Sikorski leest Duitsland de les

In Berlijn hield de minister van buitenlandse zaken van Polen een hoogst ongebruikelijke lezing. Hij was benauwd over het gebrek aan actie door Duitsland, en dat voor een land dat steeds vermalen werd tussen Duitsland en Rusland.
Hij zei dat Duitsland een enorme pak boter op zijn hoofd had door zich te verzetten tegen extreme hulp aan Zuid Europa: Duitsland profiteert van de lage waarde van de euro (Zuid Europa kon zich niet devalueren tot concurrerende waarde ten opzichte van Duitsland), Duitse banken hadden te zwakke balansen en moeten geholpen worden, Duitsland heeft zelf ook gezondigd tegen Maastricht via te grote begrotingstekorten, Duitsland profiteert van een lage rente door de crisis, bij implosie van de economie van de buren lijdt Duitsland ook enorm, het gevaar van een economisch drama is vele malen groter dan een inflatiedrama (bang zijn voor inflatie is een slecht excuus), Duitsland moet qua grootte en zijn historie zijn plaats kennen en de juiste actie nemen.
Hij ziet nu overeenkomsten met Joegoslavië dat uit elkaar viel.
De euro moet berusten op verantwoordelijkheid en solidariteit, zoals Kant al zei (mensen die geld lenen moeten echt van plan zijn om hun lening terug te betalen en kunnen dan geld van de gemeenschap lenen). De eurocrisis is een vertrouwenscrisis, men houdt zich niet meer aan de principes van Kant.

Hij zei dat men in de Eurozone moet kiezen tussen of een veel diepere integratie of de totale instorting. D.w.z. een fiscale unie met zeer strenge regels, die door de politiek vrijwel niet omver te kegelen zijn en in ruil daarvoor moet de ECB een echte centrale bank zijn, een lender of last resort. Dat moet al gebeuren voor alle wetten dat geregeld hebben. Ofwel dat verschuilen van Duitsland achter de wet moet door de wereld streng veroordeeld worden als een soort dood door schuld van de Europese economie.
Leiderschap is noddig van Duitsland, anders eindigt Europa als Polen/Litouwen in 1791: het wordt van de economische kaart geveegd en daarna moet men leren leven in het armenhuis in de wereld.

bron: http://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2011/11/polands-appeal-germany

schuld per hoofd in eurozone en de tijdbom aan nieuwe leningen

De schulden per hoofd zijn de laatste jaren omhoog aan het schieten in diverse landen, vooral Ierland en Griekenland.
Het andere plaatje geeft de tijdbom (bron:•http://www.spiegel.de/wirtschaft/soziales/0,1518,800710,00.html

) aan aan moeilijk financierbare leningen in 2012. Vooral Italië zal moeten gaan zweten rond februari, maar ook de Fransen kunnen niet helemaal gerust zijn.

Groei eerste helft 2012 laag in VS

Het begint er steeds meer naar uit te zien dat Obama haast geen nieuwe fiscale stimulering erdoor kan krijgen in 2012 (het republikeinse conges zu wel gek zijn: dat vehoogt de kansen op zijn herverkiezing).
Dat wordt minder geld voor uitkeringen en doorrollen bepaalde belastingstimuleringen.
In januari gaan de belastingen vor werkers met 2% omhoog. Steun aan staten krijgt ook een knauw.Er ontstaat een tegenwind van 1,5-2% in 2012, volgens JP Morgans plaatje.
Dit drijft de consensus voor de verwachte groei in 2012 omlaag, al lijkt het niet zo erg voor de tweede helft van 2012.

Woody Brock en de prinses op de erwt als probleem van de euro

Woody Brock kwam vanmiddag weer langs en vertelde onder andere zijn enkele dagen terug verstuurde verhaal over de problemen van de euro in het kader van de prinses die zo'n last had van die erwt.
Hoeveel matrassen men ook op het bed van de prinses legde, ze kon niet slapen omdat ze niet lekker lag. Pas na het weghalen van al die matrassen en vooral die erwt natuurlijk waren de problemen opgelost.
Zo bezien lijken de problemen van de euro niet zo moeilijk op te lossen.
Die erwt is volgens Woody de te lage correlatie tussen de economische groei in het noorden van Europa vergeleken met die in het zuiden. Idealiter zou die 0,8+ moeten zijn, terwijl die tussen de eurozonelanden gemiddeld 0,58 is geweest en nu dreigt die correlatie tussen noord en zuid negatief te worden. Dan loopt het spaak, dan kun je met één rente, één monetair beleid niet toe voor de hele eurozone.
Een en ander heeft te maken met veel te grote overheidsschulden die niet verlaagd kunnen worden omdat vanwege demografische factoren en politieke wijsheid (je kunt verkiezingen alleen maar winnen door te veel te beloven, liefst veel hogere uitkeringen) de overheidsuitgaven fors omhoog moeten.
Hoe je het probleem op kunt lossen zonder Griekenland etc uit de unie te schoppen wist hij ook niet en vroeg ook wat wij daar over dachten.
Tsja als we één Europese minster van financiën in de Eurozone krijgen en een ECB die all in gaat dan ziet het er beter uit. Maar dan zijn de Grieken, Italianen nog steeds geen Duitsers en dat zal zo blijven, zoals Tinbergen al dacht (en van Tinbergen is ook dat er te weinig monetaire instrumenten zijn om zowel Noord als Zuid Europa te kunnen bedienen).
We zijn allemaal matrassen aan het leggen op de erwt via het hersenloos gecoördineerd kapot bezuinigen van Europa in plaats van groeibevorderende hervormingen en investeringen te doen. Het gevolg is langdurige jeugdwerkloosheid van 25% plus, te lage economische groei.
Er zou wel eens een triljard geld los kunnen komen van de ECB als de Italianse rente etc lang genoeg 9%+ blijft, maar dan is de erwt niet verwijderd (de knoflooklanden eten nog steeds niet genoeg stamppot met worst): Duitse/Franse banken zitten met te slechte balansen en hebben een extra matras nodig en daarom moet er geld naar PIIGS leningen.

Overigems begon Amerika eind 19de eeuw al een fiscale unie, maar kreeg het pas in 1911 een centrale bank. De eurozone is dat omgekeerd aan het doen en dat is niet handig.
Tobin werd weer van stal gehaald, dat je een risicovrije belegging nodig hebt en verder moet je kunnen arbitreren als de prijzen te hoog of laag zijn (bij staatsleningen op basis van een model met inflatie). Nu is niet meer duidelijk wat het waarderingsmodel van staatsleningen is (de rente in Griekenland of Frankrijk stijgt nie door oplopende inflatieverwachtingen maar door angst over het terugzien van je geld). Omdat er geen risicovrije belegging meer is, hangt de rente meer af van een kredietbeoordeling en inschatting van monetaire bezweringsformules en onduidelijke factoren dan van inflatie.

Het regent recessievoorspellingen voor Europa

Morgan Stanley verlaagde deze keer weer de groeiverwachtingen voor vooral Europa. Ze staan daar bepaald niet alleen in. Ze zien ook haast geen groei meer voor Duitsland (te afhaneklijk van export naar de rest van Europa). Dat zet wat meer druk op Merkel om toch maar wat te doen. Gewoon de economie de afgrond induwen, dan gaat Duitsland mee naar een diepe recessie.
De OECD kwam ook met nieuwe voorspellingen, maar ze zijn iets minder negatief.

Koerswinstverhoudingen per land versus historie

Strategas zette enkele waarderingen bij elkaar van de nodige landen. Sommige landen hebben nu een koerswinstverhouding (PE) die hoger is dan het historisch gemiddelde, zoals Mexico en Indonesië, maar in de meeste landen zijn de koerswinstverhoudingen veel lager dan gemiddeld. Zoals je al kon verwachten lijkt Griekenland zo het goedkoopste. Ik had niet verwacht dat daarna Oostenrijk het goedkoopste land was. Van de opkomende landen is China nu relatief erg goedkoop.

bron: Strategas

Samenvatting economisch nieuws van afgelopen week

o Het Super Committee in de VS deed wat ervan verwacht werd: niets. Dat was niet erg vertrouwenwekkend voor de markt en de ruzies in Europa ook niet. Merkel deed haat mond open dat er geen eurobonds moeten komen (tenzij een land die ze wil gebruiken onder Duitse curatele komt)
o Strong patch van goed economisch nieuws uit de VS leek even in gevaar (groei derde kwartaal 0,5% naar beneden bijgetseld, inkomensgroei viel tegen), maar de goede verkopen op Black Friday lieten de angstkreten weer verstommen. Initial claims bleven met 393.000 opnieuw onder de 400.000 (=groei van de werkgelegenheid), hypotheekaanvragen voor kopen van een huis stegen met 8,2%. Beschikbaar inkomen steeg met 0,4% en consumptie met 0,1% vorige maand.
o Uit de notulen van de FED viel te lezen dat QE er aan komt. Het lijkt alleen nog maar te gaan om hoe en hoe veel.
o De Belgische rente sloeg op hol, maar de vooruitgang bij de formatie van een nieuwe regering, in ieder geval over de begroting, lijkt de trend even te gaan keren. De Italiaanse en Spaanse rente vlogen eveneens omhoog, geen wittebroodsweken voor Monti en Rajoy. De Franse rente lijkt weer wel tot bedaren te komen.
o EFSF lijkt doodgeboren kindje, maar politici worden ervan verdacht het deze week weer nieuw leven in te blazen onder dreiging van meer fiscale prudentie.
o Ondertussen lopen steeds meer economen over naar het recessiekamp voor Europa. Niemand ziet nog positieve groei in het vierde kwartaal en eerste kwartaal en ook het tweede kwartaal lijkt niet positief te worden (zie plaatje Morgan Stanley bijvoorbeeld).
o PMI in China daalde naar 48.0. D.w.z. de groei zwakt af in China en de monetaire kraan kan weer open gedraaid worden voor andere zaken dan speculatie in onroerend goed.

