Verkiezingsrace in de VS erg spannend, men blijft met geld smijten

 De opmars van Trump in de polls lijkt gekeerd. Het is weer volkomen onduidelijk wie gaat winnen. Puerto Rico als vuilnisvat is kennelijk dodelijk voor Trump (vanwege verlies van de hispanic stem, die ook al niet zo blij was met de beweringen dat mensen uit Haïti de katten en honden van de buren oppeuzelen) en zijn image als dictator is er niet beter op geworden met zijn uitlatingen over die rebelse Liz Cheney. Zijn op papier bondgenoten zijn vaak meer vijand dan de officiële vijanden zoals Poetin, weet Trump te melden. Zijn inflatieverhaal is totale onzin. Abortus is weer een probleem sinds Michele Obama weer hierover vuur spuwde). Maar Harris is niet overtuigend in haar economische verhaal, terwijl Biden het zo veel beter deed dan de rest van de wereld. Te veel regulering blijft een zwak punt. Kortom het blijft erg spannend. De uiteindelijke uitslag kan overigens misschien wel heel duidelijk in het voordeel van Trump of Harris zijn. De polls zijn minder dan gebruikelijk betrouwbaar. Veel mensen (naar het schijnt een kwart ongeveer) zeggen te liegen over wat hun stem is bij polls. Vooral jongeren. Durven ze als "echte man" te stemmen op een vrouw? Durven ze dat te vertellen aan hun vrienden? Durven conservatieve vrouwen aan manlief te vertellen dat ze niet op een dictator willen stemmen die abortus gaat verbieden? Is er te veel gecorrigeerd in de richting dat mensen niet durven te zeggen op Trump te stemmen? Of juist te weinig? Die onzekerheden kunnen de uitslag totaal anders maken dan de polls zeggen. Maar het lijkt erop dat er langdurig geteld moet worden om er zeker van te zijn wat de uitslag wordt en dat die problematisch wordt als Harris lijkt te gaan winnen. 

Er wordt in de VS enorm met overheidsgeld gesmeten. De inkomsten van de overheid als % van het BNP is nog enigszins constant, maar de uitgaven stijgen maar door, ook als er geen recessie is. 

De meest populaire post van dit blog dit jaar is https://beleggenopdegolven.blogspot.com/2012/05/is-bezuinigen-rampzalig.html . We zien een groot verschil tussen Europa en de VS. Duitsland en in mindere mate ook Nederland bezuinigen tot ze erbij neervallen. Het is helemaal niet nodig, maar men vindt dat het moet, hoe slecht het ook gaat in Duitsland. Boeken en kranten duurder in Nederland is goed om de kiezer dom te houden, gunstig voor de regeringspartijen veronderstelt men. In Zuid/Europa gaat het wat beter, maar het verbleekt met de VS. 

Tot voor kort was het een soort dogma dat hogere groei dan de veronderstelde normale groei vanwege extra overheidsuitgaven- belastingverlagingen zou moeten leiden tot flink hogere inflatie. Dat gebeurde dus niet in de afgelopen jaren. Inflatie kwam door aanbodproblemen en zeer hoge geldgroei (voor langere tijd flink afwijkend van de normale 6 tot 7%. Nu zit de geldgroei overigens weer op die normale trend, na een enorme overshooting). Die hoge geldgroei was eerst nodig om de economie overeind te houden vanwege een enorme toename van de hoeveelheid geld die men wilde aanhouden. Na enige tijd werd het sentiment beter en wilde  men minder geld aanhouden, maar het onheil was al geschied: er was veel te veel geld geschapen en er werd dus heel veel geld uitgegeven en dat terwijl er aanbodproblemen waren. Inflatie kwam kennelijk niet door te hoge economische groei sec. De Phillipscurve die aangeeft dat er meer inflatie moet komen als de werkloosheid erg laag is, is rijp voor de vuilnisbak. Inflatie reageert al decennia nauwelijks op veranderingen van de werkloosheid. De FED kan het nog steeds niet geloven, want het is toch zoiets als vraag en aanbod (vraag omhoog en aanbod omlaag als werkloosheid daalt), maar neemt tegenwoordig de Phillipscurve niet langer als zaligmakend evangelie. Ja, de Sahm-rule (te veel toename werkloosheid signaleert een recessie) regeert nog, maar ook daar maakt men de nodige kanttekeningen. Door alle immigranten is er een verstoord beeld van de krapte op de arbeidsmarkt. Afname van immigranten zou schaarste bij de boeren betekenen, die zwaar leunen op goedkope arbeid van immigranten, d.w.z. meer voedselinflatie bij minder immigranten. De waarschuwing van de Sahm rule wordt al weer bijna ingetrokken, omdat de werkloosheid stabiliseert in plaats van explodeert zoals normaal was na 0,5% stijging. Voorlopig is dat nog geen reden voor de FED om te stoppen met renteverlagingen, maar het gaat nu wel in een rustiger tempo, mede door enkele nu nog kleine vuiltjes in het inflatieverhaal (dat een vuilnisvat dreigt te worden als Trump wint).

it is the economy stupid

 De voorspellingen gaan nog steeds voornamelijk in de richting van Trump. De kiezer geeft Harris de schuld van de hoge inflatie en de daarbij behorende erosie van de koopkracht. Die hoge inflatie kwam door problemen met het aanbod door de pandemie, terwijl er maximaal gestimuleerd werd, mondiaal. Als er niet zo veel gestimuleerd zou zijn was er volgens mij een depressie à la de jaren dertig ontstaan. Nu kwam er dus een inflatie-explosie. Niet leuk, maar verre te verkiezen boven een deflatoire crisis. De kiezer geeft Biden/Harris toch de schuld van hoge inflatie en is helemaal niet onder de indruk van de doorgaande groei van de Amerikaanse economie, veel beter dan in de rest van de wereld. Harris zou trots moeten zijn op de hoge groei, weliswaar gekocht met een veel te groot overheidstekort, maar toch. Het maakt kennelijk nul indruk op de Amerikaanse kiezer. Wat staat Amerika er toch veel beter voor dan Duitsland, Frankrijk en China.. Dat de inflatie onder Trump hoger zal zijn dan onder Harris wordt niet erg geloofd. Dat zeggen linkse economen en die hebben er de laatste jaren ongelooflijk naast gezeten aldus Trump, terwijl hij wel altijd alle economische problemen juist ziet. Oude economische waarheden zijn fake geworden. Het is beter geen geld weg te gooien aan de klimaatcrisis. Protectionisme is patriottisch. Immigranten zijn akelige aliens, ook al geloven die linkse economen dat ze geld in het laadje brengen en de inflatie lager houden. De kiezer vindt dat het onder Trump veel beter ging en dat lijkt beslissend: it is the economy stupid. Bill Clinton leerde al dat je daarmee de verkiezingen kon winnen (vindt u dat u het beter hebt dan vier jaar geleden? Nee? Stem dan op mij). Economie en inflatie zijn veel belangrijkere thema's dan abortus. De kiezer knijpt de neus dicht en stemt toch maar op Trump, al stinkt zijn persoonlijk verhaal nog zo veel. Deregulering moet weer terug en het klimaatbeleid mag niets kosten en immigranten moeten weg. 

