Amerika, maar Europa naar recessie

 Tot op heden was de economische groei dit jaar lager in de VS, dan in Europa. Dat kwam door de handels- en importschok. Die brachten de groei in de VS op de knieën, maar dat herstelt nu, vooral het handelstekort ex kapitaalgoederen.

In Europa viel de groei tot op heden eigenlijk nog wel mee, maar de komende kwartalen moeten we zwaar zuchten onder exportstop van Rusland. Wij moeten meevoelen met de Russen en boeten voor onze steun aan Oekraïne in plaats van aan lord Poetin. Dus niet langer ons dagelijks gas uit Rusland, maar duur (maar niet onbetaalbaar) LNG van elders. In Duitsland is het IFW er uit: recessie in 2023 in Duitsland.  Of er al eerder groei gloort is nog niet zo duidelijk, maar de papieren liggen er slecht bij voor Europa inclusief het VK. Toch gaat niet alles slecht, de handel profiteert van de dure dollar.

De supply shock is plotseling totaal verdwenen, eigenlijk net zo plotseling als hij gekomen was. Een grote bron voor optimisme over inflatie in de VS. Goedkopere auto's en de benzineprijs daalt. de zeker geachte monsteroverwinning van de republikeinen is onzekerder geworden door de maatregelen over abortus en de prutsers die Trump naar voren heeft geschoven om senator etc. te worden. En dan dalende benzineprijzen, dat doet natuurlijk helemaal wonderen.

Zekerheden staan altijd op de tocht. Camilla koningin, dat was toch een zekerheid dat dit niet snel zou gebeuren. De onovertroffen Jim Cramer voorspelde dat Elisabeth dit wel weer te boven zou komen, maar zelfs hier zat hij fout, helaas. 

Vorige week wisten de goeroes het zeker, de beurs zou een nieuwe stap naar beneden maken. Maar nee, nog even geduld kennelijk. Het slechte nieuws was kennelijk even op. Geen tegenvallende inflatie, Poetin kan niet nog minder gas leveren aan Europa, geen slecht inflatienieuws, geen ramzalige verhalen over tegenvallende winsten (0 op de nodige uitzonderingen na natuurlijk). Niet nog ergere verhalen van de FED, de oorlog in Oekraïne niet nog erger.. Minder Covid in china. Waar het goede nieuws vandaan moet komen is nog even duidelijk voor Europa, maar beurzen gaan nu eenmaal niet voortdurend in één richting. Nog niet de vlag uitsteken, maar het gaat niet altijd slechter dan gedacht.

stijgende rente bij dalende inflatieverwachtingen en nijpende tekorten gas

 Het begint er steeds meer naar uit te zien dat de inflatie in een duikvlucht komt. Vooral voor de VS is dat erg waarschijnlijk, maar men begint nu toch ook flink dalende inflatie in Europa over een jaar in te prijzen. Maar QT, quantiative tightening, doet zijn slopend werk. Net zoals bij QE de rente meer daalde dan men op grond van de fundamentals kon beredeneren, zo gebeurt nu het omgekeerde. De economische vooruitzichten verslechteren en de inflatievooruitzichten verbeteren enorm. Toch hogere rente, tegen alle economische logica in. Men gelooft die dekselse Powell en kornuitjes voorlopig, men vertrouwt er op dat de FED (en ECB) een grote beleidsfout gaan maken door de economie in recessie te gooien op een moment dat de inflatie al aan het kelderen is.

Poetin laat zich van zijn helderste kant zien: geen gas voor West- Europa zo lang men de sancties tegen Rusland oveeind houdt. En ja hoor, er beginnen al barsten te komen, meer rechtse trawanten willen dat Europa stopt met die sancties in de hoop van Lord Poetin weer gas te krijgen. 

De gasvoorraden raken aardig vol en de druk om de Groningse gasvelden weer wijd open te zetten nemen snel toe. Die Groningers weten immers toch niet beter, ze krijgen die aardbevingen toch wel en als zo de energiecrisis gedempt kan worden en de overheidsfinanciën er hemels bij komen te liggen, dan wordt de verleiding wel erg groot.

Er is nu een vast geloof dat de beurzen hun dieptepunt niet kunnen zetten voor de FED de rente gaat verlagen. D.w.z. pas voorjaar 2023. Ook moeten de initial claims voor werkloosheid eerst flink oplopen, anders is de FED niet te vermurwen tot rentedaling.

Ondertussen blijven de winstverwachtingen erg goed liggen, leunend op de vorstelijke winstmarges en de sterke balansen. 

Pessimisme is alom tegenwoordig en de koersen dalen toch wel dagelijks hardnekkig. Niet hard, daarvoor gelooft men die ineenstortende inflatieverwachtingen gewoon te veel. Ja, slechte verwachtingen op korte termijn, maar dan toch echt rente manna dat uit de hemelse handen van Powell en Lagarde ooit over ons gaat heen dalen.

verandert de visie op de lange termijn? Is Powell nog steeds een draaikont?

 Corona veranderde veel: meer thuis werken, veel mensen kregen ander werk dat ze beter beviel. Maar de lange trend dat de loongroei achterblijft bij de productiviteitsgroei bleef intact. De winstmarges stegen nog verder en schoten zelfs omhoog na de ergste begintijden van corona. Volgens de BNP-cijfers bereikte de winstmarge in de VS in het tweede kwartaal van 2022 een nieuw record. Daardoor is het niet zo verwonderlijk dat de winstschattingen voor het komende jar in de VS maar langzaam afbrokkelen (meer ex energie). Je zou meer verwachten, nu de PMI's zo duidelijk onder normaal (50) staan en de huizenmarkt overduidelijk op haar retour is. Maar de VS hebben minder last van hoge energieprijzen als bijvoorbeeld Europa. In de VS is de inflatie op goederen voorlopig nog relatief hoog. Lonen blijven nog steeds achter bij inflatie plus productiviteitsgroei (bij recessie is het cyclische deel daarvan dik negatief).

