de terugblik die een vooruitblik is

Het is weer tijd voor de beleggingsnota met de vooruitzichten voor 2017 en verder. Dat moet al in augustus gebeuren, anders komen de agenda’s van de pensioenfondsen te veel in het gedrang voor een rustige beslissing over de beleggingsplannen voor 2017.

Dat maakt een evaluatie van de voorspellingen van het vorige jaar moeilijk. Na het schrijven is er altijd eerst nog een tijd waar het niet over gaat, maar er wel van alles kan gebeuren. Het nieuwe jaar is op moment van schrijven nog niet afgelopen. Allemaal heel onplezierig om een goede terugblik te schrijven. Dat gaan we deze keer daarom gelukkig niet doen.

Nu is 2016 een jaar dat zich wel leent voor een terugblik. De belangrijke zaken waren niet zo zeer wat er gebeurde met de economische groei en inflatie (eigenlijk gebeurde er niets, gewoon dezelfde groei, dezelfde kerninflatie), ook was er weinig spektakel op de beurzen (ongeveer gemiddeld jaar, zo lijkt het) en met de rente (gewoon opnieuw te laag).

Maar er was veel beweging in de politieke arena’s. Heel lange trends worden ineens niet meer acceptabel gevonden. Er is enorme electorale rebellie. Nieuwe trends die nog lang kunnen duren lijken te zijn ontstaan. Daarom zou deze keer een terugblik een voorspellende waarde kunnen hebben.

Er is een omslag in het denken over globalisatie, de mening over migranten is ver rechts van het gedachtegoed van Pim Fortuin komen te liggen. Eerst vond men Merkel geweldig met haar vluchtelingenbeleid, nu wordt er gewed of ze 2017 wel haalt als bondskanselier vanwege vermeend rampzalig migrantenbeleid.

Vorig jaren hadden we het over problemen van de middenklasse, maar meer van ach dat is zo, maar wat moeten we ermee. In 2016 zie je dat je het niet meer weg kunt schuiven. De plotselinge opkomst van Trump en Sanders, de Brexit maken ineens heel andere analyses populair. Ineens heeft iedereen het erover dat men naar de boze, vaak oudere, minder opgeleide, meest witte kiezer moet luisteren.

Globalisatie/ de vrije markt is ineens slecht, terwijl dit een van de weinige onomstreden theorieën van economen was. Handel is goed, het zorgt voor meer groei, lagere prijzen, meer consumptie, meer winst.

Men had het niet over de nadelen. Nu heeft men het alleen maar over de nadelen. Globalisatie is slecht, oneerlijk.  Te veel mensen profiteren er niet van. Klakkeloos gelooft men nu dat het bestrijden van globalisatie oude, failliete industrie weer tot leven zal brengen en alle boze witte mannen aan een goed betaalde boterham zal helpen. Uitermate onwaarschijnlijk, maar omdat zo veel mensen er maar niet op vooruit zijn gegaan in de afgelopen decennia, moet er wat veranderen.

Er staan nu politici op die de onderbuikgevoelens veel beter weten te verwoorden dan de politici van de gevestigde orde. Experts stribbelen nog tegen, maar experts dat zijn de ergste collaborateurs van die gevestigde orde. We wisten het altijd al dacht de boze kiezer, vrijhandel is slecht, al die goedkope import maakt onze industrie kapot. Welvaart kan alleen uit productie komen. Landen die niets maken zijn verdoemd. Het geld wordt met diensten verdiend, maar toch, zonder productie zouden die diensten niet kunnen draaien. We moeten echt weer met verlies gaan produceren. Theresa May is daarom een nieuwe industriepolitiek aan het opstarten. Als een omgedraaide Thatcher gaat zij de mijnen weer openen, gaat men in Manchester weer T-shirtjes maken. Men gaat weer exporteren, want het pond is straks niets meer waard. Toeristen gaan zich verdringen om die pints van 10 pond, dan omgerekend een halve euro, naar binnen te slaan. Gewoon de export subsidiëren, de munt omlaag. Zo deden China en Japan het ook in hun goede dagen.