Een en ander heeft geleid tot flink hogere rente in de markten, want hogere groei en inflatie. Er is nu wel erg veel gespeculeerd op een hogere lange rente. De eindrente van de FED wordt nu door de markt gezet op 3,5 à 3,75%. Dat is iets te hoog denk ik, ik zie meer 3,25 à 3,5%. Bij dalende olieprijzen, toch echt verwacht door de hedge funds nu ze de productie ex OPEC zo op zien lopen en de vraag tegenvallen.

In Europa zijn de groeivooruitzichten van Duitsland en Frankrijk om te huilen. Italië doet het zelfs beter. Er is daarom toenemende druk op de ECB om de rente betrekkelijk snel te verlagen tot onder neutraal niveau, terwijl we nu nog boven neutraal zitten. Dus ook in Europa is er nu ruimte voor enige rentedaling. Veel zou het niet moeten worden, omdat inflatie een probleem blijft, vooral als Trump zijn protectionistische plannen doorzet (wat in iets afgezwakte mate waarschijnlijk lijkt).

geloof in Trump maakt dollar sterker en houdt rente hoog

 De opmars van Trump in de peilingen sinds Harris relatief minder in de publiciteit komt en er oorlogswolken boven haar samenpakken blijkt te zorgen voor een sterke dollar. De euro is zwak en de yen is ook weer zwak. Meer protectionisme is nog slechter voor Europa dan voor Azië en de VS. De zwakke economie in vooral Duitsland lijdt zeer zwaar onder protectionisme en zwakte in China. De trots van Europese bedrijven kreeg een flinke klap via een duikeling van de koersen van ASML en LVMH.

De groei in de VS is nog steeds sterker dan was voorspeld, zelfs hoger dan trend. Dat is niet ongebruikelijk in een verkiezingsjaar. Er is fiscale en monetaire hulp en enorm sterke investeringen in AI (in derde kwartaal investeerden allen al Microsoft, Google, Amazon en Meta voor $ 60 miljard hierin, een groei van meer dan 50% op jaarbasis). De stijging van de vermogens leidt tot iets extra consumptie (die trickle down theorie kan niet helemaal in de prullenmand). 

De olieprijs is weer zwak, nu Israël volgens de olie bulls volstrekt onvoldoende bombardeert op Iran, zelfs beloofd heeft de olieproductie niet te raken. De OPEC en Rusland hebben meer geld nodig, terwijl Amerika en andere Amerikaanse landen meer olie produceren. De zwakte van China, Europa, Australië, Canada en Japan werkt door in tegenvallend lage vraag. WTI onder $66 maakt de chartisten bang (zo ver is het nog niet, 66 kan de bodem zijn voorlopig).

De lange rente in de VS lijkt te stabiliseren. Doorgaande groei brengt de FED-rente niet onder 3% en de termijnpremie de risicopremie voor het aangaan van duratie is nog steeds te laag volgens Bianco en rechtvaardigt een 10 jaar rente van 4,6% in de VS. De plannetjes van Trump met verhoging importtarieven en uitzetten goedkope arbeidskrachten en lagere belastingen is een cocktail die smaakt naar hogere inflatie. Zonder recessie lijkt de FED de rente iets minder te gaan verlagen dan nu is in geprijsd. Een olieprijs WTI onder $66 kan overigens wel voor enige rentedaling zorgen. Overheid en banken kunnen een lagere lange rente goed gebruiken en de FED voelt die druk als een aansporing de rente te verlagen.. De reële rente volgens TIPS is ook wat aan de hoge kant, maar was toch vroeger (na 1995) gemiddeld vaak toch ook zo hoog.

De goudprijs en bitcoin stijgen kennelijk ook op Trump (en vraag India, China, Rusland).

De beurzen lijken iets te veel gestegen, extreme greed. De omvang van de gemiddelde portefeuille van de particulier is wel heel hard gestegen in het afgelopen jaar. En dat bij een treurig consumentenvertrouwen en oplopende angst of men wel alle schulden kan betalen.

weer terug na korte vakantie op Mallorca

 12 dagen Mallorca met verbazingwekkend mooi weer voor oktober, maar tegenwoordig redelijk normaal en gezien de voor mij onverwacht hoge prijzen voor hotels in de eerste week geheel volgens de huidige verwachting van populaire bestemmingen met mooie late nazomer. Mallorca is beter voor het oefenen van Duits dan mijn gebrekkige Spaans. Leuke stadjes gezien zoals Soller, Pollensa, Valldemossa en drukke  badplaatsen zoals Cala Ratjada. Uiteraard de kathedraal van Palma en het ernaast gelegen paleis.  

China heeft nog niet de all-in fiscale stimulering beloofd waarop vele beleggers hadden gehoopt, maar dat deed toch weinig pijn voor Prosus. Wel flink pijn deed de afstraffing van ASML, dat last had van grote klanten die niet bestelden. Intel kan niet meer zo goed grote investeringen betalen en Samsung gaat even ook niet helemaal jofel en TSMC houdt nog even het kruit droog na al die dure investeringen elders. Vooral TSMC deed niet haar best, (de rest van) China kocht onverdroten door. Gezien de grote omzetstijging van TSMC lijkt er nu toch wel een bodem te komen onder de daling van ASML. Chartisten gooien totaal de doek in de ring als het nog wat verder daalt, dus een rustig bezit is ASML nog steeds niet (zoals ik al uitgebreid in een vorige post meldde). 

