samenvatting financieel economisch nieuws van de afgelopen week

De meeste beurzen waren opnieuw niet vooruit te branden, terwijl het economisch nieuws en de winsten toch in orde waren. Hogere rentes, de 30-jarige euroswaprente doorbrak zelfs de 1%. Dit kwam door angst voor een minder lieve FED, een ‘taper’ van de ECB, bezorgdheid van de BOE over het pond en de Boj die ook niet meer weet hoe het verder moet. Door hoop op fiscale stimulering die een lage rente minder noodzakelijk zouden maken. Daarbovenop hogere inflatieverwachtingen (alhoewel dit beter winstgroei inhoudt) en angsten dat Trump het toch redt. Amazon viel tegen en met Apple was men niet blij. Dat allemaal zou de bulls in bedwang houden.

Trump doet goede zaken vanwege boosheid over exploderende kosten van Obamacare/ gezondheidszorg en de FBI-onderzoeken naar opnieuw e-mails van Hillary, iets dat haar jaren vleugellam kan maken/ tot ‘impeachment’ kan leiden. De gedwongen omkooppraktijken voor politici doen zijn zaak ook goed, maar de dames laten hem nog in zo’n grote getalen vallen dat hij het toch wel niet zal redden. Men knaagt aan de stoelpoten van Paul Ryan, maar bij een smadelijke nederlaag van Trump zal hij het misschien nog wel redden.

Kennelijk allemaal niet goed voor het Amerikaanse consumentenvertrouwen volgens beide toonaangevende surveys.

Flash PMI’s waren goed, meer dan verwacht omhoog en de groei van het Amerikaanse BNP in het derde kwartaal met 2,9% viel ook mee.
ECI, employment cost index, steeg opnieuw met 0,6%, net als de 1,7% voor PCE geen inflatieprobleem aangevend (maar inflatie stijgt wel door hogere olieprijzen en sneller stijgende producentenprijzen in China). 

Solide 0,5% groei in het VK in het eerste kwartaal na het referendum, vrijwel niemand had dat gedacht, maar de Brexit is nog niet gebeurd.

Tot op heden was volgens Bloomberg 78% (69% normaal) van de Amerikaanse winsten beter dan de omlaag geprate verwachting, met een ‘beat’ factor van 6,16% (4% normaal). Genoeg voor een stijging van ongeveer 2% van de winsten in het derde kwartaal en dat zou het einde van de winstrecessie markeren.

De Japanse beurs profiteerde van de zwakke yen en ook in China waren de beurzen niet onvriendelijk. De ijzerprijzen gingen omhoog, maar de olieprijzen omlaag o.a. door Russisch pochen over uitbreiding van de productie (met Irak en Iran ook in een recalcitrante stemming om de productie te beperken) en hogere olievoorraden in de VS.

Rajoy mag eindelijk een regering vormen in Spanje en de Walen gaan dan toch maar akkoord met Ceta. Portugese schuld werd niet helemaal junk, de Italiaanse bank Monte Paschi blijft een jojokoers houden: na verdubbeling weer 40% daling. Oostenrijk geeft een 70-jarige lening uit, nu de rente nog laag is.

groei derde kwartaal VS valt mee, maar investeringen moeten aantrekken om meer dan doormodderen te krijgen

De groei in het derde kwartaal van de VS viel mee met 2,9%. 2,5 was verwacht en de trackers van de Atlanta FED zaten zelfs lager. Die van Goldman Sachs zat precies goed (niet dat de onderdelen allemaal goed waren, maar de som wel).

Export viel mee, voorraden positief en iets meer uitgaves van de overheid. De groei van de consumptie viel wat terug, de hogere olieprijs eist zijn tol.

Moeizaam, geen reden de voorspellingen voor groei eens flink te verhogen. Meer inflatie betekent minder groei consumptie. Gezondheidszorg wordt volgend jaar een stuk duurder (men roept 10-20% vanwege Obamacare) in de VS. Dat eet de hogere loonstijging helemaal op voor de modale mens.

Investeringen lopen nog slecht, maar er wordt enige beterschap verwacht vooral in de bouw (aldus bijvoorbeeld Calculated Risk blog Bill McBride, die daarvoor meestal goed zit. De trend is nog in orde.

Aziatische spaarder pot verder op, maar enkele centrale banken verkopen

Brad Stetser http://blogs.cfr.org/setser/2016/10/26/inflows-from-private-bond-investors-into-the-u-s/ heeft de inflows naar Amerikaanse obligaties nog eens proberen uit te spitten. Dat blijft een ingewikkelde zaak.

Zijn conclusie is dat de spaarder noest door blijven kopen in vooral Azië, maar dat enkele centrale banken verstek laten gaan. China financiert zijn banken met valutareserves en Saoedi-Arabië is even platzak bij deze olieprijzen (en leent nu zelf stevig).
De centrale banken van China/ OPEC zijn denk ik de hoofdreden waarom de rente is gestegen.
Natuurlijk helpen de meevallende cijfers in de VS ook mee.

inflatie stijgt

De bots die de meeste klikjes op mijn blog veroorzaken zijn gek op het verhaal over het inflatiespook. dat zou tot leven moeten komen door QE, geldgroei. Dat gebeurde niet. De omloopsnelheid van geld liep maar terug en terug. Deflatie bleef het grotere risico.
Maar nu niet meer. De olieprijzen lopen weer op en andere grondstoffenprijzen vaak ook. Dat gaat ook nog eens vaak samen met een stijging va de omloopsnelheid van geld.
De inflatie stijgt en men schrijft hier ook over.

inflatieverwachtingen stijgen, alleen niet in Japan

en hogere inflatie leidt tot hogere inflatieverwachtingen

geen wonder dat men meer inflation linked bonds koopt

samenvatting financieel economisch nieuws van de afgelopen week

De S&P bewoog nauwelijks, de lange rente daalde iets en de dollar was sterk.

Trump maakte aan het eind van de laatste tweestrijd op de tv een blunder, waardoor Clinton hoogstwaarschijnlijk zal gaan winnen.

 De senaat gaat dan naar de democraten vermoedelijk en het congres blijft republikeins, bijna zoals de beurs het wil.

Het winstseizoen verloopt goed, 78-82% van de bedrijven meldt beter dan de omlaag geprate winsten (ongeveer 70% is normaal, op dit moment van de cyclus ongeveer 75%), 6,6% betere winsten (normaal 4%), 65% meldt hogere omzet dan verwacht (bij 50% normaal), maar de winstverwachtingen voor 2017 dalen onverdroten verder. Banken deden het goed, verzekeraars minder. Winsten van industrials vielen tegen, tech was veelal goed (vooral Microsoft, Netflix).

