positief door modderen

 De beurzen zijn over het algemeen positief gestemd en dat is niet zo'n wonder. De inflatie daalt, zelfs leden van de FED zijn tevreden en zien verdere daling. Ze weerspreken de pessimisten die denken dat de kerninflatie nu tegen een soort muur loopt waardoor die nauwelijks nog kan dalen (waarom anders zet goud een all time high neer, afgezien van de hulp van centrale banken die goud kopen om minder afhankelijk te zijn van de fratsen van het Westen). De markten prijzen daarom steeds fanatieker een daling van de korte rente in. Niet alleen voor Amerika, maar ook bij de ECB, die misschien zelfs eerder moet gaan verlagen vanwege de slechtere economische groei. 

Bij de Bank of England verscheen een studie die suggereert dat de lage rente weer terugkeert op basis van vergrijzing en lage stijging van de productiviteit. 

Door AI zal denk ik de groei van de productiviteit beter zijn dan de BoE veronderstelt. De kennisexplosie van de afgelopen decennia moet nog steeds verwerkt worden in veel nieuwe innovaties. Zoals een professor verzuchtte dat ze zich nu echt oud voelt, toen een student vroeg of hij een artikel mocht aanhalen uit 1993. Dat was immers zo oud en dus gedateerd, daar kon niet veel soeps in staan. Ja, de opgeslagen kennis is sneller dan ooit geëxplodeerd in de afgelopen dertig jaar.

Het gaat weer beter met de winstverwachtingen in de VS na enige neerwaartse bijstellingen. Die winstverwachtingen voor 2023 en 2024 warende afgelopen drie kwartalen verbazend constant. Fundamentalis blog ziet opwaartse bijstellingen op korte termijn, ook voor de verwachte groei van de omzet. 

 Er is misschien te veel optimisme dat Amerika een recessie kan vermijden. Een zware recessie is niet nodig en niet erg waarschijnlijk zonder grote schok. Sinds 2009 groeit de Amerikaanse economie met gemiddeld 2 à 2 1/4% per jaar, je kunt bijna een liniaal leggen langs de trend ex corona. Het is daarom voor de hand liggend om zo'n groei te voorspellen. Recent was de groei wat hoger en dat moet eigenlijk terugbetaald worden met wat minder groei, maar 2024 is een verkiezingsjaar en dan wordt de economie wat extra opgepept. Dit keer wat minder want de republikeinen houden de hand maximaal op de knip.

Het blijft raar dat de Amerikaanse economie niet in een recessie is gekomen na zo'n val van de leading indicators en een omgekeerde rentecurve die aangeeft dat de banken een enorme rem op de kredietverstrekking moeten zetten en daarmee een recessie moeten veroorzaken. This time is different na een grotere monetaire en fiscale stimulering dan ooit om uit de coronacrisis te komen. Daardoor is er nog steeds geld zat. Ondertussen zit de trend van de geldgroei M2 weer op de structureel goed houdbare trend van 6% voor de VS. Geldgroei mag weer wat aantrekken.

China probeert meer te stimuleren en de beurs omhoog te praten. Dit keer gaat dat moeizamer dan anders. Het economische model van enorme bouwproductie, verkoop van land door lokale overheden voor investeringen in infrastructuur en groei van export met enorme investeringen in de industrie heeft enorme averij opgelopen. Monetaire stimulering moet nu voorzichtiger om de schulden niet al te hard op te laten lopen. Xi en zijn economisch apparaat hebben heel goed gezien dat er een enorm schuldenprobleem dreigt.  Het zal uiteindelijk niet lukken om de schuldenproblemen te bezweren, maar het hoeft de komende paar jaar nog niet fout te gaan. Per saldo is een en ander gunstig voor de beurzen op korte termijn.

Technologie en dan vooral de magnificent 7 hebben de beurzen gedragen in 2023. Voor 2024 wordt dat veel moeilijker. Het lijkt erop dat andere, achtergebleven aandelen het goed kunnen gaan doen. Insiders (vooral van de niet magnificent 7) kopen op het ogenblik vrij veel en dat geeft aan dat ze hun bedrijven goedkoop vinden. Half december/ januari laat vaak (niet altijd!) een mooie stijging zien van de aandelen die het hardste zijn afgestraft in het afgelopen jaar. 

overbought maar inflatie, rente en dollar dalen

 De aandelenkoersen zijn wat al te enthousiast gestegen en de rente is wel wat aan de uitbundige kant gedaald, maar er zijn nog steeds goede kansen op verdere stijging van de beurzen na eventueel een korte pauze. De 10/jaars rente in de VS lijkt te dalen naar 4% en dat zet de dollar onder druk. Veel lager lijkt me de rente niet te gaan zo lang de Amerikaanse groei in orde blijft, geen krimp geeft. Jim Bianco waarschuwt dat de groei in de VS boven 2% blijft en de kerninflatie maar heel moeilijk onder 3% kan komen, d.w.z. wees niet al te optimistisch over de rente. Bill Ackman die goed voorspelde dat de 10/jaar rente naar 5% zou gaan, denkt dat de FED de rente al in het eerste kwartaal gaat verlagen van 2024. 

De inflatie daalt nog steeds op vertraagde doorwerking van lagere huren en lagere benzineprijzen uit lagere olieprijzen en minder aanbodproblemen. Die als sneeuw voor de zon weggesmolten aanbodproblemen zouden een van de oorzaken zijn waarom de economische groei beter is blijven liggen dan verwacht. De schade van de hoge rente aan de huizenmarkt valt nog mee, o.a. omdat 40% van de huiseigenaren in de VS geen hypotheek heeft en van de overigen de overgrote meerderheid een langdurig lage hypotheekrente houdt. De sterker dan verwachte groei van het aantal banen blijft de hoofdoorzaak. De groei van het aantal banen zwakt af, maar er lijkt nog geen reden voor ongerustheid op korte termijn (o.a. gezien lage claims voor initial unemployment). de overheidsuitgaven stutten de groei sterker dan normaal buiten een recessieperiode en dat wordt moeilijker in 2024 in de VS en Duitsland, maar in China juist gemakkelijker zo lang de dollar niet al te sterk is.  