JPM (2): de wereldproblemen worden een stuk kleiner nu de VS aardgas exporteren gaat richting China

JP Morgan had bovenstaand aardig plaatje van de problemen in de wereld. China staat voortaan centraal en bepaalt wat gebeurt in de wereld. China heeft te veel geld, maar steeds grotere energietekorten. De VS zit met het omgekeerde probleem, tenminste als men voldoende investeert in nieuwe energieproductie: te weinig geld en te veel energie, maar daarbij ook een veel te hoge werkloosheid.
Europa heeft te veel overheidsschuld en failliete banken, daar moet China maar geld in gaan stoppen, vooral als men door energie van de VS af te nemen minder Treasuries hoeft te kopen.

JPMorgan denkt de komende jaren de problemen in de wereld op te lossen via meer energieproductie in de VS. China gaat groot aardgas via LNG afnemen tegen hoge prijzen (4% van het energiegebruik is nu aardgas en dat moet richting 20%+, want het is schoon). Tenminste, nu betalen ze hoge prijzen voor LNG en is er aardgas niet zo veel goedkoper dan in de VS. Daar is omgerekend de aardgasprijs $22 en in China betaalt men voor olie $115. Kortom er valt wat te arbitreren. Dat gaat gebeuren, al zal het de nodige jaren kosten. Samen met de hoger dan verwachte stijging van de olieproductie zorgt de zeer veel stijgende productie van aardgas in de wereld (niet alleen in de VS, maar ook in Qatar/Iran, Rusland) voor een rem op de olieprijzen. Door dit soort verhalen ben ik een stuk minder bang geworden voor verhalen dat de olieprijs binnen de kortste keren boven de $300 blijft.

Er ontstaat door al die investeringen in olie- en aardgasproductie en de bouw van LNG-installaties, pijpleidingen etc. veel nieuwe werkgelegenheid in de VS en krijgt China tegen een redelijke, maar hoge prijs energie. Amerika heeft dan minder geld nodig van China en dat kan dan tegen de juiste aftroggelprijs richting Europese leningen vloeien.
Amerika is rijk genoeg en je hoeft je bij al die energie- en landbouwproductie geen zorgen te maken over hun grote overheidsschuld. Ze investeren zich gewoon uit de crisis (energie en infrastructuur).
Het enorme handelsoverschot van China verdwijnt.
Europa komt in een vergeethoekje van de wereld terecht, een leuke vakantiebestemming, maar meer ook niet (zoals Fernando Ribeiro al over Portugal zei)
Alle problemen straks opgelost.

JP Morgan (1): VS wordt energie-exporteur: aardgas naar China

De laatste tijd komen er steds meer verhalen dat de olieproductie van de VS flink aan het stijgen is en dat het eind van die productiestijging nog niet in zicht is (vooral als de mileuwetten met veoeten getreden blijven worden).
JPM sluit het zelfs niet helemaal meer uit dat in de toekomst de VS weer de grootste olieproducent in de wereld wordt (11 miljoen vaten per dag), samen met Canada is het zelfs plausibel dat men meer olie gaat produceren dan Rusland of Saoedi-Arabië.
Men haalt steeds het verhaal van de productie in Noord Dakota die in enkele jaren van 80 naar 400 duizend vaten ging en aan een opmars bezig lijkt tichting 1 miljoen vaten. De andere stijging komt door het beter uitmelken van vroeger niet meer rendabele geachte velden die met de huidige technieken en olieprijzen meer gaan producren.

Het verhaal van de piekolie gaat daarmee een beetje in de ijskast. Na 1970 leek niets de keer van de omvang van de olieproductie in de VS te kunnen tegenhouden. Alleen eventjes na de eerste oliecrisis was er een korte opleving, maar daarna ging tot 2006 de oleiproductie alleen maar omlaag hoe hard de zeven zusters ook naar moedertje staat schreeuwden dat ze oeral wilden gaan boren naar olie.
Na 2006 is de trend gekeerd. Nog steeds denkt bijna niemand dat deze trend stand kan houden. Maar ineens is men dit jaar begonnen met het produceren van verhalen dat die productiestijging via nieuwe technieken (inclusief leisteenolie etc) nog lange tijd kan doorzetten.

Deze stijging van de olieproductie gaat er waarschijnlijk niet voor zorgen dat de VS over geruime tijd geen olie hoeft te importeren, daarvoor is het olieverbruik te hoog.
De olie-import gaat met een beetje geluk wel afnemen, tenminste als de VS enorm gaat investeren in de groei van de olieproductie.
Men zal veel meer gaan investeren om die olie uit de grond te halen, maar misschien gaat men de prioriteit leggen bij de winning van aardgas.
Amerika produceert dan zo veel aardgas dat het nog veel meer gaat exporteren en uiteraard moet dat dan richting China/ Japan via LNG voorlopig (ik zou een pijpleiding leggen via Alaska en Siberië richting China en Korea).
Op die manier wordt het handelstekort van de VS een stuk kleiner.
Alle problemen opgelost (zie deel 2) in de wereld zo vond JPM dat 16 november in hun stuk: Commodities Outlook and Strategy: Will US natural gas help save the world?

BCA ziet deflatie ingeprijsd worden in Europa

Geheel tegen de les van de kredietcrisis in gaat de ingeprijsde inflatieverwachting omhoog in Europa, terwijl de beurzen aangeven dat ze deflatie in zouden moeten prijzen.
In de kredietcrisis ging de inflatie heel even ook omhoog, om daarna naar beneden te ploffen. Dat kan nu weer, vooral als de ECB voet bij stuk houdt en geen geld gaat drukken. Dan is deflatie immers bijna zeker en voor inflatie geïndexeerde leningen gaan dan ook nog eens last krjen van oplopende credit sprerads die in het verleden niet best waren voor dit soort obligaties.
Kennelijk heeft de markt een vast vertrouwen dat de ECB geld gaat drukken bij voor inflatieswaps, maar dat past dan weer niet bij de beursontwikkeling.
Of de beurzen moeten omhoog of de inflatieverwachtingen moeten naar beneden.

ECB duwt Europa in flinke recessie: waar blijft de nucleaire optie?

De banken in de Eurozone worden nu zo ernstig gemangeld dat de kredietverlening kredietcrisisachtige trekjes aan het krijgen is. BCA vraagt zich daarom af of we wel in de milde recessie zitten die Super Mario aankondigde via zijn eerste renteverlaging.
Er zijn nu trends op gang gekomen in het vertrouwen, de kredietverlening in Europa (die in de VS verbetert overigens wel), de credit spreads dat de economie van zelf steeds dieper in de put komt te zitten, zelfs Duitsland kan zich hier niet helemaal aan onttrekken.
De ECB kan als enige het wantrouwen tegen de Europese banken keren. Op het moment dat ze overgaan tot de nucleaire optie en hun zilveren koel afvuren, kan de hele boel keren. Hoe langer men hier mee wacht, hoe moeizamer dat zal gaan.
Er moet vaart gemaakt worden met de eurobonds of men moet het ESM geloofwaardig optuigen met wat extra steun via het EFSF. Gewoon een Europese minister van financiën zoals Merkel wil en dan kunen Italië en enkele andere landen weer gewoon tegen een door de ECB gedicteerde rente lenen voor een door die superminister gedicteerd bedrag.

Goud ETF groeit als kool, maar euro gooit roet in eten

De goudprijs moddert maar wat aan en dat bij de huidige onzekerheid. de mesne die zich tegen de onzekerheid van de euro trachten te beschermen met goud zitten even te kniezen.
De dollar is daardoor sterk geworden, want ook de valuta's van vele opkomende landen (India, zelfs Indonesië nu en zo zijn er nog vele andere zwakke valuta's van opkomende landen) zijn zwak. Dat betkent dat men beter zijn heil tegen rampen kan zoeken in de dollar dan in goud.
Dat hoeft niet lang te duren, want de goud ETF groeit als kool. Men koopt en koopt maar goud ETF in vooral de VS en toch gaat de prijs van goud naar benedne.
Naast de dollasterkte is er nog een fundamental die even tegen de belangen van goud ingaat: de groei van de valutareserves van China. Die is er de laatste tijd namelijk niet meer. hoe lang dat nog duurt is onduidelijk. China heeft aanggeven zo zoetjes aan wel voldoende valutareserves te hebben, maar kan de opbouw nog niet tegenhouden zo lang de koers van de yuan omlaag gemanipuleerd moet worden.
Uiteindelijk moet de goudprijs omhoog als de VS, Europa, Japan en het VK weer nieuwe QE gaan loslaten op de markt, maar ondertussen zo lang de dollar zo sterk is, schiet het even nog niet zo op met de goudprijs, ook al brandt de euro af op bevel van Führerin Merkel.