De trend van globalisering lijkt ook niet zo overtuigend gebroken als ik door alle aanbodschokken verwacht had. Ja, men probeert veel meer essentiële dingen in eigen land te maken of te importeren uit meerdere landen, niet alleen vooral China of energie uit Rusland. Er zal enorm veel in alternatieve energie geïnvesteerd moeten worden en helaas ook weer in kernenergie. De idiote prijzen voor gas en elektriciteit forceren dit en de geschiedenis leert dat dan de prijzen voor gas en elektriciteit dan weer enorm dalen. Dat zou structureel moeten zijn. Problematisch is de schaarste van bepaalde grondstoffen voor het maken van alternatieve energie, zoals kobalt, vanadium, grafiet, nikkel en in mindere mate ook koper en voorlopig ook lithium.

Ik dacht dat nu ongeveer de omslag gemaakt zou worden dat de lonen de inflatie plus productiviteit zouden gaan bijhouden. Veroudering zorgt immers voor minder arbeidsaanbod en het aanbod vanuit China is niet langer zo goedkoop en zo snel groeiend en ondersteund via enorme investeringen. Wat dat betreft liggen de kaarten gunstiger voor India en Vietnam en wie weet ook Indonesië (dat ook veel nikkel heeft)..

In China vallen allerlei tegenslagen over elkaar heen. Sommige gaan snel weer weg, zoals waarschijnlijk corona en de hittegolf van dit jaar, maar andere zaken zijn veel problematischer: onroerend goed en investeringen in infrastructuur waren de ruggengraat van de groei in China. Maar rendabele infrastructuur aanleggen wordt steeds moeilijker (vergelijk Japan dat in jaren 90 zou de groei op peil trachtte te houden, maar faalde). Voor de vastgoedmarkt is de situatie nog problematischer. De beroepsbevolking krimpt, de vraag neemt daardoor af en de vastgoedmarkt en wat daarmee samenhangt zorgt voor ongeveer 25% van het BNP. Dat moet terug naar onder de 10% als de bevolking krimpt. Hoe pijnlijk dat kan zijn, leerde Spanje na 2008. Overigens kan China met opheffing hukou systeem nog wel stimulering brengen in de huizenmarkt in de grote steden. Investeren is veel minder interessant geworden voor buitenlandse ondernemingen, vanwege de politiek van Xi. Die gaat voor Chinese partij-idealen en niet zo zeer meer voor groei. Rusland leert weer eens hoe gevaarlijk het kan zijn als je zo afhankelijk bent van een land. China moet de consumptie gaan stimuleren. Dat roept men al de nodige jaren, maar er is geen andere  uitweg. De mogelijkheden zijn overigens  groot, bijvoorbeeld gratis medische zorg. Maar met enorme reddingsoperaties voor vastgoedspeculanten en opdrogende inkomsten lagere overheden uit verkoop grond zijn de mogelijkheden ook weer niet oneindig.

Europa zit door Poetin nog enige tijd (een-twee jaar?) in de puree. Hogere ECB-rente gaat Poetin er niet van overtuigen meer goedkoop gas te gaan leveren.  Alleen succesvolle importen uit de rest van de wereld met dreiging van meer alternatieve productie/ kernenergie kan dat doen.

In de VS zien de inflatieverwachtingen er ineens bijzonder zonnig uit. de ingeprijsde inflatie voor komend jaar is naar beneden getuimeld naar 2,3%. Dat moe, samen met de verzwakkende economie, aangevoerd door e huizenmarkt, leiden tot een draai van de FED naar verlagen. Powell zei zelf dat 3,7% eigenlijk wel genoeg was en 2% neutraal. De FED communiceert vooral naar terugkijkende indicatoren te kijken, maar kan dat natuurlijk niet volhouden. Powell moest natuurlijk dapper en zijn en hel en verdoemenis roepen om inflatieverwachtingen op de knieën te krijgen. FED-lid Kashkari was blij, opgelucht dat de markt het verhaal van Powell geloofde, ondanks alle beweringen waarop Powell het afgelopen jaar moest terugkomen. Kashkari gelooft het zelf kennelijk niet, weet dat de FED nog steeds data dependent is. En als die 2,3% inflatie ook maar enigszins in de buurt uitkomt, dan met de FED de rente weer gaan verlagen tot neutraal. Ze kunnen nog even hun tanden laten zien door niet meteen te gaan verlagen als de korte FED rente 3,7% is, maar niet lang. De zo gecreëerde omgekeerde rentestructuur sleurt de economie te veel omlaag. Nu al is de geldgroei 0. QT, terugbrengen van de balans van de FED, was volgens een paper in Jackson Hole een probaat middel om de Amerikaanse economie in een recessie te brengen. Je moet daarmee oppassen.(en de FED is niet doof, heeft het verhaal uitgeplozen).

Een en ander lijkt te wijzen op een beetje lagere lange rente. Gezien de zeer sterke negatieve correlatie van de rente met de beurs sinds corona, zou dit een iets hogere aandelenbeurs kunnen betekenen. Eerst maar eens zien of de bodem van juni houdt. Zo niet, dan gaat men met nog meer enthousiasme negatieve verhalen over de beurs vertellen. Nu zijn de optimistische verhalen al haast nergens meer te vinden. Er zit dus al enige narigheid in de koersen. 

Rampspoed door hogere voedselprijzen vanwege nu ook hogere elektriciteitsrekeningen om voedsel op te slaan. Schrijnende voorbeelden van idiote elektriciteitsrekeningen in Engeland o.a.. Maar gelukkig valt de oogst mee in Canada en gaan ze daar ook meer gas etc. exporteren. En zijn de aardgasvoorraden nu weer beter op peil dan vorig jaar, met meer mogelijkheden voor LNG. En minder energieverbruik. D.w.z. het moet toch wel heel gek lopen als de gas- en elektriciteitsprijzen in Europa niet  flink gaan dalen (in mijn angstdromen zie ik Poetin aan Duisland vragen reeds geleverd gas weer terug te sturen naar Rusland).