Het beurssentiment is erg onzeker vanwege de presidentverkiezingen en de renteverhoging van de FED in december. Men is bang dat een stijgende lange rente het beursklimaat zal verpesten, ook al lijkt een rentestijging van betekenis op het ogenblik haast onmogelijk. Beleggers houden daarom uitzonderlijk veel cash aan.

Draghi durfde nog niet te zeggen dat er minder QE aankwam, nu de Duitse staatsobligaties die daar voor in aanmerking opraken. Hij zei wel dat je niet zo maar kon stoppen met QE en dat hij dus voorlopig nog wel voor QE gaat zorgen.

De FED is verder, Fischer ziet een werkloosheid en inflatie dicht bij de doelen van de FED en die kan dus de rente gematigd verhogen. Voor echt hogere rente moet er meer fiscale stimulering komen de productiviteitsgroei herstellen.

Initial claims stegen 13.000, housing starts waren slecht, maar permits goed. NAHB sentiment daalde iets, verkopen bestaande huizen iets omhoog. Het nieuws over de vastgoedmarkt is gemixt, de afgelopen kwartalen was het sterker omhoog.

Inflatie stijgt op jaarbasis door de hogere olieprijs.

NY Empire prices received stegen ook, vanuit de producentenprijzen is er druk op de inflatie

De kerninflatie was stabiel, omdat de kosten voor gezondheidszorg afgelopen maand niet stegen (na flinke stijgingen in de maanden ervoor)

De Phillyfed viel iets mee, de NY empire hoofdsurvey viel iets tegen, zodat het niet duidelijk is wat deze voorlopers van de ISM voorspellen.

In China groeide het BNP zoals beloofd met 6,7%. De economische groei lijkt stabiel, maar de schulden stijgen door, vooral bij de semistaatsbedrijven. De yuan verzwakt tegen de dollar, maar niet tegen de euro, pond.

Spanje dreigt een minderheidsregering te krijgen, de socialisten verzetten zich niet langer hiertegen.

Wallonië weet voorlopig met succes het handelsverdrag met Canada tegen te houden. 8.000 demonstranten op het Museumplein zien ook de wereld vergaan als het verdrag door zou gaan, ook al verslechteren de huidige controles niet. De boze kiezer wil graag een handelscrisis, hij heeft daar gaarne een recessie voor over zegt hij.

Hillary wint, maar de halve wereld is bang voor winst voor Trump

De Amerikaanse verkiezingen zijn altijd een groot circus. De kandidaten trekken door het ganse land en gaan mee in de tijdgeest van het moment.

De Amerikanen willen om de ongeveer acht jaar weer iets anders, een president van de andere partij. Dit jaar zou daarom de republikeinse kandidaat gemakkelijk hebben moeten kunnen winnen.

Via ragfijn spel heeft Hillary met de hulp van een horde zorgvuldig ingepalmde medestanders alle oppositie weggespeeld. Niemand durfde het bij de democraten op te nemen tegen haar behalve een leuke linkse oude senator uit een onbetekenend staatje. Hij won nog bijna ook, en dat zorgde voor spijt bij menige would be kandidaat (zoals Biden, al ontkent hij dit natuurlijk grondig). Hillary had daardoor op voorhand reeds de democratische kandidatuur veilig gesteld. Knap, zoals zij haar tegenstanders weet weg te manoeuvreren, dat komt zeker te pas als president.

De republikeinen weten dat de kiezer eigenlijk iets anders wil en dan hebben de extreme kandidaten veel kans. Als de kiezer weg wil van het republikeinse gedachtegoed zoals in 2008, dan kiezen de meest linkse kandidaat, McCain. Als ze een ruk richting republikeinen zien, dan komen ze met een afwijkende keus van het midden, meestal een meer dan normaal rechtse kandidaat, Bush dus.

 Deze keer lagen zo de kansen zeer goed voor Cruz en Trump en de in creationisme gelovende hersenchirurg Carson. De wedkantoren zagen in den beginne meer in Rubio en in mindere mate Bush, maar die waren te veel establishment, ook al zouden het prima presidenten kunnen zijn.

Men koos inderdaad voor totaal iets anders, Trump, omdat de oppositie tegen hem niet verenigd was. Men had al zeer snel een verbond moeten sluiten om Rubio naar voren te schuiven, maar hele hordes kandidaten wilden te lang hun kansen op de proef stellen.

Trump dus en de schrik sloeg om het hart, vooral buiten Amerika. Onheil gegarandeerd, terugkeer naar het protectionisme van de jaren dertig met extra importheffingen, flink betalen voor militaire steun van de VS, opzeggen handelsverdragen, opzeggen van akkoorden over climate change met heropening van kolenmijnen en eigen volk eerst, muren om Mexico, gezellige onderonsjes met Poetin hoe je het beste die domme oppositie kunt kalt stellen, weg met de Navo, de Baltische staten zijn onderdeel van het Russische rijk.       

De tijdgeest is richting meer multi culti jongeren en steeds bozer wordende oudere babyboomers. Meer diversiteit helpt de democraten, meer boze witte ouderen maakt republikeinse kandidaten bijna onoverwinnelijk. Want ouderen stemmen wel en jongeren vinden dat ze wel iets beter te doen hebben dan dat bureaucratische stemmen. En dus Brexit, geen vredesakkoord met de FARC.

Trump was de ideale kandidaat om als een pitbull de gevestigde orde aanvallen om de belangen van de middenklasse te repareren. Weg met baantjes inpikkende immigranten, stop de oneerlijke concurrentie vanuit China, laat de rest van de wereld maar eens flink betalen voor militaire hulp als ze zelf geen geld willen uitgeven aan defensie. Lagere belastingen. Meer investeren.

Dat zijn allemaal zeer populaire standpunten en bijna iedere republikein had hiermee kunnen winnen. Maar Trump is gewoon een te erge pitbull, hij bijt door voordat hij goed heeft nagedacht. Hij heeft een arsenaal aan vreselijke fouten gemaakt in zijn campagne: zijn kleedkamertaal (vast het woord van het jaar volgens van Dale) dat hij zijn macht graag gebruikt door zich te vergrijpen aan vrouwen, zijn uitbundig prijzen van Poetin en misstap dat hij het hoofdprincipe van de Navo, een aanval tegen een is een aanval tegen alle staten, op de tocht zette, voortdurend ondoordacht op standpunten moest terugkomen (bijvoorbeeld abortus, gay rights), twitteren om drie uur ’s nachts, rare dingen zeggen over  het eventuele gebruik van de nucleaire knop, een week lang uitfoeteren van schoonheidskoninginnen, gold star vader van gesneuvelde militair wegzetten als moslimterrorist die zijn vrouw een onmondige doos zou maken, geen belasting betalen al was dit legaal, de onmogelijk te bouwen tig meter hoge muur om Mexico, een record aan onware verklaringen in optredens, zijn waarschuwing dat hij verlies van de verkiezingen niet zou accepteren (en dus zou blijven door etteren met zijn grote vaste aanhang, een bom onder de Amerikaanse democratie leggend)

Dat is genoeg om de verkiezingen te verliezen. Mijn collega’s in Londen lachten dat ik uitlegde dat het net als bij brexit ging om de oudere vrouwen. Die stemden voor brexit en stemmen echt niet op Trump. En ze stemmen bijna allemaal.