Tot mijn verbazing is Trump flink uit aan het lopen op Harris in alle swing states, ondanks zijn mentaal zorgelijke optredens van de laatste dagen. Harris wordt in de ban gedaan door kiezers die een fermer standpunt tegen Israël willen en overlopen naar de groene Jill Stein, die naar het nu uitziet met succes Trump gekozen laat worden, terwijl haar kiezers daar toch weer niet zo overmatig blij mee zijn. Harris lijkt gestraft te worden voor te veel steun aan Oekraïne en gedoe in het Midden-Oosten, ze wordt te veel als oorlogszuchtige war president gezien, terwijl men denkt dat Trump zich minder oorlogszuchtig lijkt op te stellen (hij zal Rusland een flink deel van Oekraïne geven en China mag Taiwan inpikken). Kiezers krabben zich achter de oren en vinden dat het nu slechter gaat dan eind 2019 na de belastingverlagingen van Trump, vlak voor de pandemie. Dat komt door de inflatie, maar die zal onder Trump hoger zijn dan onder Harris volgens bijna alle economen. Maar de kiezer is, net als overal in de wereld, boos en wil iets anders. Trump/ Vance is iets anders.  De kiezer realiseert zich niet dat van de rijke landen alleen de VS terug is op het oude groeipad voor corona, een geweldig succes van Biden, wel tegen een veel te hoog begrotingstekort (dat Trump nog flink hoger gaat maken als hij ongeveer doet wat hij beloofd heeft)..

In Nederland ploetert en ruziet het zeer rechtse kabinet voort met onzalig beleid voor een noodwet, die het parlement deels buiten werking moet stellen, niet haalbaar in de Eerste Kamer en ook niet in de Tweede Kamer als NSC voor haar principes voor beter overheidsbeleid blijft staan. Wilders is een trouwe volgeling van Orban. Vooralsnog bereikt het nieuwe kabinet niets van haar beloftes. Boeren moeten inbinden ondanks de BBB in de regering. Er is nog niets echt veranderd aan het asielbeleid, al zullen binnenkort wel meer asielzoekers moeten gaan zwerven.  De spreidingswet is nog niet ingetrokken, zodat onhoudbaarheid van het huidige asielbeleid met te weinig opvangplekken nog niet voldoende uit de hand loopt om nieuwe asielzoekers af te schrikken. Boeken, cultuur. sporten wordt flink duurder en er wordt bezuinigd op onderwijs en ontwikkelingshulp. Daling van de zorgkosten komt pas in 2027 als het kabinet dan nog niet is gevallen. Maar goed, de PVV staat voor stoer beleid (=wie tegen PVV is moet dat straks electoraal bekopen met een afslachting) zo vernamen we van minister Agema en minder Marokkanen, ook al is dat nog steeds geen officieel kabinetsbeleid. Woke is nog steeds niet strafbaar. Al die mooie recyclingbedrijven zoals het door nu minister Mona Keijzer enkele jaren geleden nog  als meest innovatieve nieuwe bedrijf bekroond Ioniqa zijn failliet (of bijna) tenzij de PVV minister hiervoor maatregelen gaat nemen (dat gebeurt niet, want zorgt niet voor minder Marokkanen en asielzoekers). De PvdA is weer in een nieuwe crisis omdat men buiten de grote steden de kiezer met laag inkomen aan het verliezen is aan de SP en vooral PVV. Niet dat de PVV en NSC iets doen aan bestaanszekerheid zoals ze echt hebben beloofd, want dat kost geld dat een rechts kabinet uiteraard er niet voor over heeft. 

  

gen z doet het niet goed, vooral de jongens niet

 De Wall Street Journal had een extreem veel gelezen artikel dat het niet goed gaat met de jong volwassenen in de VS (18-34 jaar). De meisjes doen het nog vrij goed, hun arbeidsparticipatie is de afgelopen 10 jaar met 6% gestegen, maar bij jongens zie je een tegenovergestelde trend. Als hoofdschuldige wijzen ze het voortijdig stoppen van hun opleiding bij jongens, veel minder een probleem bij meisjes. Jongens wonen wel erg vaak langer bij hun ouders. Trouwen ho maar, meisjes trappen er niet in, ze willen hun man niet onderhouden plus het huishouden doen. Dit levert uiteraard ontevreden kiezers op, waar vooral Trump/Vance garen bij spinnen. De echte man die niets kan stemt Trump.

.Yahoo had een soortgelijk uiterst populair verhaal. Bazen ontslaan gen z bij de vleet, want ze zijn niet genoeg gemotiveerd, slecht in communicatie, werken gewoon niet hard genoeg, zijn niet positief genoeg. Ouders krijgen de schuld, maar vooral ook (en ik ben terecht) het overvloedig gebruik van smartphones, waardoor veel communicatievaardigheden naar de maan gaan/ niet ontwikkeld worden. Ook corona is volgens mij een grote boosdoener waarom zo veel studenten voortijdig stopten/ motivatie voor hun studie verloren. Voor de verandering kregen de immigranten niet de schuld.

In China is het ook slecht gesteld met generatie Z, de hoge werkloosheid spreekt boekdelen. Huizen zijn in China helemaal onbetaalbaar voor gen Z. Dat komt niet goed in de komende jaren, ook niet bij de huidige bazooka monetaire stimulus. Om echt meer groei te krijgen moet er ook flink fiscaal gestimuleerd worden. Voorlopig is het geld ervoor wel te maken, want de PBoC doet nog niet aan QE en zou dit toch ook kunnen gaan doen, gewoon eindeloos staatsschuld kopen en met al dat extra geld kan men wel stimuleren, een goed zorgsysteem opbouwen, investeren in climate change zou ik aanraden. Als China haar zaken niet op orde krijgt, ontstaat een groeiende schare extreem ontevreden goed opgeleide massa jongeren, die met geweld alles anders willen (zie theorie Turchin bijvoorbeeld).