Merkozy: de anderen hebben het gedaan, we moeten eerst verder de put in

Soms krijgen politici wittebroodsweken waarin ze niet meteen afgebrand worden. Niet dus in Europa. Die Monti is een veel grotere prutser dan Berlusconi, zo veel is nu wel duidelijk. Hij kan kiezen tussen het onmiddellijk of na een pauze verkwanselen van Italië. hetzelfde geldt voor Ragoj die staatsman Zapatero op mocht volgen en nu ook al in de zak van Sinterklas wordt gedaan. Hoe heeft deze man de situatie van Spanje in één week zo kunnen doen teloorgaan?
Misschien ligt het wel aan mevrouw Merkel.Zo rücksichtlos eurobonds in de ban doen, daar had de markt niet van terug. Toch ziet de markt het verkeerd: ze zei: beste markt, drijf nu eerst de rente van Spanje en Italië ruime tijd naar 9%+, dan mogen die eurobonds er best komen, eigenlijk eerder al, mits op Germaanse grondvesten: met een minister van financiën uit Europa die de begrotingen in de zondaarlanden saneert onder toezicht van Oostenrijkse/Finse/Nederlandse tollenaars. Datmoet dan een peulenschilletje zijn.

Ondertussen is de laatse staatslening van Duitsland spectaculair mislukt. De markt wist er wel raad mee: vanaf nu hoort de rente in het VK waar de inflatie 4% + blijft lager te zijn dan de Duitse eurorente. De rente in de VS hoort met zijn slechts 3%+ inflatie al helemaal onder de Duitse te liggen, ook al heerst daar een inflatie van 2%-. Eurozone banken zijn voor geen cent meer te vertrouwen en je kunt dat zien in de euroswaps tussen Amerikaans/Europese banken. Die Eurozone banken moeten ineens flink lappen, terwijl dat omgekeerd zou moeten zijn zo lang de ECB de rente boven die van de FED houdt.

Nog even doorbijten. Angela, je kan het, Mark geeft je vast een dikke zoen hiervoor: die Europese minister van financieën (de budgettsaar) die krijg je cht wel onder de kerstboom.
(plaatjes van Bianco)

Middenklasse in de knel in VS qua banengroei en salaris

De groei van de werkgelegenheid in de Vs vindt steds meer plaats in de betere en de slechte banen. De groei van het aantal banen in de middenklasse is veel kleiner.
Alleen de banen die in de high skill groep vielen en ook financiële banen (die niet als high skill gezien worden) en health practioners gingen in reële termen duidelijk meer verdienen.

PMI van diverse landen

Overal is de PMI, een barometer voor de industrie die boven 50 hoort te staan, aa het dalen. De daling inenkele Europese landen is (niet verwonderlijk) het grootste.
De economische groei is dus an het afzwakken. Laten we hopen dat Benderly gelijk heeft en de ISM van de VS het komend half jar gat stijgen.
In Europa staan de PMI's nu op een niveau dat overeenkomt met een lichte recessie voor de meeste landen.

De Jager om: grotere rol voor ECB

Duitsland kreeg een opsteker door de presentatie van een europese Commissie voor de uitgifte van europese stabiliteitsobligaties mits er een fiscale unie komt.
De uitlatingen van De Jager waren echter een domper voor de Duitse onverzettelijke onderhandelaars dat de ECB geen geld moet drukken en er geen onuitputtelijke hoeveelheden van eurobonds moeten komen.
In het Financieele Dagblad (Nederland open voor grotere rol ECB) meldde De Jager dat de rol van de ECB groter moet worden. De ECB mot nu even de voorrang geven aan financiële stabiliteit als eerste priotiteit en niet inflatie. Daardoor wordt het standpunt van Duitsland dat de ECB geen geld moet drukken moeilijker houdbaar. Hoe goed De Jager ook zijn best deed dt er geen eurobonds moeten komen zonder hoogduitse voorwaarden, hij isoleerde Duitsland wel met het standpunt dat de ECB wel wat meer mag doen, alleen Duitsland wil dat nog niet. hij stelde dat Nederland (in tegenstelling tot Duitsland) geen enkele optie blokkeerde voor een grotere rol van de ECB. Dat is belangrijk nieuws, buiten Nederland niet goed opgepakt.
Rutte scoort kennelijk onverwacht goed met zijn budgettsaar die een fiscale unie oplegt.

Duitsland legt fiscale unie op Duitse stijl, dan eurobonds toegestaan (o.a. Wilmot)

Vandaag verscheen het Green Paper voor de uitgifte van eurobonds, geschreven door een Europese Commissie. Die utopische dingen heten Stability Bonds. We hadden al zo'n stabiliteitsfonds, EFSF, een noodfonds dat ten onder aan het gaan is nu Frankrijk niet langer AAA waardig is, omdat de last van Italiaanse financiering te hoog is geworden. Gammele banken vragen zijn tol. Vandaag ging België onderuit omdat de garanties voor Dexia (€ 90 miljard) tot dermate grote financiering op de Belgische obligatiemarkt zou moeten gaan leiden dat die niet op te hoesten is voor de Belgen ondanks hun enorme overschot op de lopende rekening.

Afijn, de Commission for Economic and Financial Affairs is bevallen met zijn verhaal voor eurobonds. Diverse varianten worden besproken, maar het is duidelijk dat alleen de Duitse variant met fiscale unie onder het juk van de budgettsaar van Rutte enige kans van slagen krijgt. Daarvoor moeten de Europese verdragen verbeterd worden naar Rijnlandse maatstaven. Daarvoor moet eerst Frankrijk afgewaardeerd worden van AAA naar AA- en de Italiaanse en Spaanse rente moet gedurende langere tijd naar 9% gaan, zoals Wilmot (Credit Suisse) voorschrijft. Dan pas is men rijp voor Stability bonds en staat men marteling toe door de budgettsaar, waardoor nationale politici geen donder meer te zeggen krijgen over het begrotingstekort. Dat Walhalla begint zowaar dichterbij te komen, omdat een andere oplossing door de kapitaalmarkt snel ongedaan gemaakt wordt. Dan pas concurreer je kansrijk tegen Amerikaanse Treasuries. Alle Stability Bonds zijn namelijk bijna net zo groot als de Amerikaanse Treasury Bonds en daardoor zullen de Sovereign wealth Funds en andere Aziatische beleggers spontaan beginnen te kwijlen als die mogen beleggen in Europese Stabiliteits Obligaties. Zo is het maar net, die Amerikaanse Treasuries zijn met hun veel grotere overheidstekort en overheidssschuld dan in Europa inferieur aan de komende Europese Stabilteits Obligaties onder de knoet van Ruttes budgettsaar. Dus dat Walhalla is heel eenvoudig bereikbaar als men maar overgaat op een fiscale unie. Men heeft natuurlijk zich flink verzet in de Tweede wereldoorlog toen Duitsland dit al trachtte te bereiken, maar nu lijkt het echt onontkoombaar dat Europa zich onder Duitse vlag gaat scharen onder Euro Stabiliteits Obligaties.

Wilmot stelde dit al in zijn populaire post bij FT Alphaville (The ‘Last Days’ of the Euro): waarom Duitsland en Frankrijk het veel eerder dan iedereen denkt het eens gaan worden over een fiscale unie. Overigens dit is al zoals Ajaans man Niall Ferguson beschreef in Europa in 2021 (zie blogpost eergisteren): Europa gaat naar de pijpen van Duitsland dansen terwijl Frankrijk minder belangrijk wordt (Vichy regering). Half januari is het zo ver, als de markt voor staatsleningen helemaal dicht gegaan is en de rente op Italiaanse en Spaanse obligaties 9% is en andere landen ook al over de 6% grens zijn gegaan. het enige dat de markt nu nog gelooft is fiscale unie onder Duitse voorwaarden. Ordnung muss sein.

Keert de lange trend van de rente door hogere inflatie? Productiviteitstijging zegt nee

Van 1950 tot 1981 steeg de rente, daarna was de trend van de rente nu al 30 jaar omlaag. Dat is ongeveer lang genoeg, vooral als de inflatie gaat stijgen.

De inflatietrend gaat tegen de trend van de productiviteitsstijging in, zoals het plaatje van de VS laat zien.

De meningen over de productiviteitsstijging in de toekomst zijn verdeeld. De meeste economen verwachten een daling van de productiviteitsstijging. Van 1995-2000 vonden er overinvesteringen plaats in de ICT-sectoren en sindsdien zitten de investeringen in het Westen (maar wereldwijd stegen en stijgen de investeringen door China etc. hard) in het slop en daarom ziet men daling van de productiviteit. D.w.z. het westen zit in een Japanscenario.