Powell: there will be pain to households and businesses= transitory / high for longer

Wat Powell zei was niets nieuws, maar men had verwacht dat Powell nog wel iets aan verzachtende woorden zou zeggen op de alom verwachte aankondiging dat de FED de rente verder gaat verhogen.

Maar Powell sprak slechts 8 minuten en geen 20 minuten plus. Het gevolg daarvan was dat hij slechts één ding duidelijk kon en wilde maken: de FED zal de rug recht houden en inflatie blijven bestrijden tot de inflatie weer laag genoeg is. Whatever it takes en we geven niet toe aan economische pijn en aan de beurzen die na daling om hulp schreeuwen van de FED. Die hulp kwam de afgelopen decennia altijd. Maar nu roept Powell dat hij niet gaat buigen voor de pijn van Wall Street. 

No pivot, aldus Bianco. De FED gaat niet draaien om de pijn te gaan verzachten. Dat was nou net niet wat Wall Street wilde horen. De FED hoort lief te zijn, te zorgen voor een (Powell)-put. 

Het was overigens wel verwacht dat Powell dit zou zeggen, want alom was gewaarschuwd aan Powell dat hij zijn rug recht moest houden. De afgelopen weken hadden diverse FED-leden al rond getoeterd dat inflatie flink bestreden moest worden en de rente verhoogd moest worden. 

Powell had dus geen vergezichten over wat er terecht zou komen van de economie en ionflatie op de wat langere termijn. Eigenlijk wel logisch na de enorme flaters van de voorspellingen over de hoogte van inflatie en de tijdelijkheid hiervan (transitory). 

Men gaat ineens de andere kant op. Inflatie is te hoog en men ziet nog niet dat inflatie gepiekt heeft (of liever gezegd: ondanks alle signalen wil men nog niet uitstralen dat men ook wel ziet dat de inflatie gaat dalen, maar men wil uitstralen dat men de inflatie grondig wil bestrijden). Men realiseerde zich echt wel dat Powell geen navolger van Burns wilde zijn, de man van de uit de hand gelopen inflatie van de jaren 70. De FED moet natuurlijk zeggen dat ze niet te vroeg met renteverhogingen moeten stoppen. Allicht. .

Geen lange termijn visie. Dat betekent ook dat men snel terug kan komen op de dappere uitspreken dat men de rente fors gaat verhogen en hoog zal houden. high for longer, noemde Powell dat. En de obligatiemarkt gehoorzaamde braaf: higher for longer, de lange rente steeg behoorlijk.

Beurzen dus verrast, al had men eigenlijk al precies verwacht wat Powell ging zeggen. Alleen dat hij niets sussends zei om de daling op de beurzen te verzachten, dat was niet verwacht.

Voorlopig gelooft de markt kennelijk dat de FED niet gaat buigen voor pijn van de markt. 

Ondertussen is Poetin onvoorstelbaar succesvol in het omhoog krijgen van de prijzen voor aardgas en elektriciteit. 10* hogere prijzen voor elektriciteit. Dat gaat doordreunen in de industrie in Europa. Uit de hele wereld stroomt nu LNG naar Europa, maar Biden wil dit tegenhouden (Poetin lacht zich rot). De coalitie tegen Rusland zal het moeilijk krijgen. Kunstmest is schaars en dat gaat de voedselrijzen verder doen stijgen in Europa. Saoedi-Arabië en de Verenigde Emiraten zien hoe succesvol Poetin de aardgasprijs heeft opgedreven en zij willen nu hetzelfde voor olie door de productie flink te gaan terugschroeven. Dat ging altijd mis en veroorzaakte altijd grote uitbreiding van de productie van energie en enorme prijsdalingen van olie en aardgas. Dat gaat de komende jaren natuurlijk weer gebeuren, maar op korte termijn zit Europa (en diverse arme landen) met de gebakken peren. 

Dit is niet goed voor de beurzen op korte termijn, maar dan gaat al spoedig de inflatie in de VS meevallen en de elektriciteitsprijzen komen natuurlijk al snel in een behoorlijke val (als de paniek aanvullingen tegen elke prijs van de gasvoorraad klaar zijn en enkele grootverbruikers op rantsoen worden gesteld in Europa).  

China zit behoorlijk in de problemen met de problemen op de huizenmarkt, zero COVID en maatregelen om de technologie entrepreneurs in het gelid van Xi te laten lopen. Maar men wordt weer wat soepeler. China verdient ook goed aan het doorsluizen van goedkope olie en gas uit Rusland naar Europa (want door de lage economische groei houdt men olie en gas over)..

terug uit Duitsland met 9 euro ticket

 Dri weken al temperaturen boven 25 graden in Nederland/Duitsland. Het leek wel een vakantie naar de Middellandse Zee, zo warm. Via de Glimlach van Twente met zijn gezellig marktplein en St. Plechelmus via Bad Bentheim met zijn hoge kasteel, Osnabrück, de koelte opzoekend in Wilhelmshavens groene Südstrand, Oldenburg, Bremerhaven, Cuxhaven, het mooie Stade, Kiel, Denemarken geroken in het prachtige Flensburg, Neumünster, de rattenvanger van het lieve Hameln, met de voedbalsupporters mee naar Dortmund, Oberhausen en weer terug in Amsterdam.

De beurzen hebben het redelijk gehouden, maar gingen terug op de hogere rente vanwege herstel van de grondstoffenprijzen, vooral energie. D.w.z. hogere inflatieverwachtingen en groeiende angst voor een havikachtige Powell vandaag. 

