De cyclus is oud en daarom zal er wel
snel een eind aan komen. Dat is de standaardgedachte en meestal terecht. Cycli
hebben een bepaalde duur en om de een of andere reden past meestal elke nieuwe
cyclus in het normale patroon. Zondig niet tegen de lessen van de geschiedenis.
Er zijn redenen waarom cycli langer
zijn geworden zoals meer tweeverdieners (=stabieler gezinsinkomen), de groter
geworden dienstensector met zijn stabielere groei, de lage inflatie (die minder
hardhandig bestreden moest worden), beter voorraadbeleid (daardoor minder heftige
voorraadcycli),
Toch blijven de cycli op en neer gaan
(uiteraard).
Waarom zou deze cyclus dan toch
behoorlijk langer kunnen worden?
In de eerste plaats omdat ik denk dat
de cyclus in 2016 opnieuw is begonnen, na een val in de investeringen. Dat
leidde niet tot een recessie vanwege de oppepper die de consumptie kreeg door
de lagere olieprijzen.
In de tweede plaats gaat alles in de
cyclus vanaf 2009 langzamer dan normaal. Er kwam geen navenant sterker herstel
uit de recessie naarmate de recessie diep was, iets dat meestal het geval was.
Dat kwam omdat er een financiële crisis was en dat houdt extra schulden maken,
geld sneller uitgeven dan je inkomen groeit, tegen (iets dat normaal is na te
veel op de beurs knijpen in de recessie, daarna gebeurt meestal het
omgekeerde).
Overheden gingen ongekend lang
bezuinigen en dat drukte de groei hard.
De babyboomgeneratie ging plotseling
en masse met pensioen (niet onverwacht, maar er was verbazend weinig rekening
mee gehouden in prognoses).
Vergeleken met vorige cycli is er
voorzichtig geïnvesteerd (vanwege onvoldoende vertrouwen en problemen om aan
krediet te komen). Pas eigenlijk in 2018 zie je dat het ondernemersvertrouwen
in de VS sterk genoeg is om er op los te investeren. Dat dreigt tot
overdrijving te leiden, maar zo ver is het nog lang niet. Die overdrijving zou
kunnen voortkomen uit de super optimistische soft surveys die beter zijn dan de
hard data. Ondernemers horen en lezen dat het heel goed zijn en overschatten
daardoor de groei van hun markt. Dat dreigt dus, maar men kan eerst wat minder
eigen aandelen inkopen en wat mij enigszins gerust stelde was dat de data in de
VS over 2017 na herziening gebaseerd op veel meer cijfers naar boven werden
bijgesteld. Er was duidelijk meer verdiend en vooral ook er was veel meer
gespaard dan de oorspronkelijke data aangaven. De besparingen zijn niet mee gedaald
met de stijging van de bezittingen, zoals de afgelopen decennia steeds gebeurde.
Er was de nodige angst ontstaan dat het
gestegen vertrouwen sinds 2016 had geleid tot een te optimistisch
bestedingsgedrag vooruitlopend op betere tijden via minder sparen. Niet dus, al
geldt dit overigens wel voor bijna alleen de rijkste 20% die bijna alles
bezitten.
Dus deze cyclus kan nog langer duren
op basis van verdere groei van de investeringen zoals de investeringscyclus
Juglar aangeeft. Deze duurt 7-12 jaar en begon opnieuw in 2016.
Normaal gesproken geen neergang voor 2021.
Geen neergang door te lage besparingen
voorlopig.
Dan de demografie. De beroepsbevolking
groeit al jaren harder in de VS dan wat ons wordt voorgehouden als het tempo
dat nodig is om de werkloosheid constant te houden. Eerst zei men dat dit ongeveer
70-100.000 moet zijn, nu heeft men het over 120-150.000. Ook denkt men dat de
natuurlijke werkloosheid wel eens lager zou kunnen liggen dan de 4% die o.a. de
FED hanteert. Initial claims voor werkloosheid zijn al jaren uitzonderlijk laag.
De participatiegraad van het kern cohort 25-54 jaar is nog steeds niet terug op
het oude niveau van rond 2000. De participatiegraad van vrouwen blijft te veel
achter bij die in Midden- en Noord Europa. De zeer lage werkloosheid hoeft nog
niet binnen twee aar tot een recessie te leiden. In de jaren zestig was de
werkloosheid nog lager (vooral in Europa), ook toen leidde dit niet snel tot
een recessie
Gaan de overheden bezuinigen om te
voldoen aan de natte dromen vande Tea Party en Brussel?
Dat lijkt niet te gaan gebeuren. Vlak na
2009 werd je hierop herkozen omdat men minder onzekerheid wilde in barre
tijden. Nu verlies je hiermee de verkiezingen en de politiek weet dat. Er komt
dus fiscale stimulering. Zelfs in Amerika waar Trump al flink aan het
potverteren is geslagen. Niks bezuinigen op defensie maar meer infrastructuur
zoals hij beloofd heeft. De private sector zal meer dan normaal moeten helpen
met die investeringen in infrastructuur, maar private equity staat bol van het
geld dat aangewend zou moeten worden voor infrastructuur. Nu al trekt private
equity de portemonnee meer open hiervoor en dat zet nog wel even door voor dat
geld op is.
De huizencyclus zit enigszins in het
slob in de VS door de hogere rente, maar millennials zijn nu toe aan hun eigen
huis. Dat zorgt voor extra vraag terwijl de bouw nog steeds maar een kleiner
deel dan normaal van de economie levert. De huizenmarkt hoort niet voor een
recessie te zorgen in de komende jaren, tenzij de rente natuurlijk erg veel
stijgt.
Die rentestijging is een van de
grootste bedreigingen voor het einde van de cyclus, naast protectionisme van
Trump en exploderende olieprijzen door Trumps Iranpolitiek.
De FED weet dat te veel rentestijging
tot recessies leidt en dat dit gevaar flink toeneemt als de rentecurve invers
wordt (lange rente lager dan korte).. Dan is er een kredietprobleem dat
consumptie en investeringen gaat raken.
De FED is nu nog van oordeel dat ze de
rente nog verder kunnen gaan verhogen, in ieder geval nog drie keer tot half
2019. Zoals de macrovoorspellingen nu zijn moet daarna de rente nog verder
verhoogd worden tot echt restrictieve niveaus om het inflatiemonster niet te
laten ontsnappen uit de kooi waarin het sinds 1998 zit. Maar als de groei
inderdaad afzwakt en de inflatie niet oploopt tot boven 2,5% is geen verder
rentestijging nodig tot die restrictieve niveaus. De kans is groot dat de FED
er zo over gaat denken en niet verder gaat verhogen of hooguit maar een stapje
zal zetten in het rode gebied van restrictieve monetaire politiek. Als de FED
inderdaad half 2019 gaat pauzeren, dan hoeft de cyclus in de VS niet een
voortijdig einde te krijgen door te veel renteverhogingen.
Tja, het blijft uiteraard onzeker hoe
lang de cyclus nog zal duren. BMO Nederland zegt tot minstens na 2020 Positief zijn de nog jonge investeringscyclus,
geen fiscaal afknijpen, een nog redelijke huizenmarkt, de lage inflatie, de
betrekkelijk hoge besparingen naar Amerikaanse begrippen. Gevaarlijk zijn
hogere kerninflatie dan 2,5% (dan hoger risico van te veel rentestijging), te
hoge olieprijzen en verder uit de hand lopen van de handelsoorlog tussen de VS
en China (Koude Oorlog II).