De koperprijzen stijgen weer, de staalprijzen zijn sterker dan ik dacht. De goudprijs lijkt nu ook in dollars een all time high te gaan zetten. De olieprijs heeft hinder van de stijgende olieproductie in de VS en straks ook Rusland. Saoedi-Arabië kan daarom maar moeilijk medestanders vinden om de olieproductie te verlagen. 

Volgens onze analyse van de machten wordt de factor arbeid sterker en gaat de overheid meer met geld sproeien. Dit gaat ten koste van het bedrijfsleven en individualisme (het neoliberale kapitalistische denken wordt steeds meer verafschuwd). Trickle down economie in de vuilnisbak na het debacle van Liz Truss en nu ook volgens o.a. Biden. Dit betekent meer inflatie en waarschijnlijk ook minder economische groei en wie weet minder inkomensongelijkheid als de inflatie niet te hoog wordt. Protectionisme is electoraal interessant. Meer deglobalisering dus en meer inflatie op lange termijn.

Ook in Nederland zagen we de ruk naar populisme, zoals we al eerder zagen in het VK en bij Trump. De onvrede van de kiezers, iets universeels onder de Westerse kiezer, uit zich in meer discriminatie via stoppen immigratie, de islam en bestrijden van woke doen. Meer geld voor de arme kiezer en het niet weggooien aan klimaat, ontwikkelingshulp, cultuur, Oekraïne. Weg met buitenlandse studenten en zelfs kennisimmigranten.

Lange termijn

Een en ander remt de innovaties, maar gezien de vloedgolf aan nieuwe innovaties via AI, hoeft dit de productiviteitsgroei niet erg te remmen. Voor China ligt een en ander moeilijker, daar is een ongekend snelle vergrijzing gaande en enorme rem op een te machtig wordend bedrijfsleven. Het aantal academici stijgt met sprongen, er is veel gespaard in China en China heeft een voorsprong in effectief investeren in de industrie. Het kan daarom nog meevallen, maar structureel zijn de problemen monsterachtig groot. De bouw en wat daar mee samenhangt moet halveren als aandeel in het BNP en dat gaat niet zonder een klap aan de Chinese economie en daarmee straks ook aan de wereldeconomie (het chaotisch neergangscenario dreigt over enkele jaren hierdoor). 

Er is nog hoop dat AI de groei gaat remmen. Hiertegenover staat de vrees dat AI te hard gaat en de wereld gaat overnemen. AGI. Dat kan heel plotseling gaan. De wereld is dan in oorlog met de dan alwetende, snel lerende en handelende AI. Enorme elektromagnetische golven of iets dergelijks moeten dan het gevaar keren, maar wel tegen een enorme prijs. In de Science Fiction verhalen neemt een set computers de macht over en bepaalt het nieuwe doel van de wereld: het maken van zo veel mogelijk paperclips (of iets anders zoals het installeren van zo veel mogelijk programma's van Microsoft bijvoorbeeld). Of het dan nog wenselijk is dat er mensen zijn of dieren is maar de vraag. Die computers denken dan niet zoals Wilders van minder Marokkanen maar minder mensen. 

Geert Milders wint als nieuwe moeder Teresa vermomd

 De mildere toon van Wilders maakte hem tot Geert Milders en dat heeft een eclatante verkiezingsoverwinning opgeleverd. Nederland is door de mand gevallen als tolerant land. Ikke, ikke en de rest kan stikken. Het verkiezingsprogramma zal alleen maar op punt van immigratie worden uitgevoerd, zo belooft Milders. Als een soort moeder Teresa gaat hij premier worden voor Nederland. Eigen Volk eerst, immigranten van de river into the sea. Eigen volk voorrang bij huisvesting, d.w.z. vluchtelingen in tentenkampen (moeder Teresa draait zich om in haar graf). Ontwikkelingshulp afschaffen (moeder Teresa draait zich opnieuw om in haar graf). Cultuur niet meer subsidiëren en vooral geen cent naar de Publieke Omroep (luid applaus vanuit autoritaire regimes). Geen geld voor klimaatbeleid. Geen hulp voor Oekraïne, we houden onze F-16's zelf  (oneindige lof voor Milders op de Russische tv). Geen steun voor Palestina maar ambassade van Tel Aviv naar Jerusalem. Koran verbieden heeft niet meer hoge prioritiet en moskeeën sluiten ook niet. Maar moslims en immigranten zijn toch een beetje extra B-burgers geworden en niet witte mensen moeten zich schamen als ze sociale huurwoningen bezet houden. geen Nexit, want aan het VK zie je dat dan de immigratie kan verdubbelen. Geen gulden terug. 

Minder immigratie, meer geld voor zorg (applaus van moeder Teresa denk ik)  en lagere BTW om de boodschappen en het gas goedkoper te maken. Kolencentrales weer open en zo krijgen we weer een lagere elektriciteitsprijs. Het mes in buitenlandse studenten, buitenlandse kenniswerkers en  buitenlanders voor slachterijen (misschien krijgt dit wel de goedkeuring van moeder Teresa vanwege de slechte arbeidsomstandigheden en reductie van vleesconsumptie). Minder geld voor onderwijs (er stemmen relatief meer domme mensen op populisten en het is erg duur). 