Daartegen kan men inwerpen dat de Amerikaanse kiezer het vergeleken met de vorige verkiezingen voor zo’n 20% meer van de gepeilden het niet meer belangrijk vinden dat de president fatsoenlijk moet zijn. Vooral witte evangelisten die in 2008 dit nog voor 80%+ riepen, zeggen nu maar voor 49% dat dit zo zou moeten zijn. Misschien wordt Trump dus zijn vrouwonvriendelijkheid vergeven, maar ik denk het niet, daarvoor is de ‘bible belt’ te preuts.

Peilingen over stemgedrag zijn niet onfeilbaar zoals het afgelopen jaar veelvuldiger dan ooit is gebleken. Er zijn twee factoren die het moeilijk maken een opiniepeiling goed te vertalen naar een veriezingsuitslag:

-       De shy factor. Men zegt niet aan dat lieve meisje dat vraagt op wie je stemt dat je gaat voor populisme, die onmens van Trump met onpasselijk gedrag jegens vrouwen. Men schaamt zich hiervoor, mar in het kieshokje kan men geen weerstand bieden aan de verleiding Trump te stemmen. Hij pakt die Chinezen, Mexicanen wel even en alles wordt weer zoals vroeger.

-       De nieuwe kiezers. Dat kan wel zo’n 37% zijn van de stemmers deze keer. Veel jongeren en immigranten stemmen voor het eerst. Trump heeft veel nieuwe, nooit stemmende boze witte kiezers weten te mobiliseren.  Misschien wel genoeg.

Die twee factoren zitten in de modellen van de opiniepeilers, maar wel op verschillende wijzen. De shy factor zou zo’n 3 tot 4% kunnen zijn. Maar misschien zitten al te zwaar in de modellen of misschien toch nog te weinig.

De modellen voor het stemgedrag bij Amerikaanse verkiezingen zijn behoorlijk gesofisticeerd en er spelen minder bijzondere omstandigheden als bij brexit (er is te weinig ervaring met referenda, al weten we onderhand wel dat bij een referendum de tegenstem bijna altijd wint).

De voorsprong van Hillary is hoogstwaarschijnlijk meer dan de shy factor kan zijn. En het systeem van kiesmannen die per staat stemmen is gunstig geworden voor de democraten. Florida is nu democratisch (de aanwas van hispanics is veel groter dan de aanwas van witte ouderen geweest). Ohio is niet meer per se nodig (Ohio’s kiesmannen stemdne in 93% van de gevallen op de winnende kandidaat). Zelfs als Trump de popular vote haalt, dan kan Clinton nog winnen (maar dan zal Trump zich zeker niet bij verlies neerleggen, dit is een zwarte zwaan scenario van langdurige ongeregeldheden).

De word cloud van 1500 mensen volgens blog Bespoke voor the Donald in juni (links) en nu.

Het verschil is dat racist is vervangen door disgusting. Dat is invloed van de vrouwelijke stemmers.

De word cloud laat een zeldzaam negatief beeld zien, geeft wel aan dat Amerika gepolariseerd heeft en twee zeer impopulaire kandidaten naar voren heeft geschoven (vreemd toch, dat impopulaire kandidaten met overmacht kunnen winnen).

Ook bij Hillary zijn de verschillen sinds juni gering. Bij Hillary heeft experience, presidential en qualified iets untrustworthy verdrongen, niet veel, maar genoeg om te winnen, ook met meer crook.

Maar normaal zou een kandidaat met zo’n grote blokken van liar, crook, criminal, corrupt, untrustworthy, dishonest nooit kunnen winnen.

Hillary heeft het meesterlijk gespeeld. Waar alle republikeinse kandidaten totaal onderuit gingen tegenover het verbale geweld van Trump organiseerde zij samen met vele anderen (stronger together) de ene na de andere ramp voor Trump terwijl ze zelf verbazingwekkend kundig bijna buiten schot bleef staan voor het e-mailschandaal en haar zes andere behoorlijke schandalen.

Zeer knap, ik hoop dat ze de belangen van de wereld zo knap blijft bespelen (ik tikte eerst bestelen, nog denkend aan de word cloud, zo zie je maar hoe je beïnvloed wordt als iedereen maar lang genoeg blijft roepen dat ze criminal, corrupt etc. is).

Passief investeren en de triomf van het niets doen bij beleggen

De laatste jaren rukt passief beleggen volgens de index steeds sterker op. Het verdringt actief beleggen, vooral sinds de kredietcrisis. Bij aandelen overigens meer dan bij obligaties, maar ook daar zie je een sterke opmars van het passief beleggen.

De laatste dagen wordt er weer flink over geschreven, o.a. in de Wall Street Journal. http://www.wsj.com/articles/the-dying-business-of-picking-stocks-1476714749 

De performance van de actieve beleggers is gemiddeld bedroevend geweest en was het afgelopen jaar zelfs extreem teleurstellend.

Uitwijken naar hedgefunds was een verliezende strategie, na 2008 deden zowel aandelen als obligaties het veel beter. Elke combinatie van passief aandelen plus obligaties deed het veel beter (na kosten).

Hoe komt het dat actief het zo slecht gedaan heeft? De klassieke uitleg is dat de actieve belegger verliest door meer kosten aan veel hogere fees, door veel meer transactiekosten, door kas aanhouden voor in/uittreden (gemiddeld stijgt de beurs en is kas aanhouden verliezend, vooral als je extra cash aanhoudt vanwege opvragingen in een bear markt).

Daar komt bij dat er insiders zijn: de directeuren van het bedrijf die op basis van waarde kopen en de hedge funds die iets echt goed hebben uitgezocht voor de bankanalisten dat doen (ik denk altijd aan Imtech).

Als gewone actieve belegger begin je daarom al op achterstand en maak je ook nog eens meer kosten. Eigenlijk zie je nog extra capitulatie door de groeiende mening dat je de markt alleen via smart bèta kunt verslaan. Enhanced indexing heette dat vroeger.

Dat is heel lastig, omdat wat in de mode is aan smart bèta zo snel verandert.