De gasprijzen en daarmee prijzen voor elektriciteit zijn tot duizelingwekkende hoogte gestegen in Europa en iedereen exporteert nu zo veel mogelijk gas als maar kan naar Europa. Daar betalen de overheden whatever it takes om de gasvoorraden op hoog niveau te krijgen. En men koopt extra veel. Vooral Duitsland, maar ook bijvoorbeeld Italië, Frankrijk. De overheden willen ten koste van alles vermijden dat ze in de winter te horen krijgen dat ze dom waren en nu iedereen kou moet lijden. D.w.z. men koopt nu veel te veel, de prijzen zijn veel te hoog en een flinke afmars van de gasprijzen ligt voor de hand in oktober/ november. Men kan slechts voor 10 weken opslaan, maar met extra LNG wordt dit vier maanden minstens en dat is genoeg voor de winter. 

Voorlopig stijgen de inflatieverwachtingen in Europa even reusachtig en men verwacht volgend jaar 5 % meer inflatie in Europa dan in de VS. D.w.z. extra looneisen in Europa.

Ondertussen wordt de economische afzwakking steeds duidelijker zichtbaar in de PMI's en vooral de diensten PMI's vallen mij tegen. 

Dat richt dan weer schade aan bij de winstverwachtingen en veroorzaakt winstwaarschuwingen. Tegenvallende cash flows door meer behoefte aan werkkapitaal.

Het inflatienieuws in de VS is flink aan het verbeteren, minder aanbodproblemen en een afzwakkende huizenmarkt met minder huurstijgingen, na oktober misschien zelfs huurdalingen.   

China kampt met ongebruikelijk veel economische problemen door de overspeculatie op de huizenmarkt en een wel erg streng COVID- beleid. De extra stimuleringen beginnen nu op gang te komen, inclusief een zwakkere yuan (en daarmee een sterkere dollar).

groei valt mee in VS, maar gaat daardoor de FED nog lang door met verhogingen en QT

 Na een hele poos met negatieve economische verrassingen in de VS viel een en ander vorige week mee. ISM manufacturing daalde nauwelijks en de dienstensector ISM was sterk. ISM Prices paid namen een duik, vooral door de gedaalde grondstoffenprijzen, maar ook door minder aanbodproblemen. De groei van de werkgelegenheid was ver boven de meest wild optimistische verwachting. Uitzendkrachten nog steeds gevraagd. Ja, de groei zat vooral in deeltijdbanen, maar toch. De werkgelegenheid in de private sector is weer terug op het niveau voor corona. Dat betekent dat door de groeiende bevolking nu de participatiegraad lager is. Dat komt door de veel te royale uitkeringen roepen de republikeinen, maar daar zit vooral de demografie achter van meer ouderen en long covid (in Nederland hadden mensen die covid gehad hadden 12% meer gezondheidsklachten dan niet covid mensen). Long covid verklaart ook de behoefte aan meer deeltijdbanen in de VS, zo vermoed ik.

De leading indicators wijzen op ernstige verzwakking van de arbeidsmarkt (zoals initial claims werkloosheid, aangekondigde ontslaggolven, maar uitzendkrachten dan weer OK). De FED is daardoor voorlopig niet erg genegen om de rente minder te verhogen. QT, Quantitative Tightening, in de vorm van af laten lossen ingekochte leningen, moet in september echt gaan beginnen. Renteverhogingen kennelijk weer tot iets boven 3% en misschien langer. De Nasdaq is daar niet blij mee, ook al vielen de kwartaalcijfers van de bedrijven mee bij de somber geworden verwachtingen over vooral guidance. Winstverwachtingen zijn aan het dalen, maar nog slechts heel langzaam. Nog niet onrustbarend, net zoals de credit spreads nog gunstig zijn voor bedrijfsleven en ook de swap spreads wijzen op nog steeds overmatige liquiditeit.

De beurzen geven aan echt te vertrouwen dat de inflatie gaat dalen. Zelfs de geldgroei is flink afgenomen en hoeft niet verder te worden afgeremd. Ze lopen daarop zoals altijd vooruit (de beurstrein is vertrokken als je wacht tot zekerheid dat inflatie flink daalt)

De Amerikaanse economie lijkt te zitten in iets dat op recession light lijkt. Men gaat de afgelopen periode hoogstwaarschijnlijk niet als recessie classificeren. Daarvoor was de groei in de industrie te hoog, de arbeidsmarkt te sterk, de dienstensector te sterk en de inkomensgroei te hoog. Nationaal inkomen groeit nu meer dan nationaal product en dat hoort niet (=opwaartse revisies goed mogelijk van nationaal product). 

De chartisten, de lijntjestrekkers, de techneuten beginnen in twee kampen uiteen te vallen. Bij een S&P500 boven 4250 weten ze het zeker, de bull markt is begonnen, zo denkt het ene kamp. Het andere kamp overstelpt de angstige beursvorsers met grafieken waarin de treffende gelijkenis met 2008 en 1937 wordt getoond. Als die 4250-4300 niet wordt doorbroken, krijgen zij meer aandacht. I told you so en we zitten zo weer op 3500-3800 S&P500 (en AEX 630-650). Of erger als de FED de geest krijgt met QT.

In 2008 was er meer aan de hand dan nu, al wordt dat anders als China Taiwan aanvalt en Rusland doorgaat met Europa van gas te onthouden en het Midden - Oosten van graan. 