In enkele stappen werd de PVV salonfähig. Eerst zette Yesilgöz de deur naar de PVV wagenwijd open. Immigratie stoppen, hoe moeilijk dat ook is bij oorlog en onderdrukking, had de eerste prioriteit. Europese immigranten/ buitenlandse studenten moeten ook weg, al kan dat niet in Europees verband. Daarna lieten de publieke omroepen volop ruzie maken over immigratie, want populistische standpunten trekken meer kijkers dan saaie gematigde standpunten. En op het laatst riepen de omroepen vooral op om strategisch te gaan stemmen, d.w.z. als ze immigratie belangrijk vonden, dan moeten ze niet op de VVD stemmen en ontstaat het nep parlement zoals Wilders dat ooit  zei. Niet stemmen op het immigratiesurrogaat van de VVD maar op de enige partij die dit echt geloofwaardig in het vaandel heeft staan.

Ik was helemaal niet verbaasd over de grote overwinning van de PVV. Wel ben ik verbaasd over hoe snel alle standpunten van de PVV worden goed gepraat. Ja natuurlijk moet je immigranten maximaal weren, whatever it takes, zachte heelmeesters maken stinkende wonden.. Weg met die immigranten uit sociale huurwoningen (ook al zitten hier maar weinig vluchtelingen in). Er zijn toch wel erg veel misdadigers met een kleurtje. Wat is het fijn dat je dit nu ineens allemaal mag zeggen. Zwarte Piet weer terug. Excuses intrekken over slavernij, want dat kost geld. Je zult toch maar in een wijk wonen met veel kut-Marokkanen. We zijn ineens door de mand gevallen als landje met alleen maar rotzakken.

Bij de SP kunnen ze zich wel voor de kop slaan: ze hadden gewoon moeten zeggen dat ze alle immigranten met harde hand wilden uitzetten  en dan hadden ze 40 zetels gekregen in plaats van 5.

Praktisch wordt het voor Wilders erg moeilijk om te regeren. Hij heeft te veel jaknikkers met onduidelijke kwaliteiten om zich heen, want hij heeft in zijn partij als enig lid werkelijk alles te zeggen. Hij moet bijna al zijn standpunten inslikken om te voorkomen dat zijn kabinet valt. En daar is hij buitengewoon slecht in.  De eventueel andere coalitiepartijen in de regering VVD en NSC hebben buitengewoon slechte ervaringen met Wilders en zullen weinig tolerantie hebben met zijn standpunten. 

de stemming op de beurzen verbetert

 De economische groei is zwak in Europa, de VS en (naar hun maatstaven) China. Toch is die groei nog steeds beter dan de leading indicators aangaven of het lage consumentenvertrouwen of de problemen op de huizenmarkt. De arbeidsmarkt blijft sterker dan verwacht volgens consensus, al is dat nu ook steeds meer de verachting. Vergrijzing en weinig immigratie en toch is er een sterke groei van de Amerikaanse arbeidsmarkt. De situatie op de arbeidsmarkt wordt heel langzaam zwakker, maar bijna niemand maakt zich zorgen over de oplopende werkloosheid, nu die zo laag is en lijkt te blijven. Het tart allemaal de oude wijsheden over de Amerikaanse economie die ik geleerd heb: als de werkloosheid met 0,5% gestegen is (zoals nu), dan was er altijd (het begin van) een recessie. Na zo'n langdurige grote daling van de leading indicators als we nu gezien hebben zat men altijd in een recessie. Een omgekeerde rentestructuur leidt binnen een á anderhalf jaar tot een recessie. Een neergaande huizenmarkt was een onfeilbare indicatie voor een nakende recessie. This time is different (tot nu toe).

Er is nieuw optimisme vanwege een zo langzaam aan rotsvast geloof (ook bij mij) dat de FED klaar is met het verhogen van de rente en ergens in 2024 begint met verlagen. De inflatie daalt nog steeds meevallend mooi en ongeveer zoals de normale leading indicators voor inflatie aangeven. Minder inflatie vanuit de huizenmarkt, bedrijven (arm Walmart, Ahold, Unilever o.a.) hebben minder pricing power (d.w.z. meer zwakte op arbeidsmarkt, want men moet de marge herstellen via kostenbesparing op o.a. arbeid), goederenprijzen stijgen net als altijd nauwelijks of dalen zelfs, de medische kosten stijgen nog niet (deze meevaller zal waarschijnlijk langzaam wegvallen komend jaar in de VS), de olieprijzen dalen weer inclusief de benzineprijs. Loonstijging is gemiddeld matig in de VS.

In reële termen helpt de lagere inflatie de consumptie, maar deze is voorlopig toch zwakker dan normaal. Dat is genoeg voor de verwachting van een milder monetair beleid van de FED en een wat zwakkere dollar. Dat is prachtig voor China dat minder dan normaal monetair kon stimuleren, omdat de yuan te zwak was. We zien nu daarom wat enthousiastere monetaire stimulering in China. Ook in Europa en andere gebieden haalt men opgelucht adem.

De wat zwakkere verwachte economische groei zet de winstvoorspellingen in de VS flink onder druk. Over het derde kwartaal vielen de winsten iets meer dan normaal mee, maar door de guidance zij de analisten toch en masse het mes aan het zetten in de winstprognose voor komend jaar. Misschien meer dan nodig is. 

Het klinkt een beetje Goldilocks. Het gaat niet te goed om de centrale banken op tilt te jagen, er is weer reële stijging van de lonen, de winstmarges zijn hoog en dat houdt een afzwakking van de investeringsgroei beperkt. Schaarste op de huizenmarkt houdt de huizenprijzen op peil ondanks de hoge hypotheekrente en overdreven dure huizenprijzen. De rente op obligaties is weer hoog genoeg dat je als spaarder/ verzekeraar/ pensioenfonds denkt dat je geld bij belegging in obligaties niet helemaal is weggegooid.