Daartegen kan men inbrengen dat de ICT-Revolutie nu in de gunstige derde fase zit waar deze door de hele economie goedkoop toegepast wordt. Het internet hervormt vele sectoren (inclusief verzekeringen). De wetenschappelijke kennis en de kracht van netwerken zijn het afgelopen decennium geëxplodeerd. Relatief veel innovaties staan op stapel, niet alleen in de ICT maar ook voor alternatieve energie, de medische wetenschap. De productiviteitsstijging in de VS wijst op boven normale productiviteitsstijging ondanks de lage investeringsgroei. D.w.z. het voorspoedscenario gaat weer terugkeren in het Westen, in de landen zonder extreme schuldenproblemen.

IMF quota *10 mag van Lagarde en nog liquiditeitsproblemen

Mevrouw Lagarde lanceerde vandaag het plan om landen leningen te geven ter grootte van tien keer hun quota, als ze vanwege buitengewone omstandigheden in liquiditeitsnood zijn (je krijgt een PLL: precautionary liquidity line). Dat is nu het geval.
Tien maal de quota van Italië bij het IMF is 91 miljard euro en voor Spanje is dat 47 miljard euro.
Dat levert niet genoeg leningen van het IMF op (overigens om die tien keer de quota van Italië en Spanje uit te lenen moet het kapitaal van het IMF wat verhoogd worden) om de problemen van de PIIGS op te lossen, maar het helpt wel.

Het EFSF kan op het ogenblik voor € 300 miljard verstrekken. De plannen van het IMF zijn niet verwaarloosbaar, maar hulp van de ECB blijft onontkoombaar.

Het voorstel van Lagarde schijnt meer bedoeld te zijn als stok om beleggers te slaan die de hoger gerankte leden van het IMF mochten ze aangevallen worden te slaan. Dat zijn vooral landen met gold membership en platinum membership. D.w.z. dit moet speculanten afschrikken die landen als Nederland, Oostenrijk willen aanvallen en het maakt het moeilijker tegen België te speculeren.

Nederland leent tegen 0,04% en 0,14%

De tienjaarsrente in Nederland stijgt licht ten opzichte van de Duitse, maar aan de korte kant hoeft Nederland vrijwel geen rente te betalen. De staat haalde drie miljard euro op gisteren, ongeveer 1 miljard voor 3,5 maanden tegen 0,04% en 2 miljard tegen 0,145% voor tien maanden. Dat zijn rentes waarvan de europeriferie alleen maar kan dromen.
Nederland wil vanwege die extreem lage rentes alleen kort lenen, maar het is toch veel verstandiger om ook een behoorlijk deel lang (30 jaar+) te lenen tegen 3% of minder. Dat is met alle inflatiedreiging vanwege het komende grootscheepse geld drukken door de ECB toch een veel beter plan!

IMF: China heeft een robuust financieel systeem

Het IMF heeft voor het eerst het Chinese banksysteem onderzocht. Hun conclusie was dat het banksysteem robuust is maar dat kwey=tsbaarheden worden opgebouwd. Verdere hervormingen zijn nodig om de hoge groei te kunnen continueren.
Er is de laatste jaren enorme vooruitgang geboekt. De Capital Adequacy Ratio steeg van 2005 tot 2010 van 2,5% naar 12%, de capital/assets ratio (CAR)van 4,4 naar 6%, non perfoming loans daalden van 8,9% naar 1,1%, return on assets steeg van 0,6% naar 1,5%. De stress testen vielen goed uit: zelfs als de non perfoming loans verviervoudigen, dan nog hebben de Chinese banken voldoende kapitaal (8% CAR).
Dat was precies wat men in China wilde horen.
Een en ander wijst erop dat een harde laning van de Chinese economie voorlopig nog weinig waarschijnlijk is.

bron: The View from Shanghai via Bianco

Ferguson en Europa in 2021: het Vierde Duitse Rijk

De bekende economisch geschiedkundige Niall Ferguson, niet bepaald een optimist, man van Ajaan Hirsi Ali (ze staan op het punt een kind te krijgen), verzon het afgelopen weekend zijn Europa in 2021 (http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203699404577044172754446162.html?mod=WSJ_hp_us_mostpop_read 2021: The New Europe).
Niet geheel onverwacht gaat het volgens hem nog steeds niet erg goed in Europa, al staat het Herrenvolk er niet zo slecht voor. Iedereen heeft een tweede huis in het zonnige zuiden om van zijn pensioen te kunnen genieten. Dat zuiden accepteert dat vanwege al die transferbetalingen vanuit het noorden om hun begrotingstekorten te financieren. Het Verenigd Koninkrijk heeft Europa weggestemd en wordt daardoor snel zo rijk dat Ierland zich vrijwillig aansluit (N.B. dit wordt door de WSJ lezers verreweg het minst waarschijnlijk beoordeeld van het sprookje). Ook Scandinavië neemt onder leiding van Noorwegen afscheid van de Europese Unie. Maar toch ontstaat er een United States of Europe met een munt die steeds meer landen willen invoeren, zoals Letland, Lithouwen, Polen, voormalig Joegoslavië (dat vond ik het meest onwaarschijnlijk). Met België loopt het helemaal verkeerd af. Vlaanderen scheidt zich af en staat haast niet meer op de kaart van Europa en Brussel is niet langer de hoofdstad van de United States of Europe, de nieuwe benaming van het Vierde Duitse Rijk, maar Wenen (de Habsburgers grijpen weer de macht). Ferguson ziet iedereen Engels spreken in dat rijk, terwijl je juist zou verwachten dat het Engels verloren gaat omdat in dat scenario in het Vierde Rijk iedereen Duits gaat spreken en in de Verengigde Staten van Amerika een steeds grotere meerderheid Spaans spreekt (zoals voor 1800 ook het geval was).
Frankrijk is eveneens niet meer belangrijk en lijkt een nieuwe Vichyregering te krijgen zo lijkt het volgens mij (niet door Ferguson zo erg gesteld).
Ferguson ziet overal de regering vallen, Merkel rot op vanwege de grote bankencrisis in Duitsland in 2012, in andere landen vallen de regeringen vanwege populistische partijen zoals de PVV waar alleen Duitsland van verschoond blijft (deze partij wordt verboden vanwege de nazisympathieën). Rutte moet ook om die (PVV)reden opkrassen.
De SPD in Duitsland die de macht van Merkel overneemt was super Europees. Zij legaliseerden de gelddrukperspraktijken van Draghi. Super Mario zei in december 2011al: de euro is alleen te redden door hem bij te drukken.

Men betaalt in dat Vierde Rijk dus nog steeds met euro's. De zuidelijke landen zagen in dat ze anders nog veel slechter af zouden zijn, zonder Duitse herstelbetalingen. Hun oude nieuwe munt zou onmiddellijk 50% minder waard zijn en er zou een weimarinflatie ontstaan.
In een nieuwe Jaltaconferentie gaat de Oekraïne ook de euro invoeren. Bondskanselier Gotha-Dämmerung stelde al: de Russen mogen dan wel alle pijpleidingen hebben, maar wij hebben alle stranden van de Zwarte Zee.

In 2012 werd de wereld geschokt door de aanval van Israél op Iran. In de straat van Hormoez werden Amerikaanse soldaten tot gijzelaar gemaakt, waardoor Obama een smadelijke nederlaag leed tegen president Romney. Turkije koos de zijde van Iran via het ongedaan maken van de revolutie van Ataturk en weer het rechte islamitische pad opging (zoals altijd al voorspeld door Wilders). De Arabische lente van 2011 werd meer dan ongedaan gemaakt.

kaart is van Peter Arkle in WSJ

Het geheime lab van Google voor wilde dromen over de toekomst

In de New York Times stond een populair artikel (Google’s Lab of Wildest Dreams http://www.nytimes.com/2011/11/14/technology/at-google-x-a-top-secret-lab-dreaming-up-the-future.html?pagewanted=2&_r=1&ref=general&src=me)over het geheime laboratorium van Google waar de meest waanzinnige dingen uitgedacht worden: Google X. Echt fundamenteel onderzoek, waar geen direct rendement tegenover staat. Een van de oprichters van Google, Sergey Brin is een groot fan van dit soort dingen.

Hier hebben ze de koelkast die bestellingen plaatst bij de supermarkt als het eten op is, het bord eten dat op Facebook recepten afgraast en vergelijkt met wat je vrienden vandaag op tafel zetten, daar loopt de robot die naar je werk gaat terwijl je zelf nog in pyjama zit en proberen ze de auto zonder bestuurder uit. Brin is al eens ooit als hologramrobot naar een conferentie gegaan, terwijl hijzelf thuisbleef.
Ze hebben mensen aangetrokken uit de videospelletjeswereld, met spellen die reageren op stemmen en bewegingen (dat is hoe het in de toekomst zal gaan volgens Kaku).

Dat is het meer bekende werk wat de nabije toekomst gaat bieden, maar bij Google gaat men verder. Er is natuurlijk gemopper dat dit een dure hobby is, maar voorlopig gaat men door. Google puilt uit van de cash en wie weet raakt men de jackpot.
Men heeft het over space elevators. Google is alle informatie in de wereld op aan het slaan en men heeft geen moeite dat uit te breiden naar het hele zonnestelsel.