Ik neem aan dat inflatie in de VS nu echt gaat dalen, men in China meer gaat stimuleren. Dan hoeft het neit zo erg te worden als 2008 (geen financiële crisis, olieprijs geen $147). Het beeld op de cyclus is verstoord, omdat we een biologische recessie hadden in 2020 die met overmatige stimulering omsloeg in hoge groei en een bubbel in alles.  De economie is nog steeds aan het herstellen van de aanbodschokken en dat zorgt voor een veel sterkere arbeidsmarkt dan in een normale recessie. De winstgevendheid is ook extreem hoog en dat zorgt voor een beter stootkussen voor het bedrijfsleven dan normaal tegen recessies. Het is echter wel moeilijker voor de overheid om te stimuleren, al kan dat wel via investeringen tegen de klimaatcrisis en minder afhankelijk van Führer Poetin. 

euforie over FED en winstcijfers bij twee kwartalen negatieve groei in VS

 Heel wat mensen op de beurs zijn totaal verrast door de plotselinge flinke stijgingen op de beurs na de beslissing van de FED om, zoals alom verwacht werd, van 0,75% en de belofte om de rente nog meer te gaan verhogen. Goeroes duikelden over elkaar heen om te zeggen dat ze helemaal niet verrast waren door Powell die precies zei wat iedereen al verwacht had. Nee, toch niet, zei men: hij zei dat de huidige rente al neutraal was. Je zag al haast een lange neus verschijnen bij Powell, maar hij lijkt het te menen dat 2,5% rente neutraal is bij 9% inflatie. De marktvorsers roepen dat ze nu verwachten dat de FED eind 2022 klaar is met renteverhogingen en dat de rente in 2023 wel eens verlaagd zou kunnen worden. Heel triomfantelijk, van quod erat demonstrandum om te verklaren wat de beurzen deden. Maar dit was voor Powell zijn de markt euforisch makende woorden liet ontglippen was dit al lang ingeprijsd in de futures. Wat wel gebeurde was dat de inflatieverwachtingen iets opliepen en de reële rente flink daalde na Powells uitleg woensdag. 

De beurs vatte moed dat het afgelopen is met al die stijging van de reële rente, dat de FED waarschijnlijk moet gaan toegeven dat het niet zo florissant gaat met de Amerikaanse economie als wat Powell zo tegen steeds meer beter weten in zit te vertellen. Die bijstelling moet natuurlijk llleiden tot manna uit de FED-hemel, tot rentevrlaging en betre financial conditions. De volatiliteit daalde en samen met een lagere reële rente is dat iets dat men kan aanzien als verruiming van de liquiditeit. en inclusief hogere beurzen betekent dit betere financial conditions. en dat is meer groei op middelkorte termijn.

Het derde kwartaal was negatief, niet verwacht door de consensus, maar geen verrassing voor de mensen die geloven in de cijfers van de Atlanta-FED en bijvoorbeeld wat Bianco en Barraud al (voor mij overtuigend)  twitterden. Ja, de consensus had niet gezien dat de voorraden zo veel zouden afnemen. Maar ondertussen was de groei negatief door flink lagere investeringen in de bouw (zowel huizen als commercieel onroerend goed) , lagere uitgaven van de overheid ex defensie en door het minder kopen van spulletjes door de consument. dat werd niet goed gemaakt door een flinke stijging van de export en goede groei in de dienstensector. Die twee zaken waren overigens wel goed voor verrassend goede winsten bij zo'n lage groei en doorgaand sterke cijfers op de arbeidsmarkt. 

De huizenmarkt is een leading indicator en dat belooft niet veel goeds voor de groei in het komende half jaar minstens. Gelukkig ook dat de huurstijging minder wordt vanaf ongeveer september. De vooruitzichten voor inflatie zijn plotseling erg goed geworden, maar de cijfers vallen nog steeds elke maand flink tegen, nu overigens vooral in Europa (vanwege het ragfijne spel van Poetin met de gasprijzen).In Europa viel de groei erg mee, vooral door de dienstensector. Bijvoorbeeld Frankrijk profiteerde sterk van kwistig met geld smijtende toeristen.

Al die hosanna over een lagere reële rente en meevallende guidance en winstcijfers is niet onopgemerkt gebleven in de technologiesector. Forse koersstijgingen die de hoop doen rijzen dat het dieptepunt is geweest bij heel wat technologielievelingen deed de AEX veel goeds. De AEX ligt er ineens prachtig bij: het patroon van dalende toppen en dalen is doorbroken, de lijntjestrekkers zien een doorbraak uit de dalende lijn en zelfs het 40-weeks gemiddelde is opwaarts doorboord. Chartisten zijn euforisch, maar ik moet zien of de AEX zo gemakkelijk verder gaat stijgen en snel boven 740 uitkomt. Overigens lijkt me de stijging van de aandelen niet zo heel raar, als je kijkt nar de waarderingen. Ik als hobbybelegger tegenwoordig zie nu toch wel flink wat aandelen waarvan de koers me kan bekoren. Diverse tech-aandelen, de semi tech uitgevers, zelfs long term losers als Shell en Unilever zijn weer in de gratie. Verzekeraars met hun smakelijk dividend. Is Arcelor Mittal echt zo'n sell bij minder dan twee keer de winst? Of randstad met zijn superdividend in september? Ja, we moeten zeer beslist rekening houden met straks tegenvallende winsten. Maar de aandeelhouder wint op lange termijn (op korte termijn is dat uiteraard onzeker).

De meeste goeroes zitten nog te bibberen als een rietje en ach, na deze mooie stijging komt er vast wel weer wat neerwaarts gemodder. De beurzen zijn de laatste tijd altijd erg zwak in de week van de optie-expiratie. Maar zelfs dat is onzeker, omdat zo veel beleggers zo ontzettend bearish gepositioneerd zijn met hun futures en bedrijven na de stilteperiode weer flink, unprecedented zelfs, eigen aandelen gaan inkopen. 

Vanuit China komt toch weer nieuw slecht nieuws. De groei valt tegen, het consumentenvertrouwen kreeg plotseling een dreun en het politbureau weigert flink te gaan stimuleren. Ja, men wil  wel wat doen om de huizenmarkt te stabiliseren, maar nee, geen fiscale hosanna en de liquiditeitsimpuls verbetert maar tegenvallend (vooral recentelijk). Covid zero blijft voorlopig, tot groot ongenoegen van de economische beleidsmakers. Maar Xi's wil blijft wet. En als Biden/Pelosi stout zijn en de economische groei te laag blijft, dan wordt het tijd Taiwan in te lijen.