Er stroomt weer veel geld naar aandelen, de nodige short positie moeten gesloten worden. Het voelt allemaal vreemd aan bij zo veel ellende in Gaza, Oekraïne en diverse andere gebieden waar de wereld weinig aandacht aan schenkt zoals Soedan bijvoorbeeld. Dat kan nog even doorzetten, maar de nodige beurslievelingen zijn erg prijzig geworden. Gelukkig lijken een heleboel andere aandelen redelijk tot gunstig geprijsd. In ongeveer december begint men gewoonlijk de te veel afgestrafte aandelen weer op te rapen (een gevaarlijke bezigheid, maar het is kansrijk).

     

macro VS verzwakt overtuigend, rente omlaag en beurs omhoog

 Vorige week waren de techneuten nog erg benauwd over het koersverloop van de S&P500, maar ineens zien ze het licht. Allerlei weinig bekende breedte signalen gingen op groen en dat betekende in het verleden zeer vaak stijging van de aandelenkoersen op korte en middellange termijn. De graadmeter voor de volatiliteit, de VIX, daalde behoorlijk.

Men vatte moed uit de persconferentie van Powell na het besluit van de FED om niets te doen. Alom ging men geloven dat de FED klaar was met het verhogen van de rente en dus over enige tijd de rente gaat verlagen. Powell zei dat hij niet uitsloot dat de rente verhoogd moest worden, maar was duidelijk benauwd dat de FED de economie te veel schade had aangedaan.

Afgelopen vrijdag kwam er nieuwe bevestiging van de zwakte van de economie van de VS: het banenrapport viel  flink tegen, vooral door neerwaartse herzieningen, oplopende werkloosheid en vooral banengroei bij deeltijdwerkers, mensen met meer banen. Men gaat de groeivoorspellingen voor het vierde kwartaal verlagen, terwijl we zo gewend waren aan opwaartse bijstellingen van de verwachte groei. 1% groei lijkt al heel wat voor het vierde kwartaal. Inflatie gaat waarschijnlijk wat verder dalen.

Een en ander leidde tot flink lagere lange rentes, lagere olieprijzen en druk op de dollar (versus de euro niet zo duidelijk, want Europa is bezig met een tot nog toe lichte recessie). En duidelijk hogere koersen, zoals het seizoenpatroon in het jaar voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen aangeeft.

Kennelijk, als dat doorzet, wordt de huidige rally wat breder dan we gezien hebben eerder dit jaar. Heel wat aandelen zijn goedkoop geworden, terwijl de winstontwikkeling nog acceptabel lijkt. Na een niet al te lange periode van lager dan normale groei/ lichte recessie zou er dan meer winstherstel kunnen komen. Misschien wel minder dan we gewend zijn, omdat er zo links en rechts wat minder pricing power lijkt te zijn (wat weer goed is voor lagere inflatie en hogere productiviteitstijging). De factor arbeid staat structureel sterker, dat zet wel enige druk op de winstmarges (die voorlopig nog wel hoog lijken te blijven).

De vreselijke oorlog in Gaza houdt de stemming somber en doet bitcoins en goud goed. Misschien dat de Amerikaanse overheid straks op slot gaat, want de nieuwe speaker of the house is extreem genoeg om dat eens lekker uit de hand te laten lopen. Prima allemaal voor Poetin, want zo krijgt Oekraïne veel minder steun. In Europa is men ook minder toeschietelijk.   

gaat de S&P500 onder de 4100

 Volgens de chartisten mocht de S&P500 niet onder de 4200 komen en als dat toch zou gebeuren dan zou 4100 een nieuwe steun worden. Dat is een broos verhaal, maar het kan uitkomen. Men maakt zich nu meer druk over verzwakking van de economische groei en de stortvloed aan nieuwe Amerikaanse staatsobligaties (Treasury's). Men is nu banger voor te veel nieuwe staatsobligaties dan voor nieuwe renteverhogingen van de FED. De Amerikaanse economie groeide $414 biljoen, maar daar was wel een extra schuldenopbouw van $1300 biljoen voor nodig. Kniertje zou zeggen dat de groei duur betaald wordt.

Die angst voor een stortvloed aan nieuwe staatsobligaties komt ook door deglobalisatie waardoor het buitenland minder zit te springen om nieuwe Amerikaanse staatsobligaties te kopen. Toch betekent dit geen hogere rente want bedrijven krijgen en willen veel minder nieuw veel te duur krediet (kleine bedrijven moeten tegen 10% lenen) en de particulier loopt niet meer warm om een hypotheek aan te vragen tegen 8%+ om een huis te kopen. Dat heeft de FED prima in de smiezen en zij zitten al klaar om te gaan verruimen. Dat gaan ze volgende week natuurlijk nog niet zeggen, maar als het inderdaad klopt dat de groei behoorlijk gaat afzwakken, dan is er ruimte voor versoepeling van het monetaire beleid. Xi ging al naar de PBoC om ze daar aan het verstand te brengen dat ze echt meer met geld moeten gaan smijten. In de VS moet dat iets subtieler, maar mevrouw Yellen zal de FED duidelijk gaan indoctrineren dat al die nieuwe staatsleningen voor een deel door de FED gekocht moet worden, anders worden de verliezen van de FED en de banken te groot. En de belastingbetaler zit niet te wachten op het aanzuiveren van een eindeloze reeks grote verliezen van de FED.  Dat was de hoofdreden waarom iedereen tot twee jaar terug dacht dat de rente nooit meer veel omhoog kon, maar het gebeurde toch vanwege de uit de hand lopende inflatie die men te laat ging bestrijden. Nu is het inflatieverhaal weer prima voorlopig (maar bij krachtige groei dreigt er weer te veel inflatie tenzij alles door AI wordt opgelost). 