De Chinees Indische diaspora

The Economist had bovenstaand plaatje. Zo,n 60 miljoen Chinezen en 22 miljoen Indiërs leven buiten hun land.
Bij India valt de concentratie op in de OPEC-landen van het Midden Oosten.
Chinezen zitten overal. Zelf vond ik de concentratie in Peru het opvallendst (president Fujimori bijvoorbeeld). Misschien is de groei van Peru wel daarom zo hoog, nu Het Lichtend Pad niet meer voor duisternis zorgt.
The Economist ziet diaspora als positief: China doet liever zaken met Chinezen in het buitenland en is soepeler met leningverstrekking bij bemideling door Chinezen.

Banken lozen rommelstaatsleningen van PIIGS:€ 42 miljard in derde kwartaal

In de hele wereld is men bezig euroleningen weg te doen. De geldmarktfondsen in de VS vertrouwen het niet meer bij Europese banken, zelfs bij de Rabo halen ze geld weg (toch heel wat meer solvabel dan welke Amerikaanse bank ook).
Ook de Chinezen zijn weer begonnen met Amerikaanse staatsleningen te kopen uit arrenmoede vanwege euroangsten.
Het blog Zerohedge, altijd al paniekerig en bearish, ziet een run op de Europese banken en staatsleningen.
Het is wel duidelijk aan het worden dat de ECB elke week met meer geld over de brug moet komen om een en ander aan kapitaalvlucht weg bij banken weer recht te breien (de euro houdt ich overigens kranig onder die kapitaalvlucht). Misschien heeft de ECB wel een meesterplan: meer rendabel te worden dan de FED door het op grote schaal opkopen van Spaanse en Italiaanse staatsleningen tegen 7% en dan roepen dat ze alle statsleningen kopen die een hoger effectief rendemnt dan 5,5% hebben of iets dergelijks.
Voorlopig wordt de situatie elke dag dreigender omdat niets tegen deze sluiprun op Europa gedaan wordt.

Toelichting bij plaatje: core banks: de banken uit de kernlanden van de euro. Franse banken konden zich ontdoen van € 21 miljard, die van de Benelux € 9 miljard en in totaal alle kernlanden inclusief Duitse banken (die kennelijk wat achter lopen) € 42 miljard (BNP (€12 bn), KBC (€4.4 bn), SG (€4.1 bn), BARC (€3.5 bn) and ING (€3.5 bn)). Er zou eind derde kwartaal nog € 88 miljard aan staatsleningen over zijn in de banken van de kernlanden.
Na het derde kwartaal is men kennelijk versneld doorgegaan en hebben zich nieuwe verkopers, waaronder Nederlandse pensioenfondsen, gemeld.
De banken voelen zich kennelijk niet prettig met de vrijwillige afschrijving van 50% op hun Griekse staatsobligaties (deze vrijwillige afschrijving ehoedt hun niet voor wanbetaling van Griekenland, al krijgen ze wel beter papier terug: leningen die niet onder Griekse wet vallen).

N.B. Italiaanse banken doen niet mee aan deze verkoopacties. Zij hebben zo veel te verkopen dat er geen beginnen aan is en zij hopen op terugkeer van het verstand.
(plaatje GS via blog Zerohedge)(http://www.zerohedge.com/news/complete-and-annotated-guide-european-bank-run#comments)

Samenvatting vorige week

De afgelopen week stond opnieuw vooral in het teken van de malaise in Europa.
De blow off van de rente van vooral Frankrijk en Spanje (mislukte plaatsing van staatslening) ten opzichte van die van duitsland ging gewoon door. Spanje staat op het randje dat de clearing houses als LCH extra onderpand vragen bij handel in spaanse trash.
De Duisters lieten doorschemeren dat ze nieuwe plannen aan het maken zijn voor de euroschulden, maar zijn nog niet overstag voor geld drukken. Van steeds meer kanten hoor je dat de ECB flink de geldpers moet aanzetten, omdat er geen andere oplossing is. Dat gebeurt nog niet, omdat de crisis nog niet diep genoeg is volgens de Duisters en de ECB.
De groei van het BNP over het derde kwartaal in diverse Europese landen werd gepubliceerd. Dankzij Duitsland en Franrkijk was er toch 0,2% groei. In Nederland was de groei onverwachts negatief en lijkt de recessie te zijn begonnen. dez zal naar verwachting tot het eerste of tweede kwartaal volgend jaar duren en als de eurocrisis niet keert, dan kan de recessie nog langer duren, vooral als men extra gaat bezuinigen.

Het economisch nieuws in de VS was zo gek nog niet. De initial claims voor werkloosheid daalden en bleven opnieuw onder de 400.000, hetgeen wijst op zo'n 3% economische groei in het vierde kwartaal. De retail sales waren mey 0,5% sterk (want de benzineprijzen daalden en er werd minder aan benzine besteed). De voorlopers van de ISM waren verdeeld (New york positief, Philadelphia iets tegenvallend). De indicatoren voor de bouw waren goed: vergunningen vlogen omhoog, het ondernemersvertrouwen NAHBMI steeg van 17 naar 20, de starts en hypotheekaanvragen daalden echter. De leading indicators stegen met 0,9%.
De infatie daalde (alleen de huren stegen weer sterk met 0,4%), de producentenrpijzen stegen ook minder.
Per saldo zijn de consensusgroeiverwachtingen voor de VS behoorlijk in de lift.
In de VS bleef men ruzie maken in het Super committee voor het doen van voorstellen voor 1200 miljard bezuingingen. Daar is veel meer tijd nodig dan de deadline van aanstaande vrijdag, maar de markt lijkt daarmee te kunnen leven.

In Japan was de groei in het derde kwartaal 1,5% (=6% op jaarbasis). De groei zwakt echter af, de industriële productie kromp 3,3%(terwijl die in de VS +0,9% was).

Reële rente hoeft niet negatief te worden: koop postzegels

De Wall Street Journal had als cartoon de mevrouw die postzegels gekocht gehad die je altijd kunt gebruiken voor het frankeren van een brief, zoiets als je nu kunt kopen met postzegels met een 1 of 2 in Nederland. Daarmee koop je iets dat met de inflatie in waarde meegaat zonder dat je de negatieve reële rente hebt die nu is ingeprijsd in de kortlopende voor inflatie geïndexeerde obligaties van de VS of Duitsland/ Frankrijk. (nog beter is die postzegels voor 60% van de nominale waarde te kopen op een postzegelveiling).

Goed nieuws: Dudley, olie, Duitse plannen, economie/huizenmarkt VS, QE in VK en VS, inflatie, beurzen meestal omhoog na Thanksgivingday

Na al die droefenis is het tijd weer eens wat goed nieuws te laten horen. Dat is er volop buiten de euromisère
o De tot OPEC omvang gestegen olieproductie van Noord Dakota (en nog steeds stijgend) en de eveneens sterk groeiende productie van olie in Canada kan straks gemakkelijker van Cushing naar New Orleans getransporteerd worden (stroom door pijpleiding wordt door nieuwe eigenaren omgedraaid), waardoor de transportkosten van olie in de VS lager worden (de andere reden waarom het verschil tussen de prijzen van Brent en West Texas Intermediate kleiner worden, naast de weer boven verwachting snel stijgende olieproductie in Libië.

o Men broedt verder in Duitsland op plannen om in ruil voor o.a. de budgettsaar van Rutte in Europees verband staatsleningen te financieren. Binnen enkele weken komt een Duits plan op tafel, zo schijnt, voor de nieuwe Eurotop volgende maand.
o De economische groeiverwachtingen in de VS worden naar boven bijgesteld. Initial claims voor werkloosheid vallen al een tijdje mee, de verwachte uitgaven voor de kerst zijn omhoog aan het schieten ($764, $52 meer dan vorige maand), investeringen groeien door, de cijfers van de huizenmarkt vallen fors mee (vertrouwen NAHBMI index van 14 naar 18 naar 20 in afgelopen twee maanden, sterke stijging housing starts, permits, hypotheeksteunplannen van Obama, lage hypotheekrente etc etc), de finale vraag is aan aan het trekken door betere retail sales en investeringsgroei en de groei is nu op redelijk niveau (3,6%).
o De inflatie valt eindelijk mee, waardoor de reële koopkracht zich goed ontwikkelt in de VS
o China gaat monetair verruimen, nu de inflatie scherp aan het dalen is. Men stelt orde op zaken op de overspeculatie in onroerend goed, hetgeen langdurig soepeler monetair beleid inhoudt vanwege niet erg best nieuws over de onroerendgoedmarkt
o De economische groei is sinds juni veel beter dan de belabberde indicatoren voor consumentenvertrouwen aangeven.
o Spanje krijgt een nieuwe regering die op grote steun van de bevolking kan rekenen.
o De Bank of England signaleert dat ze nog meer QE willen doen.
o Centrale banken kunnen nu geld drukken zonder dat op korte termijn inflatie ontstaat (en hebben middelen ontwikkeld om al die extra liquiditeit straks te kunnen indammen)
o Dudley (de invloedrijke FED gouverneur van New York) maakt zich weer sterk voor QE. Hij zag in zijn district een onverwacht sterke stijging van kredietverlening aan small business in de afgelopen tijd. Hij ziet aanwijzingen dat operatie Twist werkt om de lange rente iets te drukken. De Amerikaanse banken zijn sterk (“U.S. banks, their direct exposures are quite modest. And they’re much better equipped to manage any type of crisis today than they were in 2008. They bolstered their capital significantly. They built their loan loss reserves. They have very large liquidity buffer. So I think that our banks are in very, very good shape.) Dudley is ervan overtuigd dat de euro de crisis overleeft, er is genoeg politieke wil om er uit te komen.
o De explosie van het aantal 65+ -ers dit jaar stopt (aantal geboorten in 1947<< 1946). De demografie was maximaal verslechterend in 2011 en dat gebeurt niet nog eens in 2012. Langer doorwerken zal aantal werkenden in o.a. Nederland doen stijgen na 2012-2014 (einde VUT).
o Tussen Thanksgivingday (23 november) en het eind van het jaar steeg de beurs in het verleden in ongeveer 80% van de gevallen (JP Morgan).