In Europa gaat men bij de pakken neer zitten en geeft de immigranten maar de schuld. De plannen van Draghi zijn een no-brainer, maar men doet het niet, want het zuinige Duitsland, Nederland etc. wil hier geen geld voor vrij maken, men bezuinigt liever (waarom toch?). In Nederland moet dat via een noodwet die alleen in bijzondere crisissituaties gebruikt hoort te worden. Die crisis is er niet, maar die kan wel zo ervaren worden als de politiek ons dat maar lang genoeg voorhoudt (en dat gebeurt, want de populistische PVV wint hierdoor nog meer stemmen). De nieuwe minister tegen immigratie en omvolking (je mag dat aan nazi's ontleende gedachtegoed niet zeggen namens de regering, maar de privépersoon staat achter deze denkbeelden, minder Marokkanen etc.), mevrouw Faber is zo een heldin aan het worden met een snel groeiende schare fans ondanks haar weliswaar heldere, maar niet zo frisse denkbeelden. 

Alles bij elkaar een zorgelijk verhaal voor de komende jaren. Dat gaat nog niet onmiddellijk erg ontsporen, maar ik ben het met John Mauldin eens dat de nodige goede denkers over cycli allemaal een crisis voorspellen voor 2030. Dat deden Ter Veer en ik ook met het Chaotisch Neergangscenario dat vóór 2030 zou moeten optreden. 

plunge protection teams temmen daling koersen in september

 Voorlopig valt die daling van de beurzen die we zo vaak zagen in de tweede helft van september erg mee, sterker nog, vele koersen stijgen. Vorige week begon Powell met een rentedaling van 50 basispunten en niet 25. De Bank of Japan kwam vlak daarna met het verhaal dat ze de rente toch niet zo veel gaan verhogen, omdat het toch niet zo goed gaat in Japan en er voldoende deflatoire winden komen overwaaien uit China. Deze week kwam de Peoples Bank of China door de bocht met behoorlijk wat monetaire verruiming met als gevolg enthousiaste reacties op de Chinese beurzen.

Ondertussen groeit wereldwijd de liquiditeit weer op diverse manieren gemeten. M2 groei ziet er langzaam weer wat beter uit. In China daalt M1 desastreus. Een en ander wijst op een verdere stijging van de goudprijs, gedragen door lagere korte rente en grote vraag door centrale banken en particulieren uit India en China.

Al deze hulp aan de markten is nog geen garantie voor succes. De vorige recente stimulering van China was beslist geen succes en dat terwijl China de afgelopen decennia zo succesvol was. Het lijkt erg op Japan na 1990, terwijl Japan in de decennia daarvoor haast moeiteloos fantastisch groeide. De Chinese yuan is overigens wel sterk tegenover de dollar. De Japanse yen lijkt niet echt sterker te worden tegenover de dollar (we waren ons in aan het stellen dat de yen naar 130 tegen dollar zou gaan). De euro heeft moeite om door de 1,12 te breken tegen de dollar.

Er is een redelijke kans dat Amerika de recessie nog een tijd weet uit te stellen. Bijvoorbeeld Luke Gromen acht een recessie in de VS uiterst onwaarschijnlijk. Na de vorige eerste renteverlagingen door de FED na een periode van renteverhogingen kwam er vijf van de zeven keer geen recessie en ging de beurs omhoog in het jaar erna. De lange rente steeg overigens dan ook vijf van de zeven keer, zij het weinig. Dat lijkt nu ook te gebeuren: met goede kans geen recessie en lichte stijging van de lange rente en een tamelijk normale stijging van de beurs. Na schokken wordt uiteraard alles anders. Maar je kunt heel lange periodes zonder recessie hebben: Nederland en Australië hadden periodes van meer dan 25 jaar zonder recessie. De laatste jaren wordt er veel te vaak voorspeld dat er een recessie moet komen in de VS. .

het is weer de periode van het jaar dat verwachte opbrengsten worden geproduceerd

 ChartStorm - Perspectives Pack - by Callum Thomas 

Dit is een aardige toelichting over hoe je kunt denken over verwachte opbrengsten. 

Columbia Threadneedle Nederland heeft een degelijk verhaal afgeleverd (mijn ex collega Jitzes Noorman). En Robeco heeft zich te buiten gegaan aan hun jaarlijkse publicatie van 125 bladzijden voor de komende vijf jaar.

Hieronder ga ik in op het verhaal van Callum Thomas

Mijn take is dat de straf voor te hoge waardering van aandelen in de VS te hoog is en dat de groeiverwachtingen te hoog zijn, vooral voor Europa. 

Voor Emerging Markets is het moeilijk iets verstandigs te zeggen zo lang China zo belangrijk is en het zo moeilijk maakt om goede winsten te boeken, nog afgezien van een inpikken van Taiwan dat niet goed zal zijn voor aandelen aldaar. Lage waarderingen kunnen lang aanhouden en zelfs dan nog te hoog blijken, zie Rusland in 2022. Misschien dat landen als India en Indonesië het goed blijven doen, met mogelijkerwijs relatief lagere rente voor bedrijven. 

dit is de grote positieve verrassing: de enorme winstgevendheid van technologie bij een enorme groei

Twee belangrijke redenen waarom aandelen het de afgelopen jaren gemiddeld zo goed deden: de dalende rente en vooral de dalende belastingtarieven. Beide gaan niet meer zo gunstig worden. De rente, vooral de reële rente, geeft aan dat je Europa niet hoeft af te schrijven. Belastingen, dat zou wel eens heel vervelend kunnen gaan worden voor vooral de VS.

Aandelen zijn duur in de VS versus het verleden, in de rest van de wereld niet zo. Maar zelfs voor de VS lijkt het niet zo heel erg slecht als je corrigeert voor het veel hogere gewicht van technologie dan normaal. Het lijkt erop dat technologie nog wel even groot kan blijven en dan bereken je hoge waarderingen voor aandelen uit het hoge rendement op eigen vermogen. 