De winstcijfers over het derde kwartaal verrassen iets meer positief dan normaal, maar gecorrigeerd voor hogere economische groei dan verwacht, toch niet echt halleluja. De guidance is daarom tegenvallend, het is voor het bedrijfsleven duidelijk dat de komende een, twee kwartalen minder mooi gaan worden. 

Ik hoor allemaal geluiden dat de 60/40 beleggingsportefeuille aan iets nieuws toe is. Dat had men twee jaar geleden moeten roepen, nu geloof ik dat bij een terugslag van aandelen de rente behoorlijk kan dalen (want even geen inflatieprobleem) . Men roept om een plekje voor bitcoins en goud. De BRIC's kunnen geen gezamenlijke munt maken, maar wel besluiten om meer valutareserves in goud aan te houden, bitcoins is voorlopig te blits en gevoelig voor succesvolle introductie van een digitale echte munt van grote centrale banken.  

rente lijkt te toppen ondanks hoge groei VS

 Groei van 4,9% in het derde kwartaal in de VS bij meer inflatie. Dat klinkt als ingrediënten voor een hogere rente, maar de markt ziet andere zaken. Bill Ackman waarschuwde al: wedden opeen hogere rente wordt te riskant. Want er is te veel risico in de wereld en de groei gaat tegenvallen. En dat is de waarschuwing bij het derde kwartaal: te veel kwam door groei voorraden en een hoge groei van de consumptie bij 1% daling van het reële beschikbare inkomen.

In Europa gaat het slechter, maar de ECB kan nog niet gaan verlagen, want de inflatie en de groei zijn nog niet laag genoeg. 

China stimuleert veel minder dan bij vorige terugslagen in de groei, want het is te gevaarlijk. De schulden lopen te veel op en resulteren in te weinig nieuwe groei. Er is een ongezonde kapitaaluitstroom die groter is dan het overschot op de lopende rekening, wat leidt tot een zwakke yuan. De banken die op een na allemaal eigenlijk in handen van de overheid zijn lopen te erg aan tegen slechte schulden vanwege de slechte vastgoedmarkt en minder goede financiën van de lokale overheden.

Het optimisme van chartisten dat in het vierde kwartaal de koersen alleen maar omhoog kunnen gaan vanwege het te grote pessimisme is aan het tanen. Goede winstcijfers maar toch dalende koersen hierop. Want onzekere vooruitzichten. De magnificent seven is toe aan wat meer koerscorrectie. En zo komen de indices onder het 40 weeks gemiddelde en de beleggingswijsheid is nu eenmaal: er gebeuren geen goede dingen onder het 40 weeks gemiddelde. Te weinig aandelen gaan de goede kant op. Dat wijst op wat daling van de koersen, maar bij een S&P500 van 4100 en schoorvoetend dalende lange rentes kan leiden tot weer een herstel van de aandelenkoersen. We zullen zien. Beurzen doen vaak heel anders dan wat je denkt, vooral als er grote consensus is. Je moet nederig blijven en je realiseren dat je het vaak fout hebt.  

Palestina, eerste en tweede wereldoorlog

 Bij het Palestinaconflict halen we vooral de Tweede Wereldoorlog erbij met de Holocaust. Door die misdaad tegen de mensheid na eeuwen van ernstig antisemitisme verdient Israël een eigen plek. De oude plek toen het verdreven werd door de opkomst van de islam. Daarna volgde een diaspora en overal werden de Joden uitgekotst, ze kregen overal de schuld van, het waren ideale zondebokken. Die oude plek was natuurlijk vele eeuwen bewoond door voornamelijk niet-Joden. De koloniale macht Engeland gaf Iraël een eigen staat, gesanctioneerd door de Verenigde Naties. 

Dat was veroorzaakt door de Eerste wereldoorlog waardoor het Ottomaanse Rijk uiten viel en de koloniale machten Engeland en Frankrijk de buit in het Midden-Oosten verdeelden. Dat gebeurde door de bureaucratie in Engeland en Frankrijk en zo ontstonden er nieuwe laden die twijfelachtige gronden werden gevormd. De grenzen die toen getrokken zijn bestaan echter nog steeds. Het waren eigenlijk geen echte natie staten, maar door de oorlog met Israël is er wel nationalisme ontstaan. De verdeling van het Midden-Oosten had heel anders kunnen gaan. Er had een Arabische natie kunnen ontstaan onder koning Hoessein. Maar dat gebeurde niet. De Levant gedachte had de overhand en de buit kon niet aan één koloniale macht worden toegewezen. Zo kwam er plaats voor Libanon en Palestina.  Syrië vindt eigenlijk dat Palestina, Jordanië en Libanon bij Syrië horen. Dat beïnvloed hun kijk op Palestina, het zou eigenlijk bij hun moeten horen, maar ze weten dat dit onhaalbaar is geworden. .Syrië had de pan Arabische gedacht voor ogen toen ze met Egypte en Jemen de Verenigde Arabische republiek vormden onder Nasser. Dat ging maar kort goed, zonder Nasser werd het te moeilijk om een Verenigd seculier Arabië op te bouwen. Exit Egypte uit het Midden-Oosten en intree van diverse groepen van de islam op het politieke toneel.