Amerikaan boert goed: beste onroerend goed

De waarde van landbouwgrond is fors aan het stijgen in de VS. Dat gaat harder omhoog dan commercieel vastgoed als winkels. Climate change zorgt wellicht voor verdere opwaardering van landbouwgrond, misschien blijft het wel beter dan bosbouw in Canada

Amerikaanse consument minder gebukt onder schuldenlast

De consument in de VS heeft duidelijk vorderingen gemaakt met het ontschulden, deleveragen (wel voor een belangrijk deel door zijn hypotheekschuld af te laten schrijven door niet meer te betalen, maar toch)

De rentelast is nu minder dan normaal.

Zijn netto bezittingen dalen niet meer.

Geen wonder dat de amerikaanse consument het niet langer totaal laat afweten.

Nederland gebukt onder schulden, niet Italië of Griekenland

Na Ierland heeft de Nederlander het meeste schulden vergeleken met zijn inkomen.

Italië en Griekenland hebben zo bezien niet te veel schuld, minder dan Spanje en Portugal

besmetting Europa, zoals gezien door Spanje

Het bovenstaande familieportret is van Europa, via SeymourPierce
Het loopt wat achter, want de Fransen moeten minstens een treetje lager zitten
Als de paniek nog enige dagen doorzet, spreken we niet meer van Merkozy, maar van het Vierde Rijk van Merkel.

Blaast IFO de eurobonds nieuw leven in? Voordat de ECB moet stoppen met opkopen leningen van PIGS?

Zo links en rechts, waaronder de WSJ, is er rondgestrooid dat de vijf wijzen in Duitsland (van de IFO) met plannen komen (ongeveer volgende week) om een soort euro-obligatie in te voeren voor de landen met te veel staatsschuld in de Eurozone in ruil voor het moeten luisteren naar Europese voorschriften voor overheidsbegrotingen. Het lijkt erop dat Rutte in Duitsland veel steun aan het krijgen is voor zijn plan voor het invoeren van een Europese budgettsaar. Vooralsnog lijkt onder deze voorwaarden geen enkel knoflookland bereid om te gaan lenen onder curatele van Duits/ Nederlands/Oostenrijkse tollenaars.

Maar een en ander geeft wel aan dat de meningen in Duitsland aan het schuiven zijn over het bijna ongelimiteerd funden van slechte overheidsschulden van de europeriferie.

Toch blijft het absoluut noodzakelijk dat de ECB onbeperkte steun verleent aan dit soort leningen, lender of last resort speelt. de ECB blijft zeggen dat ze geen lender of last resort willen zijn, net zo'n beetje als de soldaat die naar oorlogsgebieden uitgezonden wordt, maar weigert omdat hij uit principe te bang is om oorlog te voeren. Misschien is de vergelijking met al die ministers van landen die vlak voor het onvermijdelijke gebeurde maar bleven roepen dat men niet ging devalueren, echt niet, meer op zijn plaats.

Onbeperkte steun door de ECB is onvermijdelijk geworden en dat wordt door iedereen, hoe ongewenst het ook is, gezien behalve door mensen bij de ECB en enkele lieden in Duitsland.

Voorlopig kan de ECB nog doorgan met het kopen van rommelstaatsleningen en dat gesteriliseerd doen door voor hetzelfde berdag aan goede leningen te verkopen. Maar dit kan niet erg lang meer doorgaan. de Rabo berekende dat de ECB nog ongeveer een vuurkracht heeft van € 116 miljard die ongeveer rond februari opraakt. Dan moet de ECB stoppen of zijn principes over boord zetten en geld gaan drukken (QE, schulden monetiseren).

Update pessimistische kaart van de Kondratieffgolf

Voor de pessimisten onder ons een update van de pessimistische kaart van de Kondratieffgolf, ongeveer zoals Dolf van den Brink het zou kunnen zien in het verhaal van Abma in de IEX.
Als de situatie in Europa verder uit de hand loopt en iedereen in Europa behalve de Duitsers moet gaan lenen tegen 7% of meer en het bankwezen failleert, dan wordt deze kaart vermoedelijk werkelijkheid.

Dat is zelfs dan nog niet zeker, omdat Europa een nogal onbenullig deel van de wereld aan het worden is. het draait nu om China, de VS en India, in die volgorde.
Economische groei tussen de landen in de wereld hangt gelukkig nauwelijks met elkaar samen, alleen ten tijde van grote crises kan dit wel gebeuren. Dus de wereld kan door Europa naar beneden getrokken worden, maar dat is niet zeker.

Voor de pessimistische kaart spreekt de schuldencrisis, die in het verleden diverse keren lange neergangen in de economie heeft veroorzaakt.

Tegen de pessimistsiche kaart spreekt de hoge groei in Opkomende Landen als China en India, de hoge productiviteitsstijging en winstgevendheid in het bedrijfsleven van met name de VS, het superroyale monetaire beleid dat tot asset inflatie kan leiden.

kerst in Nederland: hand meer op de knip dan in Italië

Nederland hoort ineens bij de landen waar men het niet meer ziet zitten. De groeipolitiek van Rutte werpt nog niet de gewenste pepernoten af.

Eurocrisis als hoofdschuldige gezien voor recessie in Nederland

,,Het herstel van de economie is in de kiem gesmoord'', concludeerde CBS-econoom Symon Algera. Hadden we zijn voorganger nog maar, die wist een en ander nog tamelijk vrolijk te brengen.

De Telegraaf had een poll of Nederland in een recessie zat en of de eurocrisis de schuld was. Liefst 89% zei dat we in een recessie zitten, al voordat de onverwacht slechte BNP cijfers over het derde kwartaal gepubliceerd waren:

Aantal stemmen : 1133
Ja, een diepe economische neergang is niet meer te vermijden : 61%
Ja, maar de recessie zal mild blijven : 28%
Nee, de concurrentiekracht van Nederland zal dit voorkomen : 2%
Nee, de Nederlandse economie kan wel tegen een stootje : 9%

Ik heb nog nooit meegemaakt dat men zo snel al zei dat men in een recessie zat. Meestal komen economen er pas achter dat er een recessie was als deze al bijna voorbij was.

Nederland in recessie: aanpraten crisis en overheidsbezuinigingen hebben succes

De economische groei in het derde kwartaal was onverwachts negatief in Nederland. Daar de groei in oktober verder verslechterde is de groei in het vierde kwartaal met hoge kans eveneens negatief en zitten we in een recessie die ook nog door lijkt te zetten in het eerste kwartaal van 2012.
Rutte gaat voor groei, maar voorlopig komt hij alleen maar aanzetten met het zuur van Balkenende, alleen in nog wat grotere hoeveelheden zuur.
De overheidsuitgaven dalen en de consument houdt de hand op de knip, zoals Rutte eigenlijk ook adviseert. Ook DNB helpt een handje door voortdurend te wijzen op de te lage dekkingsgraden van pensioenfondsen bij de huidige te lage rente. Geen herstel van autoverkopen in Nederland terwijl dat in de meeste andere landen wel gebeurde. Hogere zorgkosten volgend jaar weet de consument ervan te overtuigen dat het volgend jaar slechter gaat. Rampverhalen over 300.000 gezinnen die volgend jaar met hypotheekproblemen komen te zitten als de hypotheekrente naar passende opslagen ten opzichte van de rente op Nederlandse staatsleningen verhoogd worden.
Gelukkig gaat de euro nu omlaag en zijn de bedrijven rijk genoeg om door te blijven investeren.

Geen QE onder de kerstboom van de ECB: bankwezen siddert

Er moet nog heel wat water door de Main de Rijn invloeien voor de ECB overstag gaat en geld gaat drukken.
Het enige middel om de rentestijging op staatsleningen van de kneuzen in de Eurozone, waar sinds vandaag Nederland ook toe behoort, te stoppen wordt nog niet ingezet. De recessie in de Eurozone is nog te mild zoals Super Mario het al zei.
Er kleven dan ook wat vervelende kantjes aan het mateloos opkopen van staatsleningen van de kneuzen.
Jacques Cailloux van RBS noemt o.a. naast de angst voor te veel inflatie als men geld drukt:
(i) de kennelijke senioriteit van de ECB bij de Griekse teloorgang zorgt voor angsten bij de andere obligatiehouders niets meer terug te krijgen bij een default als de ECB te veel leningen opkoopt.
(ii)een mogelijk verlies aan geloofwaardigheid van de ECB bij Duitsland c.s. na alle ontkenningen ooit woeste dingen te gaan doen met geld drukken en miner geloofwaardig is als inflatiebestrijder
(iii) moral hazard bij de zondaars die doorgaan met te grote tekorten omdat de ECB toch alles op moet kopen
(iv) een mogelijke verergering van de politieke crisis in de eurozone omdat landen dreigen met het verlaten van de euro als men wel/geen geld drukt.