PMI's in duikvlucht, rinflatie gaat enorm dalen, renteverhogingen uitgeprijsd, Poetin onzeker, beurzen raken overbought

 De plotselinge stop van fiscale stimulering, de stijging van de inflatie die veel hoger is dan de loonstijging en de renteverhogingen zijn hun vernietigend werk aan het doen. Beurzen zijn fors gedaald, maar herstelden de afgelopen weken op overdreven pessimisme, angst voor guidance dat de wereld vergaat en vooral meer vertrouwen dat de inflatie fors gaat dalen en renteverhogingen uitgeprijsd worden.

Dat de PMI's en ISM's (die de stand van hoe het in de industrie gaat aangeven) in duikvlucht zitten wordt steeds duidelijker. Zo ongeveer alle leading indicators ((verwachte) orders, pessimisme CEO's, huizenmarkt, financiële indicatoren etc.) wijzen op grote afzwakking van de economie, vooral van de industriële bedrijvigheid. Sommigen denken dat dit gaat leiden tot een ISM van 35, mogelijk pas half 2023. Normaal gesproken komt het dieptepunt iets eerder en iets hoger (40-45). Tot die tijd worden de winstverwachtingen meestal teruggeschroefd. Tot op heden gaat het extreem goed met die winstverwachtingen gezien de lage reële groei, zoals ook al in 2020 het geval was tijdens de corona-instorting.

Er is nu ingeprijsd (in de inflatieswaps etc.) dat de inflatie enorm gaat dalen. Men gelooft dit niet, want de inflatiecijfers vallen voortdurend tegen. Toch moet het hiervan komen. Het moet wel zichtbaar zijn in harde cijfers, anders gaan de centrale banken niet overstag. Door de lagere groei- en inflatieverwachtingen weet de markt bijna zeker dat de centrale banken over enige tijd de rente gaan verlagen. De markt prijst de laatste weken snel minder renteverhogingen in. Zo rond eind 2022 zou de FED klaar zijn met renteverhogingen en daarna zou de korte rente weer kunnen dalen. De onzekerheid hieromheen is extreem hoog. Dat zorgt ervoor dat het beursklimaat nog kwetsbaar is, vooral nu veel aandelen weer overbought zijn. De afzwakking van de economie gaat zo hard dat centrale banken nu al zien dat ze moeten stoppen. Dat durven ze nog niet te zeggen omdat ze eerst moeten zien dat de inflatie daalt. De economische groei is nog hoog omdat er spaargeld doorheen gebrand wordt, evenals MEW, mortgage equity withdrawal, het opeten van een deel van de overwaarde van een huis. Volgens de wet van Okun zorgt een daling van de werkloosheid voor een groei die twee maal zo hoog is als die daling bovenop het structurele gemiddelde. dat is afgebrokkeld naar ongeveer 1,5 in de VS (in Europa is het door de sociale voorzieningen lager dan 1,5). Deze keer is de groei veel lager dan de wet van Okun aangeeft, omdat de inflatie zo hoog is en de reële loonstijging daardoor zo negatief is. (N.B. de wet van Okun houdt in dat de groei van de VS 3% is plus twee maal de daling van de werkloosheid, dit verklaarde de groei in de VS na de Tweede Wereldoorlog onvoorstelbaar goed, maar recentelijk minder goed).

Poetin weet de laatste tijd niet meer zo goed wat hij moet doen. Nog meer land veroveren kost veel moeite en Oekraïne krijgt steeds meer efficiënte wapens om van ver Russische troepen en munitiedepots  te beschieten. En schepen, waardoor men minder bang is dat Odessa vanuit zee wordt ingenomen. Daarom kon er een akkoord komen om graan vanuit Odessa te verschepen. Poetin had en heeft daar echt geen zin in (na het akkoord liet hij bijna meteen de haven van Odessa beschieten als waarschuwend teken van onwil), want hij ziet liever hongersnood in o.a. het Midden-  Oosten die het Westen daarvan de schuld zullen geven. Maar die dictaturen in het Midden-Oosten willen helemaal geen hongersnood, want dat is supergevaarlijk voor dictators. Ze willen Amerika gerust de schuld geven, maar ze willen bovenal hongersnood voorkomen ter redding van eigen hachje (zie Sri Lanka nu en Arabische Lente).. Dat hebben ze Poetin aan het verstand gepeuterd. Die moest een vernederende minuut wachten voordat hij bij Erdogan binnen mocht. Poetin moet buigen voor het Midden-Oosten, anders verspeelt hij te veel sympathie. Nu gaat alles in de propaganda geweldig, het overgrote deel van de wereld laat hem met hun zegen zijn gang gaan (alleen het Westen doet naar tegen Rusland). Dus geen hongersnood creëren meneer Poetin. Een gasdrama in Europa mag wel, want de sympathie van het Westen is toch niet te winnen en het is zeer winstgevend voor Rusland, die extreme prijzen voor energie.. .   

herstel door overmatig pessimisme, maar goed nieuws nodig voor verder herstel

 Pessimisme viert hoogtij. Een optimistisch verhaal wordt met hoongelach ontvangen. Meewarig roept men dan dat er immers een recessie komt (=dus zit in de prijzen). Het consumentenvertrouwen is tot uitzonderlijke laagte gedaald en die Poetin is doortrapt en legt Duitsland over knie, de FED wil niet lief zijn en senator Manchin houdt in de senaat groei stimulerende maatregelen met overdonderend succes tegen in de VS. Hij griezelt van klimaatinvesteringen. In China gaat het slecht met de huizenmarkt en de veel te grote voorraad nieuwe huizen wordt voor de eerste keer niet snel opgenomen.

Ondertussen roepen de asset allocators in Albanese consensus dat je moet verkopen. Maar de insiders zijn flink aan het kopen en dat is een zeer positief signaal: het geeft aan dat insiders hun bedrijf te goedkoop vinden. (verkopende insiders is lang niet zo'n betrouwbaar omgekeerd signaal).

Crypto is even fors in herstel, zo is ethereum al 70% boven dieptepunt. 