In 1947 vluchten veel joden naar Palestina en ineens na veel vechten kwam er de staat Israël met een sterk leger. .Enorme hoeveelheden Palestijnen werden verdreven. Het werden vluchtelingen die door de buurstaten werden uitgekotst. Ze kregen niet de nationaliteit van Libanon of Jordanië of Egypte of Syrië. Ze hadden natuurlijk al lang een permanente huisvesting moeten hebben. Maar ze werden te talrijk. Ze zouden de meerderheid vormen in Jordanië en dat wil Jordanië voorkomen (ze hebben slechte herinneringen aan die vluchtelingen, o.a. de moord op hun koning). Idem voor Libanon , waar ze de oorspronkelijke bevolking zouden wegdrukken. In Egypte zijn ze ook niet welkom, de grens met Gaza is al jaren hermetisch dicht  o.a. vanwege angst voor Hamas. Niemand wil zo'n terreurgroep binnen de grenzen. Een en ander heeft tot gevolg gehad dat de Palestijnen al decennia verschrikkelijk behandeld worden. Israël zou dat eigenlijk moeten herkennen,  Er is een staat Palestina noodzakelijk. Die is overigens al diverse keren aangeboden met een te klein oppervlak. Bij elk aanbod werd het oppervlak kleiner. De realiteit is dat ze toch een staat op een te klein oppervlak moeten gaan accepteren. Israël kan niet weg en blijft dus. Die realiteit moet aanvaard worden en Palestijnse vluchtelingen moeten niet misbruikt worden door diverse landen om druk op Israël uit te voeren. Er zijn te veel Palestijnen voor dat kleine oppervlak. Er moet een oplossing komen voor al die vluchtelingen.

het rommelt, maar aandelenbeurzen niet in mineur

 Weer zo´n kansloze rebellie tegen een veel sterkere macht. Na de Wagner groep nu Hamas. Enorme terreur die nog veel zwaarder wordt terugbetaald. Iran probeert Hamas te versterken maar Israël bombardeert de vliegvelden van Aleppo en Damascus. Antisemitisme viert weer hoogtij, terwijl ik dacht dat er wat meer sympathie voor Joden zou ontstaan door de terreuraanslagen. Rampspoed voor Gaza en Israël. Er is een Palestijnse staat nodig(misschien twee), wel veel kleiner dan de Palestijnen rechtvaardig vinden. Olie- en gasprijzen omhoog, maar niet zo veel als gevreesd (totdat Iran er wel in slaagt de oorlog uit te breiden).. Het Palestijnse probleem lijkt voorlopig nog steeds onoplosbaar. Egypte wil Gaza niet helpen. Iedereen is bang voor een stortvloed aan vluchtelingen met Hamas terroristen ertussen.

Rampzalig allemaal, maar niet zo zeer voor de beurzen (net als Oekraïne). Dramatische rentebewegingen verstoren de beurzen nog steeds niet zo erg. De 30-jaar rente in de VS liet afgelopen week uitzonderlijk grote dagelijkse fluctuaties zien. De FED ( de lange rente zorgt voor extra verkrapping en we hebben al veel gedaan om de obligatiebeleggers het leven zuur te maken) en minder vertrouwen lieten de rente dalen, maar de angst voor meer duratie kopen is nog erg groot. Hedge funds blijven maar verder record short obligaties.. Dat stemt hoopvol voor een lagere rente. Er is veel somberheid ingeprijsd. De korte rente blijft volgens de obligatiekoersen boven 3% in de Eurozone en boven 4% in de VS en dat terwijl de alom gepreekte eindrente toch iets als 2% in de EU en 2,5% in de VS zou zijn. Een flinke recessie zou de rente wel lager krijgen, maar dat is uit de verwachtingen gelopen (maar kan nog steeds, al is het gevaar op een diepe recessie kleiner dan het gevaar van langdurig lage groei). De hypotheekmarkt in de VS signaleert dat men helemaal niet in zo'n lange periode met hoge rente gelooft: men vindt een record opslag nodig op de lange rente vanwege de vervroegde aflossingsmogelijkheden die er kennelijk naar de volle overtuiging van de hypotheekmarkt gaan komen.

Het winstseizoen over het derde kwartaal is losgebarsten en men is hierover hoopvol gestemd en de eerste cijfers waren geen teleurstelling bij die hooggestemde verwachtingen.  Samen met enige bullish flattening van de rentecurve houdt dit de beren voorlopig nog koest. Techneuten zien allemaal roze wolken voor het koersverloop in het vierde kwartaal. De steunlijnen houden voorlopig (o wee als ze onverwachts toch gebroken worden). Men ziet positieve theekopjes formaties (o wee als de oortjes breken). Het vierde kwartaal in het jaar voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen is gemiddeld sterk. De nieuwe speaker van het huis in de VS is er alles aan gelegen om via extreme maatregelen de republikeinse agenda van minder overheidsuitgaven door te voeren en Jordan (? nieuwe speaker) is het helemaal eens dat de domme kiezer maar eens moet voelen wat het overmatig spilzieke beleid van de democraten veroorzaakt aan noodzakelijke ingrepen. Geen geld voor Oekraïne en Israël volgens Trump die beledigd is door Netanyahu. Anti Israël is een nieuwe startegie van extreem rechts.

waarom is de rente zo hard gestegen

 Het is moeilijk uit te leggen waarom de lange rente de afgelopen weken en maanden zo hard steeg. De inflatieverwachtingen zijn nauwelijks veranderd en de voorspellingen voor (nominale) economische groei zijn maar weinig omhoog.

De FED roept higher for longer, maar dat roepen ze al een hele tijd. Het begrotingstekort van o.a. de VS loopt al jaren uit de hand. QT, quantitative tightening, is ook al tijden gaande.

Ik schrijf het vooral toe aan meer geloof in een soft landing omdat de rentestijgingen verrassend weinig pijn hebben gedaan. Huishoudens en bedrijven lijken zelfs netto te profiteren van die hogere rente.