Toch moet er iets gebeuren. Dadelijk verliezen ook Nederland en Frankrijk de toegang tot de kapitaalmarkt. Vooral Frankrijk kan Duitsland dan wel overhalen de gekste dingen te doen.

Markt niet dapper genoeg om alle verkopen slechte staatsleningen door banken en pensioenfondsen op te vangen

Wat een teleurstelling. Nieuwe regeringen in Italië en Griekenland, allerlei plannen om wat te doen aan de crisis, meer bezuinigingen door Frankrijk, het mocht allemaal niet baten.
Er is geen vertrouwen meer in euro staatsleningen anders dan die van Duitsland. De PIGS waren al langer uit de gratie, maar vorige week werden die van Frankrijk en Oostenrijk ook in de verkoop gedaan. Gisteren werd ook een voorzichtig begin gemaakt met het wegdoen van Nederlandse staatsleningen.

Banken verkopen in steeds straffer tempo alle PIIGS staatsleningen, misschien houden ze alleen nog maar van de Ieren. Ze melden supertrots hoe veel ze geloosd hebben en zijn duidelijk niet van plan om nog een lire in zuidelijke leningen te stoppen zo lang hun kapitaalratio's nog niet ver boven de Basel III normen uitgestegen zijn. Ook pensioenfondsen worden steeds dapperder door steeds meer landen uit te sluiten voor belegging in staatsleningen. Ook Frankrijk zit wat dit betreft duidelijk in het verdomhoekje.
Als je het zo bekijkt heeft de komende herfinanciering van Italië (en de andere PIGS)in 2012 geen enkele kans van slagen meer en ook die van Frankrijk wankelt. Nederland moet ook oppassen.
Voorlopig houden de Duitsers en de ECB de rug recht: read my lips: geen monetaire financiering van staatsleningen, het is onwettig (vooral tegen de Duitse wet) en tegen de principes van de ECB in.
Kortom, de crisis moet nog een paar graadjes erger worden om de Duitsers te bekeren. Uitgifte van eurobonds via het ESM systeem is onvermijdelijk geworden, oneindig gesteund door de ECB.

Monti moet mevrouw Thatcher achterna

De markt verwacht heel wat van Monti, maar weet eigenlijk best dat men wonderen van hem verwacht. Monti moet Italië weer concurrerend maken en dat is een hopeloze opgave. De gevestigde machten zijn te veel gebaat bij de status quo. Baby pensionado's, bescherming van beroepen, niet al te strict belasting betalen, dat hoort allemaal bij de Italiaanse cultuur, zo vindt en.
Toch kan het niet langer zo. De productiviteit is de afgelopen tien jaar helemaal niet gestegen en zo verlies je heel veel concurrentiekracht tenzij je het Ierse pad van stevige loonsverlaging opgaat, iets dat niet kan in een land dat zo;n machtige vakbond heeft. De overheid blijft enorm groot, de bijna duizend parlementariërs kunnen maar niet besluiten om hun aantallen en salarisen enigszins te matigen.

Maar zelfs een pessimist als Ambrose Evans-Pritchard ziet lichtpuntjes. Monti heeft als eurocommissaris zeer machte lobbies een toontje lager doen zingen. Hij gaf tot boosheid van Amerika Microsoft een boete van € 500 miljoen, hij blokkeerde de fusie tussen GE en Honeywell, hij maakte Duitsland boos over de noodzaak om de subsidie aan de Landesbanken terug te brengen en hielp de Franse elektriciteitsmonopolies om zeep (http://www.telegraph.co.uk/finance/financialcrisis/8887513/Mario-Monti-needs-a-miracle.html).
De Italiaanse overheid is schatrijk met bezittingen van € 1800 miljard die bijna even groot zijn als de staatsschuld van € 1900 miljard. Bijna de helft zit in tamelijk eenvoudig te verkopen staatsdeelnemingen zoals ENI, ENEl, Finamechanica, hun PTT. Hij ziet dat Monti snel voor € 45 miljard gaat verkopen.
De Italiaanse particulier heeft een vermogen van € 8600 miljard, per hoofd veel meer dan de Amerikaan of Duitser en dat is vele malen meer dan de staatsschuld van € 1900 miljard.

stress in Europa: meer biljetten van 500 euro op komst

De stress in Europa is weer enrom en dat zou moeten leiden tot een sprong in het aantal 500 euro biiljetten, net als na de Lehmancrisis. 500 euro biiljetten dienen nergens anders voor dan om onder de matras te verstoppen als je het bankwezen (en de fiscus) niet meer vertrouwt.
Vooral in Giekenland, maar nu ook in Italië moeten die 500 eurobiljetten waanzinnig aantrekkelijk worden.

Er zijn eigenlijk geen risicovrije beleggingen meer sinds Amerika zijn AAA status verloor. Frankrijk staat op het punt die ook te verliezen. De CDS spreads om staatsleningen van Duitsland en het VK te verzekeren staan op ongeveer 0,9%, dus de markt vindt dat kennelijk ook geen risicoloze beleggingen meer.

(plaatje uit Wall Street Journal: Rushing for the exits)

stijging huizenprijzen per land sinds 1970

Huizen in Nederland en België stegen het meeste sinds 1970 in reële prijzen.
Na de val is de stijging van de huizenprijzen bescheiden in de VS. Duitsland bengelt helemaal onderaan.
De stippellijn voor Japan klopt uiteraard niet.

(plaatje van Mckinsey via The Big Picture; plaatje gaat slechts tot 2009)

Veere

Een paar weken geleden brachten we enkele zonovergoten dagen door op Walcheren. Op zaterdag fietsten we naar het mooie Veere. Er staan uitsluitend zeer oude huizen, waarvan er de nodige gerenoveerd zijn door onze bijna buurman Bernard.
De stad staat in het teken van de kerken, het prachtige stadhuis en de Schotse buurt. De heer van Borsele was namelijk getrouwd met een Schotse Mary Stuart en dat leidde tot import van 300 Schotten op het hoogtepunt.
Die heer van Borsele vond ook dat Veere een enorme kerk moest hebben. In later tijden was Veere niet meer zo belangrijk en de kerk werd te groot. Hij brandde ook nog eens af en werd toen sober opgebouwd, men hield het ten voorbeeld aan hoe sober een protestantse kerk moest zijn. Napoleon veruuïneerde de kerk verder en bracht er extra verdiepingen in waarin zieken verpleegd konden worden.Men wilde de kerk op zeker moment daarna afbreken, maar daar werd een stokje voor gestoken: het werd het eerste rijksmonument. In de kerk heeft men enkele jaren geleden een ingemetselde kat gevonden die de kerk tegen kwaad (kennelijk het kattenkwaad) moest beschermen.

Barrons: de yuan als munt van de wereld: het komt er over enige tijd aan

Het is nog behoorlijk ver weg, maar als China niet meer zo de exportmarkt hoeft te manipuleren en de industrielobby minder machtig is geworden, dan kan het goed in het Chinese kraam van pas komen om de yuan een wereldvaluta te maken. Aldus Barrons in hun omslagartikel: Enter the yuan.

In steeds meer landen rond China mag nu met de yuan gehandeld en geëxporteerd worden, niet alleen in de speciale gebeiden zoals Hongkong en Macao maar bijvoorbeeld ook Singapore/Maleisië (maar ook een beetje in curieuze landen als Wit Rusland en IJsland).

In 2030 is de bevolking van de eurozone gekrompen (ook zonder dat er landen buiten de boot zijn gevallen) en de bevolking kleiner dan die van de VS. China's economie is dan groter dan die van de VS en de eurozone.

Mijn noot: Men kan de omvang van de Chinese economie hebben onderschat als de Chinese regering de yuan uiteindelijk veel laat revalueren à la Japan. Het kan ook zijn dan China na 2018-2020 tegen enorme problemen aanloopt vanwege de enorme misinvesteringen. Investeringen moet dan zeer fors terug als percentage van de economie en dat was in Japan de hoofdreden voor het gevreesde Japanscenario van stagnatie na decennis torenhoge groei.
Als in 2030 het handelsoverschot van China nog steeds zo groot is, dan hebben we in het Westen vermoedelijk nog behoorlijke problemen. Die handelsoverschotten moeten zich gaan oppotten in bezittingen bij ons en dat lijken dan vooral staatsleningen te worden. Dat lijkt me geen aantrekkelijk vooruitzicht voor China, maar dan moeten ze maar eerder proberen wat meer te importeren of voldoende toeristen naar Griekenland te sturen.