Ik had me altijd al afgevraagd, waarom na een lange tijd van meer globalisatie na de Industriële Revolutie er ineens een lange periode kwam van gelijkblijvende tot minder globalisatie. Dat was evident slecht voor de economische groei, zo zagen we in de jaren dertig. Toch gebeurde het. Dat leek irrationeel, maar ook toen was de lokroep van protectionisme te verleidelijk. Het gaat slecht, het nare buitenland is natuurlijk de zondebok. Electoraal is men er dan snel uit. Boekjes van economische theorie snel dicht, populistisch boekje mooi open maken en presto, je gaat protectionistisme verkopen. Globalisatie is slecht. Dit kan een tot twee decennia aanhouden. De ratio zegt dat vrijhandelsverdragen wel kunnen, maar dat er iets andere spelregels moeten komen. Meer volgens de regels van het kapitalisme, met correctie voor de zondes van bijvoorbeeld China (te veel exportsubsidies, diefstal intellectueel eigendom, te goedkope valuta)

 John Mauldin formuleerde het met de oude slogan: the future has arrived, but it is not evenly distributed yet.

Yet.

Secular Stagnation roept krachten op om dit in stand te houden. Men doet er alles aan om de groei niet op gang te krijgen.

Het gaat slecht, men gaat conservatief stemmen. Overheden gaan bezuinigen. Dat was niet goed voor economische groei.

Het blijft slecht gaan. Populisten weten waar het aan ligt. Maar ze hebben de oplossing niet. De crisis gaat echt niet weg als we Wilders zijn zin geven en voor minder Marokkanen zorgen. Afschaffing van de euro gaat ook niet de heilstaat binnen bereik brengen.

Dan maar oorlog. Er zijn nog genoeg mensen die de tweede wereldoorlog hebben overleefd en hun kinderen ervan overtuigd hebben dat oorlog geen grapje is. De volgende generatie zal daar minder overtuigd van zijn. Zo ver is het nog niet, dus deze oplossing gaat het voorlopig nog niet worden, behalve als Trump president wordt en de Navo bij het grof huisvuil zou zetten.

Brexit is economisch waarschijnlijk niet zo’n ramp. Misschien wel voor Engeland. Het is wel een politieke ramp. Men zag het niet aankomen, ook al gaven de opiniepeilingen steeds een nek aan nek race aan. Alle analisten kwamen uit de hogere middenklasse en daar stemde men en masse op remain, men hoorde het geluid van leave niet in die kringen en daarom zou het toch niet kunnen gebeuren. Dat wordt nu ook uitgelegd als reden waarom we verder moeten gaan op de weg van het populisme. Iedereen weet nu dat de gewone analyses de noden van de boze oude witte kiezers onvoldoende meenemen. 15% van de mensen is minder begaafd, daar helpt meer protectionisme geen hemeltje lief aan. Maar de analisten passen zich aan, bedienen zich nu meer van de logica van de minder begaafden.

En dan nog die Kuroda. Eventjes negatieve rente invoeren. Dramatisch voor een land met alleen maar spaarders en gebrek aan jeugdige schuldenmakers. Plotseling bleek negatieve rente een nieuwe kanker die een aanval doet op de werking van de invisible hand.

Monetaire stimulering lijkt moeizamer te gaan werken, zo lijkt het in 2016. Er is een totale verslaving aan monetaire verruiming. Meer en meer moet er. Rupsje nooit genoeg. Ineens stookt men Kuroda op om met helikoptergeld te gaan strooien. Banken hebben hem tot de orde geroepen: read my lips, geen nog negatievere rente. Sommigen suggereren een perfect vlakke rentecurve op 0%, het ideale islamitische bankieren.

Men heeft ontdekt dat men vroeger de econome stimuleerde met een combinatie van monetaire en fiscale stimulering. Fiscale stimulering is terug van weggeweest.

In 2016 is nogal wat op zijn kop gezet: de traditionele politiek krijgt klappen, de monetaire politiek is aan herbezinning toe en fiscale stimulering mag weer. en zo blijft het nog jaren.