Het gaat erom waar het nieuwe geld naar toe gaat. De actieve manager denkt dat het naar de bedrijven gaat die het goed doen en/of te goedkoop zijn. Dat is echter niet wat er gebeurt. Men gaat naar wat zwaar in de index zit, los van of het waarde is, men koopt low volatility, low bèta. Men koopt fantasie zoals Amazon, Tesla, biotech. Men koopt momentum.

Zo lang als het nieuwe geld stroomt naar zo’n modestrategie wint die strategie bijna per definitie. Gewoon actief management kan de aandelen die daardoor in trek raken niet op hun merites beoordelen en men koopt er daarom te weinig van. De indexbelegger koopt maar door, ook als bepaalde aandelen rationeel bekeken door de bril van de actieve belegger veel te duur zijn geworden. Underperformance is dan het lot van de actieve belegger.

Zijn enige kans is in een bear markt. Dan verlaat de indexbelegger de markt en moeten de waarderingen weer rationeel te goedkoop worden. Als de actieve belegger dan door kan beleggen, dan heeft hij goede kansen op outperformance. Dan scoren hedgefunds ook beter (meestal).

Bianco legt het uit dat tegenwoordig de centrale banken aan het stuur zitten van de beleggingen. Zij zorgen voor hogere koersen, voor instroom naar nieuwe beleggingen. Of uitstroom. Wordt de marktmanipulatie door de centrale banken groter? Dan wordt het moeilijker om de index te verslaan.

Er was dus een reeks artikelen in de Wall Street Journal over passief beleggen en het meest populair waren de ‘doe niets’ artikelen. Men haalde als voorbeeld de manager Steve Edmundson van het staatspensioenfonds van Nevada aan van $35 miljard  . In zijn eentje bestiert hij de beleggingen van het hele pensioenfonds. Vroeger had hij nog enkele collega’s, maar sinds enige jaren doet hij alles alleen. Alles passief en geen nieuwe dingen. Ze hebben zijn kantoor een stuk kleiner gemaakt en voor $127.000 per jaar zet hij in een klein hokje een duidelijk boven gemiddelde performance voor een pensioenfonds neer.  Hij verontschuldigde zich dat hij behoorlijk wat van zijn tijd verdeed aan het bestuderen van nieuwe strategieën die hij uiteindelijk toch steeds niet implementeerde. Enorme bijval is zijn deel. Deze strategie werkt aanstekelijk.

Josh Brown http://thereformedbroker.com/2016/10/19/qotd-on-doing-nothingis het met hem eens, de meeste tijd gaat zitten in research die aangeeft dat je maar beter kunt blijven stil zitten op je huidige portefeuille(strategie): Here’s a Blaise Pascal quote that Charlie Munger often cites: “All of humanity’s problems stem from man’s inability to sit quietly in a room alone.”

Overigens ben ik zelf een voorbeeld van een belegger die niets doet. Omdat je alle actieve transacties moet melden bij de compliance afdeling en ik dat te ingewikkeld vind, doe ik vrijwel niets met mijn aandelenportefeuille. Ik incasseer de dividenden, doe meestal mee met de claimemissies en ga in op de boden van bedrijven die een onderneming willen kopen waar ik aandelen van heb.

Verder spaar ik door gewoon meer cash aan te houden.  Dat lijkt me voor een 60plusser het beste. Obligaties leveren niets extra’s van betekenis op aan rente en het komende koersverlies kan enorm zijn. Natuurlijk was het beleggingstechnisch veel beter geweest als ik jaren geleden mijn postzegels had verkocht (met uitzondering van China en India) en in plaats daarvan 30-jaar obligaties had gekocht (of een groter huis om de hoek en zo is er nog wel meer op te noemen wat je beter had kunnen kopen).

Verandering van de tijdgeest: Albert Edwards ziet stijgende rente, onvrede met QE

Albert Edwards moest even een aanloopje nemen in zijn ongeveer wekelijkse praaatje om te komen tot zijn boodschap: de rente stijgt en hij gaat mee met de mensen die een andere wind zien waaien bij de centrale banken.

Hij is nog niet van zijn geloof gevallen dat we in de ijstijd zitten. Hij heeft het opgegeven dat aandelen nog steeds niet naar beneden gaan, het goede voorbeeld van negatieve rentes nog niet volgend met negatieve koersen. Maar de VS zit dicht tegen een recessie aan zoals het GDI, gross domestic income aangeeft en dat gaf al in 2007 een signaal dat het mis was en idem dat 2001/ 2002 slecht was. Daarmee had hij de ijstijd verdedigd en zijn voorgestelde strategische onderweging van aandelen met 30%.

Maar hij heeft nu ook een onderweging van 15% van obligaties, iets dat niet strookt met strategisch beleid in een ijstijd.

Hij ziet twee veranderingen: de rentebeweging komt nu niet door een andere reële rente maar door licht andere inflatieverwachtingen en een ander denken over QE. QE is niet weg, het zal bij de komende recessie met volle overgave ingezet worden, waardoor de rente in de VS net als in Europa en Japan -1% zal worden.

Maar toch, hij ziet anders denken over QE:

1.     De Bank of Japan kwam met een rentedoel van 0 voor 10-jaarsleningen en niet met verruiming van QE. Een nog l-agere rente is contraproductief, vreselijk voor kleine spaarders, banken en verzekeringen. Overigens is die gegarandeerde rente van nul een blanco check voor de Japanse regering om te stimuleren

2.     -En dat is het tweede punt: fiscale stimulering moet het stokje overnemen van monetair beleid, en dat is de enige zinvolle extra inzet voor QE

3.     -Je moet luisteren naar Theresa May die vol walging over QE spreekt (als conservatief nog wel, zij is de verloochener van het beleid de conservatieve veelverdieners te steunen, net zoals Blair de Labour principes bijstelde). QE helpt alleen de rijken volgens haar en dat is tamelijk onomstreden.

En dan die inflatieverwachtingen. Er is nog niets bijzonders gebeurd met de inflatieverwachtingen. De recente stijging is niets bijzonders vergeleken met wat er de afgelopen jaren gebeurde.

Wat wel bijzonder is, is dat de huidige rentestijging geheel komt door de inflatiestijging en niet door de reële rente (tot voor kort zie je in het bovenstaande plaatje dat de nominale rente helemaal meemarcheerde met de reële rente, maar de laatste maanden zie je dat de reële rente constant is en de nominale rente stijgt, vooral in Engeland zie je ineens een andere rol voor de inflatie). Sinds 1998 worden de renteveranderingen totaal gedomineerd door veranderingen in de reële rente en de veranderende inflatieverwachtingen speelden slechts een minimale bijrol.

Dat zou in de komende jaren wel eens anders kunnen worden. Duidelijk hogere inflatieverwachtingen bij aantrekkende economische groei en/of overmatige fiscale stimulering en flinke daling bij een recessie/ overgave fiscaal beleid aan Tea Party.