De Shiller PE wordt vaak gebruikt voor verwachte opbrengsten voor een periode van 10 jaar. Dat heeft heel lang goed voorspeld, maar na 1995 (toen het inflatieprobleem weg was, technologie opkwam door de kennisexplosie via internet en waarderingen structureel hoog bleven) niet meer. Voor kortere periodes werkt het ook niet. Je moet meer in beschouwing nemen om te kunnen beoordelen of verwachte opbrengsten neerwaarts moeten worden aangepast voor de VS. Ja zeggen rente, lagere nominale economische groei en niet meer dalende belastingen en te hoge overheidsuitgaven en meer reële loonstijging. Nee zeggen technologische vooruitgang en hoge rendementen op eigen vermogen die door inkoop eigen aandelen lang kunnen aanhouden. D.w.z. zelfs de verwachte opbrengsten op langere termijn blijven onzeker, het is onduidelijk wat de waardering van aandelen moet zijn, hoe hoog de rente, de winstgroei en inflatie zal zijn. Er blijft een risicopremie op aandelen nodig. 

het grootste probleem heb ik nog niet behandeld: de veel te grote kans op een chaotisch neergangscenario vanwege schokken en verschuivende machten.

yes we can 50

 De FED verlaagde de rente met 50 basispunten en niet 25. Voor het eerst in ruim 30 jaar was de uitkomst van de FED meeting spannend, want 25 basispunten was ook zeer wel mogelijk. Powell is kennelijk toch wat banger geworden voor een afzwakking van de arbeidsmarkt. Dus volgde hij het advies van Dudley, de voormalige baas van de New York FED, dat flinke renteverlagingen nodig waren om het risico van oplopende werkloosheid enigszins te bestrijden. Maar 50 zou door de markt uitgelegd kunen worden als een paniekreactie op ietwat slechtere cijfers over de arbeidsmarkt. 

Zoals Timiraos vorige week al schreef, werd Powell een beetje gedwongen door de dots van de FED-leden die voor de rest van 2024 behoorlijk wat rentedaling in prijsden. Met 25 verlagen zou dan problematisch worden. 50 kon verdedigd worden met de economische prognoses van de FED die iets lagere inflatie en groei lieten zien.

Powell probeert een soft landing voor elkaar te krijgen, iets wat meestal mislukt. Maar misschien this time is different, yes we can. Om de kans op een soft landing groter te maken moet de FED de rente snel meer richting neutraal gaan brengen. Daarom houdt de markt ineens meer rekening met verlagingen van 50 basispunten.

Powell gaf overigens wel aan dat de veronderstelde neutrale rente duidelijk hoger is dan voor de coronacrisis, iets hoger dan voorheen was aangegeven. 2,9% en niet 2,8% volgens de officiële cijfers van de voorspellingen, maar Powell suggereert eigenlijk 3 à 3,5%. 

De markt vindt dat de lange rente nu duidelijk hoger moet zijn, 3,75%+ voor 10 jaar.

Kennelijk gelooft men het sprookje van de soft landing na die 50 basispunten verlaging met nog meer onderweg beter dan een week geleden.   Als er een recessie komt, dan gaat de korte rente richting 1% en et een soft landing naar ongeveer 3,25-3,5% volgens de scenario's van Goldman Sachs die mij plausibel lijken.

Er is wat politiek gekrakeel ontstaan door die verlaging. Veel te laat roept Elisabeth Warren. Veel te vroeg roepen de republikeinen. De FED mag de rente niet verlagen in een presidentsverkiezingsjaar. En dan ook nog zo veel. Trump heeft het ontslagbriefjeklaar liggen voor die dekselse vlegel van een Powell

onduidelijkheid FED zeldzaam, zwakte China en Duitsland ook, Trump president

 Vorige week leek het erop dat Timiraos, het doorgeefluikje van de FED voor de Wall Street Journal, zei dat de FED ging voor een verlaging van de rente met 0,25%. Maar donderdag herriep hij dit en zette de deur wagenwijd open voor 0,5%. De markt weet het nu even niet en zet 50% in op 0,25% en 50% op 0,5%. Dit is nog nooit gebeurd sinds 1990 aldus Jim Bianco (mijn favoriete goeroe voor de rente) , die daardoor een beetje in de war lijkt te raken. Dit is in strijd met de zorgvuldige guidance die de FED zo koestert de afgelopen decennia. Zoals Timiraos al zei vorige week moest er een FED lid zijn dat openlijk voor 50 basispunten ging, liefst ondersteund door andere gezaghebbende lieden en voorspellingen die in de richting wezen voor 50 basispunten. En toen was er ineens mevrouw George, een havik, die zei dat 50 basispunten best kon, daar goede argumenten voor waren. Voormalige FED New York baas Dudley zei dat 50 basispunten toch echt moest als het risico van inflatie en werkloosheid even groot was, want de reële rente is nu te hoog voor zo'n evenwicht. En Timiraos voerde nog aan dat sommige FED leden wel eens flinke rentedaling voor 2024 zou kunnen aangeven met hun dots. En dat zou tot moeilijke vragen gaan leiden als je nu maar 25 deed en dan moest zeggen dat je hierna ook aan 50 denkt. Powell heeft wel heel duidelijk gezegd dat 25 en 50 op tafel liggen. Als hij niets had laten doorschemeren, zou 25 met 100% nu in geprijsd zijn. Het lijkt erop dat Powell nu met 100% 50 basispunten in geprijsd wil hebben om zo eensgezind met 12 stemmen 50 erdoor te krijgen. Eensgezind 25 schijnt niet meer te kunnen lukken. Powell ligt wakker als de FED niet eensgezind besluit volgens Bianco.

Dit is allemaal interpretatie en giswerk sinds Greenspan dit tot een soort kunst verhief. Dingen zijn dan soms niet zo duidelijk als ze lijken. Er komt ineens een heel andere interpretatie, draai aan de woorden van de FED,  en die wordt dan ineens consensus. Dat lijkt nu bijvoorbeeld het geval bij de Amerikaanse verkiezingen. Harris heeft Trump een mokerslag uitgedeeld. Niemand was dat voor haar gelukt en nu blijkt ze net zo'n hard monster te zijn voor oude mensen als Trump. Volgens Nate Silver, van 538, een toonaangevende site voor de analyse van de verkiezingen, wordt de kans dat Trump wint toch steeds groter. De 'popular vote''  is overduidelijk voor Harris, maar de kiesmannen zullen volgens de modellen van Silver in meerderheid voor Trump zijn met een dikke 60% kans vanwege zijn nu volgens zijn peilingen duidelijk betere kansen in Pennsylvania en Michigan. Na het debat zijn die trends sterker geworden. Volgens de New York Post helpt de steun van Taylor Swift averechts. Van de zwevende kiezers denkt nu 8% meer aan stemmen op Harris, maar 20% aan eerder stemmen op Trump. Allemaal niet zoals ik dacht.