FED nog ver af van QE3

De vorige keer dat de FED extra geld ging drukken, QE2, was er veel meer angst voor deflatie. De FED kijkt vooral wat er aan inflatie is ingeprijsd over vijf jaar (zie plaatje Strategas). Tot voor kort zakte de inflatieverwachting weer als een pudding in elkaar, net als in 2010, maar toen kwam toch een stevig herstel. De economische groei viel mee in de VS en met de daling van de CPI inflatie schoot het maar niet op. Vooral de kerninflatie is nog aan het stijgen. Dalende benzineprijzen zijn nog niet erg doorgedrongen.

De afgelopen week kwam de inflatieverwachting onder aanvoering van de Europese perikelen weer onder druk (en grondstoffenprijzen daalden), maar dit is niet genoeg om Bernanke c.s. te overtuigen dat er een deflatierisico is.

Aandelen record goedkoop versus obligaties

Zelfs vergeleken met de rente van bedrijfsobligaties (die toch wel last hadden van de recente ellende in Europa) is de S&P nu op zijn goedkoopste punt sinds de eerste oliecrisis.
De trend van het verschil van winstrendement (1/koerswinstverhouding) en de rente is in een stijgende trend geweest, maar ik denk niet dat die trend nog veel verder kan voortzetten. De winstontwijkkeling is gewoon niet slecht genoeg hiervoor en de centrale banken zijn gewoon veel te royaal om een flinke verdere verslechtering voor elkaar te krijgen.
(plaatje Strategas)

Franse rente richting PIGS

Nu Berlusconi lijkt op te krassen is de aanval ingezet op Frankrijk. Om de een of andere reden mag de ECB geen Franse staatsleningen kopen en de speculanten lusten er dan wel pap van. Quasi berichten dat de AAA rating van Frankrijk een dwongrade van S&P kreeg (foutje, bedankt) helpen ook niet erg.
Het is ook wel erg ongeloofwaardig dat Franrijk AAA is en de Verenigde Staten niet.
De markt lijkt te gaan afdwingen dat de ECB geld gaat drukken.
De ECB mag het niet, maar wat kordater optreden à la de Zwitserse centrale bank zou geen kwaad kunnen. Nu denkt iedereen dat de interventiekracht van de ECB vrijwel is opgedroogd omdat ze slechts gesteriliseerd opkopen (aankoop Italië is verkoop van iets anders). Als ze roepen dat ze all in gaan om de rente in Italië beneden de gewraakte 5,5% te houden als Italië maar voldoende bezuinigt, dan hoeven ze bijna geen euro uit te geven om dat voor elkaar te krijgen.
Steeds meer politici beginnen zich eraan te ergeren dat de ECB de crisis in Europa maar voort laat duren, terwijl de oplossing toch zo simpel is (gewoon Zwitsers gedrag werkt).

(plaatje Bianco)

Het grote verschil tussen Italië en Griekenland

Via SocGen:
De burgemeester van een Griekse stad bezocht een Italiaanse stad.
Toen hij het overdadige huis van de Italiaanse burgemeester zag vroeg hij hoe hij zich zo'n huis kon veroorloven. De Italiaan zei: "Zie je die brug daar? De Europese Unie gaf ons een subsidie om een brug met twee rijstroken te bouwen, maar door maar een rijstrook aan te leggen met stoplichten aan beide kanten kon ik mijn huis bouwen.

Het volgend jaar bezocht de Italiaanse burgemeester zijn Griekse confrère op zijn terrein. Hij stond gewoon totaal perplex van de weelde die van het huis van zijn Griekse vriend afstraalde: zijden tapijten, gouden kranen, marmeren vloeren, het was allemaal zonder uitzondering verbazend, imponerend. Toen hij vroeg aan de Griekse burgemeester hoe hij dat in Godsnaam voor elkaar had gekregen zei zijn collega: "Zie je die brug daar?

De Italiaan antwoordde naar waarheid: "Nee".

Italië failliet: daar zijn ze veel te rijk voor

Eigenlijk zouden we heel blij moeten zijn met een hoge rente op Italiaanse staatsobligaties. Noord Italië is zo verschrikkelijk rijk, dat je wel helemaal van je lotje getikt moet zijn om te accepteren dat Italië ook maar een cent minder terugbetaalt dan ze beloofd hebben. Geen enkel groot land heeft zo veel bezittingen ten opzichte van zijn inkomen (ruim 7 keer tegen de meeste rijke landen vier tot zes keer). Dat komt voor een groot deel omdat onroerend goed in Italië veel te veel waard is, maar dat zal zo blijven omdat alle andere bezittingen te onzeker zijn geweest in de historie.
Noord Italië domineert de rijkdom van Italië, ook al krijgt de maffia in het zuiden vaak de meeste publiciteit.
Kortom, de Italianen zijn goed voor hun geld en als ze zo veel rente willen betalen op hun staatsleningen dan is dat een meevaller.
Het begrotingstekort is overigens nu al behoorlijk laag en met wat extra bezuinigingen al helemaal. We moeten de Italianen geen nieuwe geschenken geven, maar gewoon uitpersen met hoge rentes. Daar zijn ze rijk genoeg voor.

Bianco: vorige maand ging het over Griekenland, deze maand over Italië, volgende maand over Frankrijk?

Bianco had vandaag weer zijn maandelijkse conference call. Als rechtgeaarde Amerikaan vindt hij de euro een totale mislukking en dat had men bij de introductie al moeten zien. De markt deed alsof elk euroland een soort Duitsland was en is er plotseling achter gekomen dat dit niet zo is.
Men probeert er met financial engeneering uit te komen, maar dat levert slechts tijdelijke verlichting (of zoals mijn collega Ted Scott steeds voor houdt: men is bezig het liquditeitsprobleem op te lossen, maar er is geen echte oplossing zo lang het solvabiliteitsprobleem niet geklaard is).

Er zijn drie onmogelijke oplossingen om er uit te komen, zo redeneert Bianco:
1. Terug naar de oude valuta's. Dat is een ramp voor de banken (en voor de gepensioneerden, de ambtenarensalarissen etc.)
2. Fiscale unie. Elk land moet een soort Duitsland worden. Vanuit Brussel wordt bepaald wat een land mag doen qua fiscale politiek. Europa heeft vele eeuwen oorlog gevoerd om dit te voorkomen en is nog steeds niet erg te porren voor een fiscale unie.
3. Massieve overheidsbezuinigingen. Politici kunnen hiertoe besluiten, maar voeren dit toch niet uit. Opstanden vanuit het volk voorkomen verder ook deze oplossing.

Voorlopig is er te veel geharrewar, juridisch getouwtrek, angst voor moral hazard dat het iets wordt met de benodigde financial engeneering via EFSF, ESM, ECB.
Het EFSF is veel te klein. de omvang wordt berekend inclusief Italië en Spanje, terwijl dat de grote vragers gaan worden.
CDS wordt een uitstervend derivaat als Europa de rug recht houdt en er alleen maar vrijwillig verlies genomen mag worden en niet via CDS-en.

Eerst moet het slechter gaan met Europa à la 2008 in de VS voordat een van de drie oplossingen gekozen gaat worden. Die wens begint aardig in vervulling te gaan. Eerst kwam het onbelangrijke Griekenland in problemen, daarna het rijke onbestuurbare Italie en nu Frankrijk. Frankrijk verliest eerst AAA rating en raakt daardoor in problemen en neemt het EFSF in zijn val mee.
De druk op Europa (en Obama, Wen Jiabao) moet erg groot worden om alle oude principes vloeibaar te maken.
Een en ander wordt dan ingemasseerd via wat financial engeneering van de ECB en het IMF

Chinese overheid stimuleert economie in vierde kwartaal met 2,4%

De view van Shanghai via Bianco had een verhaal waarom de groei in China in het vierde kwartaal gaat meevallen.

De begrotingsproblemen van de Chinese overheid zijn van een heel andere aard dan in de westerse wereld. Men had voor 2011 een tekort gepland van Yuan 700 miljard, maar in de eerste negen maanden van 2011 heeft men 29,5% meer binnen gekregen en slechts 27,5% meer uitgegeven, waardoor er een overschot van 1200 miljard ontstond in de eerste maanden van 2011 (in 2010 had men een overschot van 850 miljard om uiteindelijk voor het hele jaar uit te komen op de gepland 677B tekort, d.w.z. men is gewend heel wat extra uit te geven in het vierde kwartaal).
Om toch aan de begroting te voldoen moet men daarom 1900 miljard yuan extra uitgeven in het vierde kwartaal (men haalt dit geld weg van het overheidstegoed van yuan 3600miljard bij de centrale bank).
Men lijkt te zijn begonnen met 1000 miljard neer te leggen bij CICC, de nationale investeringsbank, voor het goede doel.
Waar moet dit geld in hemelsnaam naar toe?
Naar deposito’s bij de banken, extra loon ambtenaren, overheidscontracten.
Men heeft er ook dit jaar het volste vertrouwen in het geld op te krijgen.
Voor het seizoen gecorrigeerd wordt er vergeleken met 2010 ongeveer 370 miljard yuan extra uitgegeven, ofwel 2,4% van het BNP.
Tsja, dan zit er niets anders op de groeivoorspellingen voor het vierde kwartaal van China wat te verhogen richting 10%.