Edwards weet het nog niet maar zijn inner Spock ziet een einde aan de ijstijd, maar gelukkig voor hem kan hij blijven voorspellen dat aandelen dan naar beneden moeten. 

samenvatting financieel economisch nieuws van de afgelopen week

Modder gooien bij de presidentsverkiezingen bederft vertrouwen en zorgde voor iets lagere Amerikaanse beurs. De rente ging iets verder omhoog. De dollar was sterk (en daarom presteerden europese beurzen beter dan de Amerikaanse0. Yellen was zoals altijd dovish in haar toespraak, vond dat de FED hogere inflatieverwachtingen moest toestaan. Bij wijze van uitzondering gingen de beurzen daarop niet omhoog.Uit de notulen bleek de verdeeldheid bij de FED en animo om de rente te verhogen in december.

Het winstseizoen is begonnen, eerst slecht door Alcoa, maar door meevallende bankwinsten lijkt het toch een normaal seizoen te worden, met 70%+ meevallers op omlaag geprate verwachtingen. De winsten worden hierdoor fractioneel hoger dan een jaar gelden, de winstrecessie lijkt voorbij.
De olieprijs speelt de hoofdrol in een komend winstherstel, maar dan moeten de olieprijzen wel boven $45 blijven. Dat kan. de OPEC en Rusland lijken de productie iets te willen verlagen (na recordproductie in september), De productie in de VS daalt, maar het aantal rigs stijgt weer. De opgeslagen olievoorraden stijgen in de VS, maar minder dan de vraag, vooral bij benzine.

De detailhandelverkopen in de VS stegen 0,6%, iets beter dan verwacht en alleen toe te schrijven aan betere autoverkopen.
Initial claims voor werkloosheid daalden 7000 naar een verbazingwekkend lage 246.000. Jolts, vacatures, daalden iets. Voluntary quits liepen verder op.
De Labor Market Conditions Index daalde echter opnieuw, en deze lievelingsindex van Yellen houdt haar op het spoor van slechts één renteverhoging per jaar.
 Voorraden stegen 0,2% in augustus, even veel als de business sales, die eindelijk stijgen.

Producentenprijzen stegen 0,3% in de VS, 0,2% ex voedsel en energie. In China werd de PPi voor het eerst in jaren weer positief, dit maakt het gemakkelijker voor het bedrijfsleven om winst te maken.
De handelscijfers voor import en export van China vielen bitter tegen, maar dit kan een vertekening zijn die volgende maand wordt recht gezet Misschien ook niet, de activiteiten aan de westkust van de VS vielen tegen.
In Duitsland steeg de ZEW, een beursgedreven leading indicator voor de IFO.
CPI 0,1% omhoog maand op maand, net als de maand ervoor.
.In Portugal is de rente flink aan het dalen. Men is minder bang voor downgrade naar junk volgende week.
In het VK stijgen de inflatieverwachtingen sterk op de daling van het pond. Het grote tekort op de Engelse lopende rekening wordt kennelijk niet eenvoudig meer goed gemaakt met investeringen in de financiële sector en Londens vastgoed.  Er was geen goed herstel van de flash crash van het pond  in Japan. Een en ander veroorzaakt een hogere lange rente in het VK, ook al belooft Carney niet snel van de kook te raken door hogere inflatie.
Koning Boemibol stierf na 70 jaar aan de macht te zijn geweest, het land in diepe rouw dompelend, iets dat een jaar dreigt te gaan duren. Hij wist de militairen in toom te houden. de kroonprins heeft niet het enorme gezag van zijn vader. Na een fikse duikeling herstelde de Thaise beurs.

overpeinzingen: normale Halloweenrally bij maar een beetje rentestijging

Het sentiment is iets aan het verslechteren, de weg van de minste weerstand lijkt naar de bodem van onderstaand plaatje van Bespoke. 

Dat is normaal in een verkiezingsjaar. Daarna knapt het sentiment op, de winnaar wordt gesteund. Dit jaar lijdt het consumentenvertrouwen (zie duikeling Michigan consumer confidence expectations) extra onder door het vooruitzicht geregeerd te gaan worden door of een racist die vrouwen als enige recht het aanrecht geeft of, zoals de republikeinen zeggen, de leugenachtige Hillary, die alleen maar niet in de gevangenis komt door corruptie en hekserij.  

Eind oktober begint men een voorschot  te nemen op herstel vertrouwen na de verkiezingen. Men houdt niet van een democratic sweep, maar die lijkt niet te komen, de republikeinen houden het huis, maar verliezen de veldslag moddergooien om het presidentschap en ook nog eens de senaat.

Het winstseizoen is begonnen en het lijkt een ietwat moeizaam winstseizoen te worden, tenminste dat lees ik overal. De verwachte jaar vooruit winst van de S&P steeg deze maand van 126 naar 130 omdat er een kwartaal met slechte oliewinsten af gaat (als de olieprijzen constant blijven is de eind 2016 olieprijs 45% hoger dan eind 2015) en er een met beter bij gaat komen eindelijk. Er is veel groter dan normale somberheid over de winsten, iedereen weet te vertellen dat de winstverwachtingen veel te hoog zijn, niet in lijn met de komende verelendung van secular stagnation.

Andere invloeden op de beurs:

-De recessiekansen op korte termijn zijn gedaald.

-De rente stijgt, maar erg veel deerde dat de dividend proxies afgelopen week niet. En zo veel hoort de rente ook niet te stijgen. Ja, de FED gaat de rente verhogen in december, maar men gaat niet overstappen naar een normaal tempo van verhogingen.

-Fiscale verruiming blijft nog weg, al komt er geen verkrapping en dat houdt rentestijging tegen. 

-De inflatieverwachtingen gaan omhoog en daardoor de rente, maar dat zorgt voor een steilere rentecurve, precies als de centrale banken willen (ze willen eindelijk de banken, verzekeraars en indirect daarmee de pensioenfondsen helpen).

-De monetaire politiek zet niet meer in op nog meer verruiming, maar nog wel op ver boven normale verruiming. Dat is goed voor aandelen, maar niet goed voor de rente.