Ondertussen zakt China steeds verder weg in de problemen. De groei van de industriële productie valt naar Chinese begrippen ongekend tegen en de consumptie in mindere mate ook. Geen herstel uiteraard op de huizenmarkt. Steeds meer hangt af van de export. Dat stuit op steeds meer verzet. China creëert overproductie in de industrie. Duitsland heeft hier enorme last van. De auto-industrie lijdt, met tegenwoordig Volkswagen voorop. Overproductie, dure energie, hinderlijke regulering, tegenvallende export (naar China etc.). Er deugt ineens niets meer van het Duitse Wirtschaftswunder.

FED -25bp of toch -50

 Het is nog steeds niet duidelijk of de FED de rente gaat verlagen met 0,25% of 0,50%. Dat is ongebruikelijk zo dicht op de datum waarop over de rente beslist wordt. Het banenrapport van afgelopen vrijdag gaf geen overtuigend antwoord. Alhoewel het slechter was dan de consensus had gedacht, werd 0,5% toch flink uit geprijsd. De markt gaat nu voor 0,25%, mede ook door uitlatingen van Timiraos, die bij de WSJ als uithangluikje dient voor de FED om door te laten sijpelen wat de FED van plan is, vooral als het in prijzen niet de gewenste kant op gaat. 

Je hoort vaak dat 0,5% als een soort paniekreactie van de FED bestempeld moet worden en daarom 0,25% moet om de markten kam te houden. Maar de eerste renteverlaging van de FED na een periode van verhogingen plus pauze was meestal 0,5%. 0,5% is niets bijzonders dus voor een eerste renteverlaging, niet per se paniek.

Timiraos c.s. zouden  liever horen dat tenminste één FED -lid voor 0,5% gaat, maar dat is nog niet zo. Wel zijn er drie haviken die niet zo graag de rente veel willen verlagen en misschien tegen zouden stemmen, iets wat Powell heel vervelend vindt. De FED heeft opvallend duidelijk wel de mogelijkheid open gehouden voor 0,5%.  Timiraos zegt dat vooral aangepaste verwachtingen voor groei en inflatie de deur wijd open zouden zetten voor grotere rentedalingen. FED-lid Waller zegt dat de VS toe is aan een reeks van rentedalingen. De markt prijst ook zo'n 2% aan rentedalingen in voorde komende ongeveer 1,5 jaar.. Het is duidelijk dat de arbeidsmarkt aan het afzwakken is en dat inflatie nog in een dalende trend zit. De basiseffecten werken de rest van 2024 flink tegen, maar de nieuwe dalingen van grondstoffenprijzen maken verdere daling van goederenprijzen, benzine, voeding (ex sinaasappelsap en koffie) mogelijk. Door de zwakke groei in China en Europa is er flinke druk op exportprijzen en grondstoffenprijzen.

Yellen zegt dat er weinig mis is met de Amerikaanse economie. Men is nog steeds op weg naar een soft landing, er dreigen (nog) geen grote ontslaggolven en de reële rente gaat omlaag, er is nog groei van de reële lonen. In peilingen op X wordt dit verhaal door ruim 70% van de respondenten (vooral republikeinen) volstrekt niet geloofd. Dat is eigenlijk al twee jaar aan de gang. Yellen is een boven gemiddeld goede voorspeller geweest van vooral de arbeidsmarkt en verdient toch wel de "benefit of the doubt"..  

Torsten Slok onderbouwt degelijk dat Yellen gelijk hoort te krijgen, hij ziet ook een soft landing. Niets wijst nog op een overduidelijk verlaten van het structurele pad van 2 1/4% groei. Er worden zeer weinig mensen ontslagen, continuing claims dalen weer. De retail sales trekken ietsje aan volgens bepaalde indicatoren. Het gaat best goed met de reële lonen. Een overtuigende analyse in mijn ogen. Zonder grote schok voorlopig nog geen recessie. Pas als die schok er is of de nieuwe regering in de VS heel snode plannen verzint om het begrotingstekort te verminderen of om immigranten met miljoenen terug te sturen zoals Trump belooft , wie weet wel gedwongen door republikeinen in het congres wordt het snel anders. 

Een en ander betekent dat heel wat economische analyse op het ogenblik zegt dat 0,5% daling het beste zou zijn, de vorige vergadering had de rente met 0,25% verlaagd moeten worden bij nader inzien van kennis achteraf van economische cijfers. Als echter 0,25% overtuigend is ingeprijsd door de markt, wordt het heel moeilijk voor de FED om de rente met 0,5% te verlagen. Andersom ook, als de markt in 0,5% gelooft, is de FED bijna gedwongen om de rente met 0,5% te verlagen. De FED doet altijd wat de markt heeft in geprijsd, tenzij in zeer slechte economische omstandigheden die er nog niet zijn.

Er dreigt nog wel enige kans op een flink doorzakken van de aandelenmarkten op grond van oplopende volatiliteit (de markt zit in een situatie van negatieve gamma). Dan worden allerlei belangrijke chart technische steunniveaus doorbroken, vooral bij de magnificent seven die nog steeds duur is, zij het minder dan twee maanden geleden. Chips zijn nog steeds niet cheaps. Ik zei al in een vorige post dat ik niet verbaasd zou zijn als ASML naar 660 zou dalen. Dat is nu bijna gebeurd, sneller dan ik dacht. Verdere daling wijst op problemen die de markt nu nog niet in prijst (zoals geen herstel van de chip markt volgend jaar). Dat kan, maar het verhaal van soft landing in de VS en meer stimulering van de economie in Europa, China en Japan lijkt toch waarschijnlijker. 

AI immigratie

 De Wall Street Journal had een uitgebreid artikel (How Immigration Remade the U.S. Labor Force)

over immigratie die erg hoog is geweest in de afgelopen jaren.