Er is erg veel somberheid over de winstcijfers over het tweede kwartaal en vooral voor de guidance komende twee tot vier kwartalen.. Men hoort meer voorzichtigheid. Dat is slecht voor economische groei, maar voorkomt een bloedbad bij de winsten.

Op korte termijn is het inflatieverhaal slecht, maar iets verder weg zie je dat lagere grondstoffenprijzen, opgeloste aanbodproblemen, te hoge voorraden, dalende prijzen voor tweedehands auto's, de instortende huizenmarkt wijzen op lagere inflatie in o.a. de VS. De FED wordt dan snel wakker uit de zorgen over inflatie en de hemelse arbeidsmarkt. Die arbeidsmarkt is wel sterk genoeg om een zeer ernstige recessie te voorkomen, zo hoort men alom.

Onze De Nederlandsche Bank heeft een uitgebreid artikel gepubliceerd dat hogere energieprijzen helemaal niet zo erg zijn voor de economie en dat overheidsstimulering niet nodig, niet gewenst is (in Nederland). Wellicht wat te optimistisch, maar wel een signaal dat de winsten niet per se hoeven in te storten. Producentenprijzen gaan veel harder omhoog dan consumentenprijzen en lonen. Loonstijging blijft merkwaardig laag. Ik denk dat dit komt door wereldwijd opkomend nationalisme, Trumpisme, dat zorgt voor afschuw van alles wat links is of op vakbonden lijkt. 

De koersen zijn weer wat hersteld, maar voor verder herstel is er een positieve verrassing nodig, want voorlopig zitten we nog met grote renteverhogingen (niet lang meer) en geen fiscale stimulering (dan moet Manchin eerst de neergang zien) en Rusland vecht vrolijk door in Oekraïne en de propagandamachine van Rusland zorgt ervoor dat de bevolking dit zelfs toejuicht, d.w.z. een langdurige zaak zo lang het Westen Oekraïne volstopt met wapens.

recessie lijkt ingeprijsd, maar lange recessie niet

Het lijkt erop dat de S&P500 een korte recessie heeft ingeprijsd. (13) Topdown Charts op Twitter: "Recession Risk Pricing: from a quick glance at the movement of the stockmarket relative to the path of the PMI, you could argue that the S&P500 is already pricing in the risk of a recession to a certain degree… https://t.co/pvmr9M4QbV" / Twitter

Dat betekent dat de beurzen niet hoeven te schrikken van een daling van de ISM naar beneden 43 (het niveau dat algemeen gedacht wordt als aangevend dat er een recessie is). Als de ISM langdurig onder 50 blijft, dan moet je rekening houden met verder dalende koersen. Als de ISM dan zoals meestal gewoon weer herstelt, dan is een sterk beursherstel te verwachten. De FED moet dan verruimen en het fiscale beleid moet dan ruimer worden (liefst via meer investeringen in alternatieve energie en isolatie woningen en bedrijven). Dat het zo gaat is gebruikelijk geweest sinds Keynes betoogde dat dit zo moest. Recessies waren daarom meestal kort en niet erg krachtig. Het kan uiteraard anders gaan, de FED kan volhouden dat ze eerst een jaar met veel lagere inflatie in de cijfers moeten zien en de republikeinen kunnen voet bij stuk houden en geen nieuw gat in de hand toestaan van Biden c.s. Het wordt vooral erg als de vaste investeringen flink dalen, maar dat lijkt nu nog niet zo'n groot gevaar (er zijn veel aanbodproblemen en de banken hebben ruim voldoende reserves om geld uit te lenen voor gezonde investeringen).

In Europa zien we de val van Duitsland door het voor de industrie onbetaalbaar worden van aardgas en elektriciteit. Het enorme handelsoverschot van Duitsland is verdwenen en dat sleurt de euro naar beneden. Poetin wil Europa straffen voor de hulp aan Oekraïne en is daar tot op heden onverwacht succesrijk in. De westerse sancties zijn een groter drama voorlopig voor West-Europa dan voor Rusland. Publicitair is Rusland buiten het Westen aan het winnen, krijgt het steeds minder tegenstanders. Men legt zich langzaam neer bij de grillen van Poetin en geeft het westen de schuld van hoge energie- en voedselprijzen. Diverse (niet meer) Opkomende Landen hebben te maken met opstand zoals bijvoorbeeld Sri Lanka, er dreigt faillissement van diverse overheden. Allemaal de schuld van het Westen roept men daar.

In Europa zou de recessie lang kunne duren als Poetin strenger wordt en de Groningse gasvelden niet op vole toeren gaan produceren om de Duitse economie te redden en daarmee ook de Nederlandse. 

In de VS hebben we eigenlijk een vrij normaal verloop van de (ongeveer vierjaars)cyclus gezien: eerst piekten de obligatiekoersen, toen de aandelenkoersen en nu lijken ook de prijzen van grondstoffen gepiekt te hebben. Daarna moeten de obligatiekoersen uit gedaald zijn en daarna moeten aandelen op hun dieptepunt te zitten. Dat lijkt allemaal niet ver weg in een normale cyclus. De huidige cyclus zou dan erg kort geweest zijn, maar dat komt vaker voor na een lange opgaande  economische cyclus (zoals 2009-2020).

De structurele stijging van de aandelenbeurzen hangt af van vooral de hoogte van de winstmarges en ruim monetair beleid. Die zijn al jaren gemiddeld torenhoog en dat zou kunnen blijven. Het aandeel van technologie is hoog geworden en daar zijn langdurig hoge winstmarges mogelijk (ook langdurig verliezen). Het wordt structureel anders als er een loonprijsspiraal op gang komt. Dat lijkt nog niet te gebeuren, maar het begint steeds eenvoudiger mogelijk te worden gezien de structurele schaarste van arbeid vanwege de demografie. Robots to the rescue, alternatieve energie ook. maar niet altijd.

recessie steeds duidelijker, zijwaartsen tot september op de beurzen?