-De economische groei lijkt iets aan te trekken in de VS richting 2-2,5% en in China gaat het beter. Zo links en rechts lees je over enige groei van de wereldhandel (o.a. Morgan Stanley, de Baltic Dry Index stijgt, vervoer over de rails ook, trucks gaat beter), over zwak investeringsherstel. JP Morgan schrijft dat je in dit soort situaties de groei onderschat, maar dat dit deze keer niet het geval is, omdat het zo moeilijk is om krediet te krijgen. Dat is zo, maar de verwachtingen zijn nu zo laag. Strategas ziet een aantrekken van de geldgroei M2 en een eind aan de afname van de omloopsnelheid van geld in de VS, misschien komt er wel een hogere snelheid en dan zou economische groei hoger worden dan verwacht (en inflatie ook)

Dividendaandelen, onroerend goed horen veel waard te zijn als je gelooft in een langdurig lage rente. Zelfs bij enige rentestijging blijft dit zo. Het wordt pas anders als de FED een inflatieprobleem signaleert. Voorlopig blijft men banger voor deflatie. Alleen in Engeland niet. Iets meer inflatie is en teken van niet langer wegkwijnende pricing power.

Qua sectoren zie je dat het enthousiasme voor tech ex Apple wat afneemt, farmacie/biotech te lijden heeft van Clinton als president. Bankaandelen lijken in herstel, met industrials gaat het wat beter. Cyclische aandelen hebben het de laatste tijd goed gedaan zonder dat er een bijzonder winstherstel was dat dit ondersteunde. Dat moet nu wel gaan gebeuren, anders geen bull markt.

 Hogere olieprijzen (voorraden in de VS zijn hoger, maar door hoger verbruik is de oliemarkt toch minder ruim), zwak herstel wereldhandel door o.a. Azië, iets betere investeringen, geen tegenwerking meer van voorraden geven aan dat het mogelijk is. Geen 13% winstgroei in 2017 zoals de bottom up voorspellingen jaar in jaar uit zeggen, maar wel 5%+. Dat is beter dan wat we de afgelopen twee jaar gezien hebben, positieve verbetering van de trend, waarop iets versterkt gereageerd hoort te worden. Voor 13% moet de gemiddelde ISM in 2017 55 zijn, dat is wat veel van het goede. 52-53 lijkt mogelijk.

(plaatje Strategas. Na een periode van daling business sales is de trend sterk aan het verbeteren. dat helpt winstgroei) 

Het basisscenario gaat uit van een normale Halloweenrally, zoals vaak in een presidentsverkiezingsjaar iets uitgesteld.7% erbij volgens MarketWatch Hulbert in de rest van 2016. Als de S&P de horde 2180 neemt, zal het hard omhoog gaan volgens hem.

Winstgroei kan verder blijven tegenvallen, net als de afgelopen twee jaar. De lonen stijgen harder

De correlatie tussen aandelen en obligaties is recentelijk positief geworden en als dit zo blijft, zal rentestijging een beursstijging tegenwerken. Voorlopig ga ik nog steeds met de optimisten mee, zoals de beleggingskaart aangeeft (in iets afgezwakte vorm, de middenvariant zoals ik aangaf in http://beleggenopdegolven.blogspot.nl/2016/07/vierjaarstrend-s.html )

beleggingsnota 2017

ik probeer eens video. die van blogspot zijn toegestaan zijn wel heel erg kort. alleen een soort elevator pitch lijkt toegestaan.
dan maar naar youtube
eerst mijn samenvatting van onze beleggingsnota (2 minuten)

https://youtu.be/-RMUGv4kGlI

en daarna waarom we zwelgen in secular stagnation (3 1/2 minuut)

https://youtu.be/UcC7bro6auo

De marmite crisis legt het inflatiegevaar door brexit bloot

Unilever trachtte de prijs van marmite met 10% te verhogen vanwege de daling van het pond,  maar dat ging zo maar niet. Tesco weigerde te betalen en zo verdween marmite, een smerig smakend goedje dat Engelsen en Australiërs graag op hun brood smeren. Iets gemaakt van gist. Nieuw Zeeland had al eerder zijn vegemite crisis en dreigde terug te moeten vallen op het Engelse marmite http://beleggenopdegolven.blogspot.nl/2012/03/marmageddon-treft-nieuw-zeeland.html.

Marmite raakt het sentiment en Unilever verloor de publiciteitsoorlog. Men mag geen marmite van de Engelsen afpakken. Misschien niet geheel toevallig maken de Schotten nu ernst van een referendum om Engeland te verlaten om zo in de Europese Unie te kunnen blijven. De marmite crisis komt hard aan en men beseft dat een lager pond consequenties begint te hebben.

De brexiteers zeggen dat het sneller dan gedacht de goede kant op gaat met Engeland. De export zal sterk groeien en herindustrialisatie komt dan op gang. De herbalancering uit de niets producerende dienstensector naar de wel producerende industrie zal een zegen zijn, hoopt men tegen alle economische logica in. Londen gaat zwaar geraakt worden en de industrie zal vertraagd maar beperkt gaan profiteren van het lagere pond.

De remainers en remoaners zien met lede ogen aan dat de angsten van het remain kamp meer uitkomen dan de beloftes van het leave kamp.

project fear beloofde vier dingen:

1) Pond zou devalueren - Uitgekomen

2) meer inflatie – gebeurt, maar men had niet gedacht dat dit zou gebeuren met lege schappen in de winkels zoals in mislukte sociale heilstaten

3] Recessie- dat is nog niet gebeurd, maar van uitstel komt niet zeker afstel

4] De hypotheekrente zou stijgen- aanvankelijk was er rentedaling, maar nu rentestijging door hogere inflatieverwachting

3 van de vier angsten liijken uit te komen end at voordat artikel 50 in werking is gesteld

Brexiteers beloofden

-men zou 350 miljoen pond per week besparen door niet aan EU te betalen (niet gebeurd, onzin getal gebleken)

-Men zou snel en eenvoudig handelsverdragen sluiten met in de eerste plaats de VS maar ook andere landen. Nee dus

-De EU zou een schappelijke deal geven vanwege het tekort op de lopende rekening van het VK met de EU- onwaarschijnlijk

De Brexit loopt dus niet over rozen en dat terwijl de economische groei niet terugviel omdat men nog steeds in de EU zit en nog niet te maken heeft met handelsmaatregelen.

Het is door de val van het pond duidelijk dat de financiering van het tekort op de lopende rekening van 6% van het BNP niet meer lukt, nu het animo om in Londen te investeren weg is gezakt.

En inflatie, dat is altijd al een zwak punt geweest van Engeland. Het pond kwam  uit de Tweede Wereldoorlog op 12 gulden en is nu nog 2,40 waard (€ 1,10). Die daling lijkt gewoon door te gaan dankzij brexit.