De koerspatronen en beleggingsstromen veroorzaken een sterk opwaarts momentum van de rente. Dat is geaccelereerd en dat betekent dat het niet lang kan aanhouden. Een soort 1987 verhaal voor obligaties is helaas niet volstrekt denkbeeldig. Maar, er is nu tot 2027 een hogere FED rente ingeprijsd dan 4%. Dat lijkt meer dan genoeg.

Alom wordt de rentestijging toegeschreven aan hogere termijnpremies, meer beloning voor het risico van een hogere duratie. Maar waarom dat nu juist gebeurt, is nog niet zo duidelijk.

Ja, er is een sterk toegenomen geloof in hogere inflatie door hogere loonstijging, machtigere vakbonden, inflatoir overheidsbeleid en minder investeringen in fossiele energie.

Ja, QT zorgt voor een overschot aan obligaties 

En nee, de rentestijging komt iet door ongekende verkopen van China van Amerikaanse obligaties. Landen met een groot overschot op hun lopende rekening zoals China kunnen niet  (met geen mogelijkheid) voorkomen dat ze assets van de tekortlanden moeten kopen. Als de voorkeur naar steeds meer andere assets dan obligaties uitgaat, dan kan de rente stijgen. Maar dat lijkt beslist niet het geval. De dollar stijgt zelfs omdat er nog meer vraag is naar Amerikaanse assets dan het tekort op de lopende rekening van de VS. . 

D.w.z. meer geloof dat een hogere rente niet zo schadelijk is samen met technische factoren.

Inflatie nu of van de afgelopen tien jaar zegt niets over inflatie in de komende tien jaar (correlatie 0,02)

De lange rente van nu hangt wel sterk samen met de inflatie van de afgelopen tien jaar (correlatie ongeveer 0,7) en hogere rente signaleert hogere inflatie, het verband is niet zo sterk (correlatie ongeveer 0,25-0,30). [cijfers van Shiller].

Er is wel een geloof ontstaan dat als de lange rente wat gaat dalen dat men dan de schulden gaat consolideren: bedrijven richting langere leningen en huishoudens naar hypotheken met lange rentevastheid. Alom verwacht men dan een grote vraag naar leningen. Dit zou de groei wel snel aanjagen, in tegenstelling tot de langzame vertraging van de groei door de stijgende rente.

Al met al vind ik een 10 jaar rente van 5% in de VS veel te hoog gezien het verbeterde inflatieverhaal, de krimp van M2, de afzwakkende economische groei. De FED hoort klaar te zijn met het verhogen van de rente (misschien nog één keer) en moet gaan communiceren dat ze de rente langzaam gaan verlagen en QT gaan stoppen (op straffe van ontslag door de president, vooral bij Trump). De FED denkt nu aan een eindrente van 2,5%. Dat lijkt me te weinig, gebeurt alleen bij te lage groei en inflatie, maar een gemiddelde korte rente van 3-3,5% in normale tijden lijkt goed mogelijk. En daarbij hoort een lange rente van ongeveer 4%, lager als de economie weer monetair gestimuleerd moet worden in 2024 en 2025. 

 

soft recession in plaats van soft landing: rente te hoog

 De grondstoffenmarkt geeft een signaal dat de economie snel zwakker wordt: de olieprijs krijgt klappen, omdat er ineens minder benzine etc. wordt verbruikt. De koperprijs daalt. Credit spreads lijken op te lopen. Aandelen met veel korte schulden dalen voortvarend. De rentecurve wordt minder invers en dan hoort de (hopelijk soft) recession snel te komen.

De rente is te veel opgelopen

 

Te snel en dat schreeuwt om enig herstel.

Het geloof in nog veel verder stijgende rente is snel opgekomen. Overheden met onbetaalbare rentelasten, daar moet wat aan gedaan worden. Dat dacht men al bij een lange rente van 2% en nu ineens veel minder. Maar straks gaan centrale banken weer door de bocht en financieren ze de te grote begrotingstekorten weer, net zoals de Bank of Japan nog steeds wanhopig aan het doen is.

terug naar de Italiaanse Riviera

 Mijn eerste vakantie naar het zonnige zuiden was in 1959. Dat was een hele onderneming, want van alles werd van huis meegenomen. In drie dagen reed mijn vader naar Imperia. 50 km per uur was al een mooi gemiddelde, want je moest dwars door elke stad en dorp rijden en daarom had je drie dagen nodig. De derde dag werd het ineens mooi weer. Bij de grens bij Ventimiglia raakten vele auto's oververhit bij het lange wachten. We gingen naar het strand in San Remo en dat betekende vaak lang wachten bij de spoorwegovergang. Nu is het spoor verplaatst en dwaal je een kilometer door de gangen van het nieuwe station om het perron te bereiken.  Ik herinnerde me dat ik 100 lire kreeg om een ijsje te kopen, maar dat lukte niet. De afzetters moesten 120 lire hebben en sindsdien is Italië in mijn gedachten erg duur. Later zag ik dat je voor het bestek moest betalen, het brood, water, 12% bediening enzovoort. Ik at voor de eerste keer spaghetti en dat terwijl op het buurtafeltje een kreeft levend in kokend water werd gegooid. Dat was een enorm gekrijs voordat finis vitae intrad. In 1959 was de zomer erg mooi in Nederland en daarna probeerde mijn vader ons weer uit in Katwijk. Na twee verregende koude jaren was hij daarvan genezen en werd steeds het zonnige zuiden opgezocht. 

Deze keer was Italië niet meer zo veel duurder dan Nederland, het weer was prachtig en in Italië is veel te zien. In Ventimiglia was veel meer te zien dan een moeizame grensovergang, terwijl het een goede uitvalsbasis is voor Monaco en Menton. Genua heeft grandeur. La Spezia als uitgangsbasis voor Cinque Terre, de vijf leuke dorpjes. Na een uitputtende wandeling Vernazza bereikt vanuit het laatste dorpje. Puf puf door al dat geklim, maar de moeite waard.