Bovenstaande cijfers zijn minder dan normaal betrouwbaar voor Amerikaanse cijfers, omdat immigratie vaak onder de radar blijft. Republikeinen zeggen met succes dat Biden en Harris immigratie de spuitgaten uit hebben laten lopen. Twee maal zo hoog als de jaren voor Biden. Dit is ook gebeurd in West-Europa. In de VS zijn het vooral de Hispanics die Venezuela, Honduras zijn ontvlucht naast immigranten uit andere Latijns Amerikaanse landen zoals vooral Mexico (80% van het totaal). In Europa zijn het vooral mensen die werk zoeken uit EU-landen van Midden-Europa en vluchtelingen uit Syrië, Oekraïne en Afghanistan.
Het verhaal over immigranten is in Amerika eigenlijk niet zo veel anders dan in Europa. 
het zijn er gewoon veel te veel en krijgen overal de schuld van. Ze zijn minder goed opgeleid en daarom zou je er niets aan hebben. Verrassend is wel dat ze in de VS even vaal universitair opgeleid zijn als de autochtone bevolking

Het zijn vooral mannen in de leeftijd dat ze normaalgesproken kunnen werken. De participatiegraad is daarom iets hoger dan van de totale bevolking.  Die hoge participatiegraad en vrij veel hoog opgeleiden (brain drain voor rest van de wereld) zorgen wel voor extra economische groei. Voor de autochtone bevolking zou je de economische groei met zo'n 1 à 1,2% moeten corrigeren en dan kom je uit op groei die in Europa normaal is (beter in Oost-Europa, minder goed in Italië en tegenwoordig Duitsland). Geen wonder dat de Amerikaanse kiezer niet zo enthousiast is over het economische beleid van Biden ondanks de relatief hoge groei van Amerika en de nu nog lage werkloosheid. 

Ik kan nog steeds niet goed verklaren waarom in 2021 het bedrijfsleven en de zorgeconomie plotseling zo zat te schreeuwen om mensen. Niet alleen in de VS, ook in Europa trouwens. COVID en het op leeftijd raken van de geboortegolf van de babyboomers (1946) zorgden voor een flinke toename van de vraag naar zorgwerkers, de ontstellende obesitas in de VS eveneens. De vraag naar mensen in de tech  sectoren nam ook plotseling toe. Ineens kon men vrij goedkoop tech uitbreiden en al die opgespaarde kennis via social media en internet omzetten in te implementeren innovaties. Maar waarom zo plotseling. COVID zorgde ook voor een tijdelijke verschuiving uit de horeca en retail naar zorg. Daar kwam na COVID uiteraard schaarste. 

Veel van de immigranten werken in de bouw. Door de hoge rente ligt dat even moeilijk, maar door al die extra immigratie is de vraag naar huizen groot. D.w.z. nu even extra werkloosheid in de VS, maar dat zal niet lang duren. In de technologiesectoren is men tamelijk plotseling ook veel voorzichtiger geworden met het aannemen van mensen.. AI zorgt voor disruptie. Hoe dat gaat aflopen is nog onduidelijk. Bedrijven die succesvol bezig zijn met AI hebben natuurlijk wel meer mensen nodig. Maar het werk dat ze vervangen leidt natuurlijk wel even tot werkloosheid. Het is spannend hoe een bedrijf als Google overeind blijft tegen al dat zoeken via chat GPT en copilot. Misschien niet zo best of misschien wel, want ze investeren enorm veel in AI. Idem voor Facebook. 

Uiteindelijk zal AI wel extra werk opleveren door alle nieuwe mogelijkheden. Ondertussen blijft het spannend. Op korte termijn lijken de bomen van de magnificent seven even niet tot de hemel te groeien. En de yen carry trade krijgt even een nieuwe beuk (had ik niet verwacht) door nieuwe ferme taal van de Bank of Japan die de nu te hoge reële loongroei in de grond wil boren met hogere rente en daarmee een hogere rente (het Japanscenario duurt nog even voort in Japan).

Nvidia doomsday overleefd, nu nog tweede helft september

 Buy the dip was weer winnend. Plotseling maakte iedereen zich zorgen dat Nvidia zou teleurstellen, 10% zou dalen en de hele tech sector mee in de afgrond zou sleuren. Die -10% kwam (dag ervoor plus cijfers nabeurs). De cijfers waren goed, maar de beat was teleurstellend en de vooruitzichten ook. Maar geen Armageddon de dag erna. Tech ligt er sinds begin augustus niet zo goed bij, maar nee, het gaat nog niet de afgrond in. En andere aandelen vond men te goedkoop, waardoor de beurzen zelfs konden stijgen in augustus. Op het dieptepunt kopen is per definitie goed en de buy the dip kopers zijn weer helemaal gesterkt in die aanname. De FED gaat verlagen, men koopt zich lam aan staatsleningen en alles ziet er weer goed uit. Het consumentenvertrouwen verbetert in de VS. Dat is wellicht bedrieglijk, nog steeds een uitvloeisel van minder angst voor een Trump regiem dat tegenstanders de grond in boort als miserable cat ladies etc. Trump kan best winnen, maar de democraten worden niet in de pan gehakt. 

Herstel van consumentenvertrouwen bij de democratische kiezers en dat zijn er traditioneel veel. 2% meer dan republikeinen volgens de polls, d.w.z. nog niet voldoende meer om Trump van een overwinning af te houden. Het consumentenvertrouwen liet toch wel wat zwakke plekken zien voor de arbeidsmarkt (meer angst om baan te verliezen en banen zijn minder plentiful) en nog steeds record weinig mensen vinden het een goede tijd om een huis te kopen (zwakte op de huizenmarkt ondanks lagere hypotheekrente). En traditioneel gaat men zich van ongeveer half september tot november druk maken dat de verkeerde de verkiezingen wint.  Daarna is er weer opluchting dat er een president is gekozen. En dat de snode plannen die Kamala Harris heeft om de belastingen flink te gaan verhogen afgezwakt worden door de republikeinen en bij Trump gaat het ook niet lukken om al zijn snode plannen er doorheen te drukken (zorgen blijven over NAVO, climate change en protectionisme).

De tweede helft van september is traditioneel de slechtste periode van het jaar voor beurzen en dat kan gemakkelijk opnieuw voor enige daling op de beurzen zorgen. Maar na de verkiezingen gaat het meestal even weer wat beter tenzij er een grote onverwachte schok optreedt (gebeurt niet vaak). Het inflatienieuws dreigt wel iets te verslechteren, men ziet bij nader inzien wat kleine vuiltjes in de laatste cijfers en de basiseffecten, de vergelijking met vorig jaar, wordt ongunstig (met negatieve inflatie over oktober-december).