Enige reacties op de marmite crisis

·         They laughed when I changed all my GBP into Marmite. They're not laughing now

bereikbaar pensioen defined contribution daalt van 70% eindloon naar 50% eindloon bij huidige rente van niets tot nog lager

Zo langzaam aan komen de berekeningen los wat de huidige rente betekent voor je pensioen. Deze berekeningen worden in snel tempo slechter. De rente moet omhoog, anders is het afgelopen met de mogelijkheid om na het pensioen een goed inkomen te hebben.
Aon Hewitt berekende wat iemand met een modaal inkomen van 40 jaar kan verwachten als aanvullend pensioen als hij in een defined benefitregeling zit of defined contribution.
Bij de huidige lage rente zijn de verschillen heel groot. Dat is overigens niet alleen zo in Nederland. Verhalen in Engeland zijn nog onrustbarender. De met een bepaald bedrag te kopen lijfrente is sinds 2000 ruim gehalveerd. Voorlopig krijg je nog een aanzienlijk hoger bedrag dan in Nederland, maar dat verschil gaat bij de huidige rentestanden afnemen (daar bovenop: de oudjes die voor brexit kozen worden zwaar geraakt via hogere inflatie,)  Sinds Thatcher bouwen de jongeren pensioenrechten op volgens defined contribution. De ouderen zitten nog in defined benefit. Voor die groep moeten bedrijven tot zes keer meer betalen aan pensioenopbouw. Die situatie bestaat nu bijna dertig jaar. Deze oudste defined contribution mensen hoopten over tien jaar met pensioen te gaan met een redelijk pensioen, maar dat zit er niet in. Ze zullen moeten leren leven met een laag pensioeninkomen en/of langer doorwerken.

In Nederland zijn de verschillen veel kleiner,maar toch. aon Hewitt berekende dat die modale 40-jarige bij defined benefit 887 euro pensioen op per maand tegen 687 euro bij defined contribution.
Sinds 2014 berekenen ze hun schattingen voor het te bereiken pensioen voor de modale mens. Die schattingen fluctueren enorm, vooral bij defined contribution natuurlijk. Door verhoging van de af te dragen pensioenpremie (vooral door werkgever) steeg eerst de verwachte pensioenuitkering, daarna zakte door de lagere uitkering het verwachte pensioen weer weg. In 2014 begon men met een verwachte 800 euro als aanvullend pensioen, dat daalde naar 579 euro door rente en fiscale maatregelen, daarna verhoogde men de veronderstelde pensioenpremies en de pensioenleeftijd en daardoor was er een herstel tot 818 euro. Door de rentedaling bladderde dat af tot 687 euro nu.
Die fluctuaties zijn onverdraaglijk groot en dat nog bij enorme verschillen in pensioenpremies.
Inclusief AOW krijg je dan straks volgens de huidige berekeningen 52% van je eindloon. Dat is bepaald niet de 70% die ons vroeger is voorgehouden.

Bij defined benefit zijn de verschillen in uitkering maar heel klein. men bouwt op via veel hogere pensioenpremies. Dit is in snel tempo onbetaalbaar aan het worden. Nog een paar jaar de huidige lage rentes en het defined benefitsysteem is dermate onbetaalbaar geworden dat het opgedoekt moet worden.
Dat hoeft dus niet. de overheid kan zorgen dat de rente stijgt door voldoende fiscale stimulering. De korte rente hoeft dan niet veel omhoog, maar de lange wel en dat redt de pensioenfondsen.

winstseizoen begint zeer slecht, maar komende kwartalen zouden beter moeten zijn

De eerste winstcijfers waren diepe teleurstellingen die met 10%+ daling werden beloond.
Goldman Sachs waarschuwt dat vier van de vijf indicatoren of winsten gaan meevallen negatief zijn. Dit bevestigt mijn collega's in Londen dat de winsten verder blijven tegenvallen en dat het niet veel wordt met aandelen, overigens ook geen ramp.

De verrassingen zijn tamelijk stabiel 3 tot 4%. Bedrijven weten al jaren in de VS de verwachtingen zo veel naar beneden te praten dat een en ander meevalt.
Is het deze keer anders?
Stort de beurs daarop in, mede uit angst voor een totale overwinning van de democraten  met de president, de senaat en zelfs het congres?
Vooralsnog lijkt de economische groei aan te trekken. Dat hoort gunstig te zijn.

Blackrock

Fulcrum, Gavyn davies FT blog

Goldman Sachs

Kans op recessie enorm omlaag volgens FED model (credit spreads, yield curve)

Met China gaat het beter, de ramp met investeringen lijkt voorbij, ook autoverkopen omhoog

Strategas

samenvatting financieel economisch nieuws van de afgelopen week

Er was veel economisch, financieel en politiek nieuws en geroddel.Zeer goed economisch nieuws in de VS, een flash crash van het pond en een nieuw schandaal rond Trump.

De S&P deed op dat al verbazend weinig (Trumps capriolen zijn nog niet verwerkt). Er is sectorrotatie uit dividend proxies en dat hindert koersstijging voor de hele beurs. De angsten rond Deutsche Bank namen af, o.a. door appetite van grootaandeelhouder Qatar voor meer aandelen. En omdat de olieprijzen weer oplopen kan dat ook. Men verwacht nu echt dat de OPEC tot productiebeperking gaat besluiten.

(plaatje Doug Short van de S&P500)

De eerste week van de maand brengt de belangrijkste economische indicatoren:

• ·         de werkgelegenheidsgroei in de VS (156.000, minder dan verwacht, maar inclusief opwaartse herziening vorige maand goed genoeg om de FED op het pad van renteverhoging te houden; de werkloosheid liep 0,1% op naar 5% omdat meer mensen naar werk gingen zoeken, de arbeidsparticipatiegraad ging omhoog, maar de werkloosheid steeg erg veel onder de jongeren (onduidelijk of dit ruis is); de lonen stegen 0,2% ofwel 2,6% op jaarbasis, wat men bemoedigend vond, net als de stijging van de gewerkte uren per werkweek; dat is een leading indicator evenals de daling van de werkloosheidsduur per (langdurig) werkloze afgelopen maand)
• ·         de ISM’s. Die voor de industrie kwam met 51,5 overtuigend weer boven 50 uit. Nieuwe orders van 49 naar 55+. De ISM non manufacturing vloog omhoog naar 57,1 na de vorige maand een flinke duikeling gemaakt te hebben. De dienstensector groeit dus flink, in lijn met 3%+ economische groei. Een en ander is opwaartse groeiverwachtingen aan het veroorzaken.
• Wereldwijd trokken de PMI's goed aan, zie plaatje van Strategas

(nog het meest in het VK)

Autoverkopen in de VS vielen mee, initial claims voor werkloosheid daalden tot extreem lage niveaus, 

Vrijdagochtend ging in Japan het Engelse pond 9% onderuit (bijna net zo erg als het dieptepunt van -12% na de brexitstemming).  Stop loss verergerde een en ander. Er was geen duidelijke aanleiding, Hollande kreeg de schuld dat hij ook voor een harde Brexit ging nadat Theresa May al eerder zo iets beloofd had (rond maart wordt artikel 50 in werking gezet en men stuurt niet aan opeen Noorwegen/Zwitserlandoplossing). De schade werd grotendeels gerepareerd bij het pond, maar de geest is uit de fles. Inflatieverwachtingen omhoog, men repatrieert geld weg uit Engeland, de rente stijgt. Het bedrijfsleven leent zich op het ogenblik te pletter, de Bank of England koopt hier minder dan 10% van.