Italiaanse restaurants zijn daar teleurstellend vaak slechte pizzeria's geworden. Fish and chips, alles gefrituurd en dikke pizza's. Groente was schaars. Er waren natuurlijk nog steeds wel goede Italiaanse restaurants, maar op Sicilië bijvoorbeeld had ik beter gegeten.   

optimisme voor vierde kwartaal groeit

 De lange rente lijkt te gaan dalen, er wordt zelfs een lagere eindrente ingeprijsd. We zijn toe aan een bull flattener. Het inflatienieuws lijkt wat beter te worden dan de FED aangaf. Powell lijkt de rente niet verder te willen verhogen, ook al weet hij dat dit "not done" is in een verkiezingsjaar en het dus straks zijn voorlopig laatste kans is. De Amerikaanse overheid mag nog even langer spilziek zijn. Economische groei in het derde kwartaal valt weer eens mee in de VS. En de winsten  dan kennelijk ook. Chartisten zien de steunlijnen houden  ( o wee als dat niet zo is, dan zitten beurslievelingen als ASML snel onder 500). Het lijkt weer wat beter te gaan met China, al gaat alles beslist nog niet naar wens in dat industriële power house. In het vierde kwartaal in het jaar voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen hoort de beurs netjes te stijgen. Er is weer voldoende angst op de beurzen en ex magnificent seven zijn toch heel wat aandelen toe aan betere tijden. 

De wall of worry is bijzonder hoog en er kan van alles misgaan. Poetin ziet tot zijn genoegen de politieke steun voor Oekraïne een enorme dauw krijgen, al lijkt de VS toch nog wel wapens te blijven zenden. Republikeinse winst bij de verkiezingen zal Poetin flink helpen. Hij hoeft overigens de oorlog niet te winnen, een permanente noodtoestand vanwege de oorlog komt hem goed uit, hij hoeft zich niet te haasten, hoeft geen nieuwe onbezonnen dingen te doen.

De credit spreads blijven maar laag en zenden het signaal uit van een gezonde economie. Nieuwe hypotheken zijn duur, maar de oude heerlijk laag. Productieve investeringen buiten de vastgoedsector hebben een flinke fiscale rugwind gekregen van Biden c.s. 

Voedselprijzen lijken te gaan dalen en de olieprijs lijkt even wel hoog genoeg.

Waar het herstel van de groei vandaan moet komen zonder fiscale en monetaire steun is onduidelijk, maar de recessieve krachten lijken een beetje uitgeput te raken onder druk van hoge loonstijgingen bij dalende inflatie.

Dat is allemaal geen enkele garantie om een vermaledijde schok te voorkomen, maar grote schokken komen gelukkig niet vaak voor.  

alles is duur

 

Tot op heden is er dit jaar veel overeenkomst met de koersontwikkeling van de S&P500 met die in 1987. Net als toen steeg de rente fors, maar de beurs bleef maar stijgen (de winstverachtingen stegen hard in 1987). Zo'n enorme klap naar beneden is nu gelukkig niet zo waarschijnlijk, omdat we geleerd hebben van 1987. Een verdere correctie kan natuurlijk altijd. Diverse chartisten ontwaren een head and shoulders patroon, maar twijfelen, omdat de tweede schouder veel groter is dan de eerste.

Veel chartisten houden vast aan het patroon van een pre-election year, het jaar van voor de presidentsverkiezingen in de VS. Tot op heden gaat dat nogal precies als normaal. Als augustus en september dalen, dan was het vierde kwartaal vrijwel altijd positief.

De vaste overtuiging dat je lange obligaties moet kopen is flink afgebrokkeld. Het overoptimisme is weg, maar het lijkt erop dat je nog wat geduld moet hebben. De termijnpremie, de risicobeloning voor het nemen van duratie risico, is nog steeds te laag en kan nog 0,5 tot 1% stijgen voor 10 jaars obligaties. Obligaties zijn nog steeds duur als je gelooft in het higher for longer verhaal van de FED en je denkt dat de normale termijnpremie uit het verleden terugkomt. De leading indicators geven aan dat er een recessie aankomt in de VS en weer is begonnen in Europa en het herstel van China tegenvalt. Kortom, de fundamentals wijzen eigenlijk op een daling van de rente, maar zo lang QT, quantitative Tightening wordt voortgezet, is het niet zo verstandig om hier vol op in te zetten. De FED ziet vol verwondering dat al die renteverhogingen de economie erg weinig pijn hebben gedaan. Zoals dat heet, ze wachten tot er iets breekt voordat ze stoppen met QT. 

De S&P500 kon dit jaar stijgen op beter dan verwachte economische groei bij een grote daling van de inflatie en natuurlijk ook vooral de droom van AI, artificial intelligence. Dat verhaal kan moeilijk voortgezet worden in 2024, al kan de inflatie wel iets verder dalen. Nvidia en de andere magnificent 7 die de beurs trokken zijn akelig duur geworden vanwege wel heel erg rooskleurige verwachtingen voor de toekomst. En dat terwijl het huidige decennium voorbestemd leek voor de waarde-aandelen.

Huizen zijn bij de huidige prijzen en hypotheekrente nogal onbetaalbaar geworden. Veel te duur dus, net als diverse aandelen, terwijl obligaties nog steeds niet echt goedkoop zijn. Grondstoffen? Eigenlijk zouden die duurder moeten worden, maar gezien de economische tegenvallers in China en Europa is het nog steeds gevaarlijk hier op in te zetten. Uranium is tegenwoordig de grote favoriet in de commentaren (Lithium is even uit), wie weet dat uranium verder oploopt.