De snelle economische afzwakking ordt steeds zichtbaarder. In de VS staat volgens de nu bekende cijfers voor de groei van het BNP in het tweede kwartaal -2,1% (methode Atlanta FED). Zo dicht rond het kwartaaleind zit de Atlanta FED er vrijwel nooit meer dan 2% naast. D.w.z. twee kwartalen negatieve groei in de VS. Of men dat als recessie gaat kwalificeren is de vraag, omdat men ook aar andere zaken kijkt als groei BNP (duidelijke afzwakking BNP, industriële productie, arbeidsmarkt, reëel inkomen/ bestedingen). 

Duitsland zit flink in de knel met de teruglopende aardgasleveringen door Rusland. Rusland doet haar best de gasvoorraden iet aangevuld te krijgen in de zomer, net als vorig jaar. De elektriciteitsprijzen gaan ook door het dak en het grote nutsbedrijf die dit niet voldoende mag doorberekenen wankelt. Tegen de huidige energieprijzen zijn er forse problemen in (ook) de Duitse industrie.

In China lijkt het beter te gaan en dat moet de burger dan weer moed geven.

Het consumentenvertrouwen staat record laag en dat betekent dat de consument gaat consuminderen. De huizenmarkt in de VS koelt fors af na de grote stijging van de hypotheekrente. Er zijn veel nieuwe huizen in aanbouw en het aanbod van bestaande woningen stijgt flink. Ondertussen wordt de consumptie flink geholpen door MEW, mortgage equity withdrawal, het een beetje opeten van de overwaarde van het huis. $82 miljard in de VS in tweede kwartaal. Dat moet dan het vreselijk negatieve wealth effect teniet doen, van een daling van de netto bezittingen van $ 18000 miljard, ofwel 80% van het BNP van de VS.

De consensus zit officieel nog steeds niet in recessie, maar gezien de verslechtering van de financial conditions, de huizenmarkt, het consumentenvertrouwen, de hogere rente, slechte kredietmarkt moet de groei in de tweede helft van 2022 lager maken dan in de eerste helft. Dat zal wel goed genoeg worden om de inflatie terug te dringen. Grondstoffenprijzen ex energie zijn al flink omlaag en de goederenprijzen staan weer onder druk. 

De rente daalt, want er wordden renteverhogingen van de FED uitgeprijsd. Als rond september duidelik is dat de Amerikaanse economie in recessie zit, dan moet de FED de plannen om de rente te verhogen schrappen en komt er zelfs weer QE,(2023?)  op straffe van te grote problemen op de kredietmarkt.

Het sentiment over aandelen is grenzeloos pessimistisch en dat doet vermoeden dat de beurzen niet veel verder gaan dalen, al kan 10% meer daling altijd. 

van angst voor inflatie naar angst voor recessie

 En ineens is iedereen het eens: er komt een recessie aan in de VS en Europa etc. Misschien niet onmiddellijk, maar toch wel binnen een jaar.  En bij die recessieangst horen lagere inflatieverwachtingen. Minder vraag en lagere rondstoffenprijzen. Sommige handelaren in grondstoffen zijn boos op de markt: ze kunnen haast geen aanbod bij elkaar schrapen en toch vallen de prijzen. Want de vraag stort in. eerst was men nog wanhopig bezig de voorraden op te bouwen en ineens wil men er van af. Dus lagere olieprijzen en graanprijzen. Dr. Copper signaleert het ook: de economische groei zwakt fors af.

Het is (even?) gedaan met de sterke huizenmarkt in o.a. de VS. Het aanbod neemt sterk toe en de vraag vermindert. De hypotheekrente is zorgwekkend hoog geworden en er zijn veel nieuwe huizen in aanbouw. 

Powell begon zijn testimony voor senaat en congres met het verhaal dat de economie zo sterk was, de arbeidsmarkt althans. Maar even later gaf hij toe dat een soft landing erg moeilijk was voor de economie en dat men rekening moest houden met een recessie

Ondertussen vliegen allerlei indicatoren olaag zoals PMI's en ISM. De rentecurve was al langer aan het wijzen op onheil. Het consumentenvertrouwen staat record laag, lager dan bij corona of de financiële crisis van 2008/9. De consument is radeloos bij zo veel daling van het reële inkomen. De overhiedsuitgaven vallen van een klif, dit heeft enorme negatieve invloed op reële economische groei.

Winstverwachtingen moeten terug, zo'n 10-15% lees ik (minder voor de dure aandelen met hoge marktkapitalisatie, dus schade hoeft hierdoor niet zo groot te zijn).

Iedereen zo ongeveer roept dat je moet verkopen, omdat er een recessie aankomt en daar hoort een daling van de koersen bij van 25 tot 40%. Die 25 krijg je bij een niet al te erge recessie zonder vreselijke nieuwe schokken. 40% krijg je als de investeringen  ineen zijgen en er nieuwe vreselijke schokken komen. Die 40% is daarom onzeker en we hebben al 25% achter de rug. Er zijn veel neiuwe investeringen nodig voor oplossing aanbodschokken, robotisering en energie (zowel fossiel als alternatief) 

De afgelopen week gaf de beurs aan blij te zijn met het verhangen van de bordjes: als de inflatie daalt, zal de recessie niet zo erg zijn en kunnen de waarderingen omhoog. Het gaat immers voor om de winst over twee, drie jaar en minder die over een jaar als de rente niet verder verhoogd wordt. 

Ondertussen is China bezig met een kolossaal steunpakket dat de groei och op 5-5,5% moet brengen. Buitenlandse economen houden dat voor onmogelijk maar met meer stimulering dan gedacht en een beetje oppoetsen van de cijfers is 5%+ wel degelijk mogelijk. En dat gaat de wereldeconomie helpen, samen met toch maar wat stimuleren door westerse overheden en politici als Warren die de FED fllink onder druk zetten en de schuld krijgen van de komende recessie. Powell gaat natuurlijk buigen voor de politici en de markt die rap renteverhogingen in 2023 aan het uitprijzen is,