   De rente steeg verder op niet overtuigend ontkende geruchten dat de ECB minder leningen gaat opkopen, de Bank of England gezien het meevallende nieuws even pauzeert en op meer geloof dat de FED de rente in december gaat verhogen. Het macronieuws wijst eveneens op hogere rente. Meer groei en inflatie.De dividend proxies kregen klappen, goud ook en dat wijst op plotseling een sterk geloof in een stijgende rente.

In India verlaagde men de rente met 0,25% op basis van lagere (voedsel)inflatie

De Tankan was ongeveer hetzelfde en dat houdt japan op het deflatoire pad met weinig economische  groei.

 Trump maakte het zelfs voor zijn doen te bont met uitlatingen over vrouwen dat hij ze moest grijpen omdat het kon vanwege zijn machtige positie, tot de verbeelding sprekend wat er zou gebeuren als Trump president zou worden. Bij de wedkantoren daalden zijn kansen bijna 10% tot ongeveer 20%.

de Amerikaanse presidentsverkiezingen

Ik ben een paar dagen geleden naar een seminar van T Rowe Price gegaan. Daar sprak Willem Post over de Amerikaanse verkiezingen.

Hij kwam moeilijk op gang. Hij maakte duidelijk dat de Amerikaanse president machtig was, niet geheel onbekend overigens. Hij kan op eigen houtje een oorlog beginnen en hoeft pas na 60 dagen toestemming te krijgen van het parlement.

Daarna ging het beter, hij ging uit eigen ervaring vertellen over Hillary en Jeb Bush. Over Nixon die in het Witte Huis bij de Clintons op bezoek ging en daarna aan de pers vertelde dat Hillary de broek aan had en dat zij die flierefluiter van een Bill op het rechte pad voor Amerika zou houden. Hillary begon haar carrière met een van de officieren van justitie in het kader van Watergate, toch was Nixon positief over haar. Zij is de generaal, veel agressiever gebleken dan Obama. Ik dacht: die defensie-uitgaven gaan dus omhoog, zowel bij winst van Trump als Clinton. Hillary is populair bij de zuidoostelijke staten met veel militairen.

Hillary heeft het beste cv ooit van een presidentskandidaat, opgebouwd over de nodige decennia. En daarmee ook de ballast: minstens zeven ernstige schandalen, ze is het toppunt van de status quo, de gevestigde orde.

Daartegenover staat Trump, zonder politieke ballast, brandschoon (…, daar kan je anders over denken). Hij is de pitbull, de enige die de Amerikaanse middenklasse zijn oude glans kan teruggeven. Hij gaat de kolenmijnen weer openen, want climate change is onzin, kolen zijn het goedkoopste om elektriciteit te maken. Hij brengt de simpele, goed verdienende baan in de industrie weer terug. Hij heeft zichzelf rijk gemaakt, betaalde geen belasting en nu houdt hij de Amerikaan voor: nu ga ik dit voor jullie doen, jullie gaan meer verdienen en minder belasting betalen! Ik laat jullie baan niet meer inpikken door die buitenlanders! Ze moeten betalen om op de Amerikaanse markt te komen en voor militaire bijstand.

Een woeste kandidaat, impulsief, maar anders komt er geen verandering. Men vergeeft hem daarom bijna alle onbesuisde uitlatingen.

Een sterke kandidaat die een heel leger aan gerenommeerde republikeinse kandidaten oprolde. Jeb Bush, de uitstekende gouverneur van Florida, was kansloos.

Post had afgelopen jaar een persconferentie met Jeb Bush. Elke journalist mocht één vraag stellen. Post vroeg hoe Bush over Syrië dacht.  Hij gaf een gedetailleerd, zeer kundig antwoord van 18 minuten. Trump pakt dat anders aan, die is klaar in 18 secondes: bomb the hell out of them, it can so much better. Dat spreekt de kiezers meer aan.  

Verder:

Trump en zijn ontboezemingen over vrouwen in een bus, een dikke tien jaar geleden, vlak na zijn huwelijk. Een ramp voor zijn campagne, alweer.

Die Trump toch. Italiaanse kiezers zouden en masse vanwege zijn aanbidding van vrouwen voor hem kiezen, maar de preutse Amerikaanse conservatieve dames twijfelen nu enigszins. Menige dominee roept dat ze niet moeten bezwijken voor de lokroep van de duivel, het evil van Hillary, maar ze raken minder overtuigd van de goede kanten van Trump. Hij bewijst zich wel als pitbull die een en ander wel naar zijn hand kan zetten. Bill Clinton en Kennedy waren veel grotere schavuiten op dat terrein, maar Trump kan dat nu moeilijk uitbuiten, wat hij wel van plan was.

Zo lang Trump in de opiniepeilingen duidelijk leidt in Ohio (overigens nu niet meer duidelijk), blijft een overwinning van Clinton onzeker. Ohio stemde in 93% van de keren op degene die president werd. Amerika is toe aan een vrouwelijke president.

Het vicepresidentdebat werd gewonnen door Pence. Dat veranderde de kansen nooit. 40% van de potentiële kiezers kan niet noemen wie de vicepresidentskandidaten zijn.

Men haalt Brexit aan dat het kan verkeren. Toch denk ik dat de uitlatingen over vrouwen door Trump catastrofaal zijn voor zijn kansen. Maar wat gaf mij in de weken het idee dat Brexit zou winnen? De dapper stemmende oude dames die in de reportages riepen over Brexit: out! out! out! met een triomfantelijke lach. Nu zie je ze (inclusief jongedames) verbeten reageren met die Trump is a bastard. Hij is te impulsief, hij maakt misbruik van zijn macht.

De presidentsverkiezing zou leiden tot daling van het vertrouwen in Amerika. Onzekerheid. Die hoort weg te zijn na 8 november. Zelfs dat is onzeker, vooral als Trump verliest maar wel de popular vote heeft (meer stemmen landelijk, maar minder kiesmannen). Hij trekt zich dan nog moeilijker terug dan Gore (uiteindelijk elegant) deed in 2000. Maar basisscenario is dat Hillary afgetekend wint qua kiesmannen. De senaat gaat dan waarschijnlijk ook naar de democraten, misschien vanwege de doorslaggevende stem van de vicepresident bij patstelling. Het congres blijft republikeins, voor iets anders zou een stemverschuiving van 7% nodig zijn.