Men sombert misschien iets te veel over de groei in Europa. Een deel komt door minder verbruik van energie (meer het geval in Europa dan in VS). Dat is gunstig, want daardoor houdt iedereen, inclusief bedrijven,, wat meer geld over. Het lagere energieverbruik vertekent de groei.

waarom was de groei in Duitsland na 2017 zo slecht: China

 

De tegenpost waarom de VS het zo goed doet is natuurlijk waarom de oude vaandeldrager van de groei in Europa, Duitsland, het ineens zo slecht doet.

Michael Arouet geeft de schuld aan de groenen en socialisten (zoals altijd bij hem). De op het ogenblik uiterst ongelukkige combinatie van stoppen met kernenergie, in plaats hiervan meer import van aardgas uit Rusland tot het niet meer kon en inzetten op import en export met China verklaart veel. Overigens was de elektriciteitsproductie via kernenergie sinds 2018 al niet meer zo belangrijk (minder dan 10% van elektriciteit in Duitsland toen, na een top van 25% veel eerder) . Dat is het niet. Wel de hogere energiekosten door Ruslands inval in Oekraïne. Maar ook dat lijkt me niet zo belangrijk. Wegstemmen van de Groenen zal ook niet helpen. Forse opbouw van alternatieve energie is tegenwoordig niet meer zo onrendabel nu de kosten van batterijen met 90% zijn gedaald en zonne-energie elk jaar ongeveer 12% goedkoper wordt. De slechte groei van Duitsland begon al voordat Rusland Oekraïne aanviel, voor corona.

China is volgens mij de grote boosdoener en ook wel enigszins het te veel bezuinigen op overheidsuitgaven wat helemaal niet zo nodig is. Duitsland profiteerde aanvankelijk behoorlijk van goedkope import van onderdelen voor auto's uit China en dure export van mooie auto's naar China. En zo ging het ook in andere sectoren. Duitsland kon goedkoop exporteren via goedkope import, ook dankzij lage productiekosten van Oost-Europa vanwege de lagere lonen (dat werkt ook niet meer zo goed).. Dat was een mooi evenwicht toen, maar nu is dat verdwenen. China verdringt Duitsland van de exportmarkt met auto's (en andere zaken, maar auto's is het duidelijkste voorbeeld)..

China concurreert alle andere industrielanden weg. De laatste paar jaar groeide de export van China met 10% en in de rest van de wereld 1,5%.  Dat gebeurt met de zegen van Xi.. Die probeert de groei van China op peil te houden met sterke groei van de industriële productie, nu de bouw totaal in de versukkeling zit. De grote kredietgroei richting vastgoedmarkt is verdwenen en redelijk vervangen door investeringen in de industriële sector. De industriële productie in China groeit daardoor ongeveer 8% per jaar.  Er is een enorme overproductie in de industrie ontstaan en die moet China kwijt in de rest van de wereld. China geeft volop subsidies aan bedrijven in sectoren die Xi belangrijk vindt (zoals elektrische auto's, zonnepanelen). China produceert ook nog steeds lustig er op los in sectoren met laagwaardigere producten. Dit tot grote ellende van de nodige Opkomende Landen. Xi vindt dat China alles moet kunnen maken, nu het Westen steeds vijandiger wordt en misschien gaat zorgen van een boycot van al die producten, zowel simpele laagwaardige producten als de hoogwaardige machines van ASML. 

Rond 2020 was er in China consensus dat de groei in de toekomst vooral zou moeten komen uit meer consumeren. Inzetten op meer zorg en goedkoop onderwijs. Maar Xi is van dat pad afgeraakt na 2017. Hij vindt dat consumerisme à la Amerika maar niets., het maakt de mensen maar slap en lui. Hij zet weer in op meer produceren. Op het ogenblik is er nog volop geld om consumptie te stimuleren, beter zorg is echt nodig. Maar inkomstenbelasting maakt maar 8% uit van de belastinginkomsten en BTW-achtige belastingen bijna 40%. 

Maar zoals Wuttke al zegt: everybody makes stuff in China, but nobody makes money. Door het produceren op zeer grote schaal en veel subsidies en vaak flinterdunne marges is de concurrentie in het buitenland in een onmogelijk slechte positie geraakt.

China is bezig met een onhoudbare politiek van veel goedkoop produceren en de rest van de wereld moet die spullen maar kopen. Geen wonder dat steeds meer landen hoge importheffingen aan het aen zijn, zowel rijke landen als arme zoals Indonesië. Omdat China zo veel produceert, zo'n grote economie heeft, heeft iedereen er nu last van en landen die zwaar leunen op industrie zoals Duitsland in het bijzonder.. 

Is Dutsland verloren? Nee, natuurlijk niet. Al die extra uitgaven aan defensie doen wonderen voor Rheinmetall. De Europese industrie gaat beschermd worden en dan koopt men Duitse kwaliteit weer. Toch liever dromen van BMW dan BYD.

waarom was de Amerikaanse beurs na 2009 zo veel beter dan de rest van de wereld

 

Michel Arouet plaatst veel van dit soort afbeeldingen. Er waren bijzonder veel commentaren op deze post in X (twitter).  Velen zeiden dat het kwam door het socialisme in Europa, maar dat is niet iets dat pas sinds 2009 gaande is. Ook zeer populair was het bezuinigen door overheden (austerity) in het kader van o.a. de regels van de EU (Maastricht). Dat is iets dat zeker meegespeeld heeft, maar wel wat indruist tegen de opmerkingen dat het door het socialisme komt, dat de overheid door socialisme altijd te veel geld zou uitgeven.. Te veel regulering/ bureaucratie is overigens wel erg slecht voor beurskoersen.

Het is duidelijk dat het zwakke bankensysteem in Europa versus de VS Europa heeft gehinderd. Amerika redde met dure kapitaalinjecties met meer succes de banken dan Europa. Banken in de VS hadden en hebben nog steeds (zij het in mindere mate) veel meer eigen vermogen tegenover hun verplichtingen.

Ook de sterkte van de dollar hielp flink (deze was zeer zwak daarvoor, 1 euro was even zelfs bijna 1,6 dollar)

De factor die Arouet noemt, het verdwijnen/ langzaam wegkwijnen van concurrerende grote ondernemingen in Europa is terecht. Het wordt onderbelicht. Het is een van de grote redenen waarom de groei in Italië zo slecht was (naast te weinig investeren in infrastructuur door corruptie/maffia en de erg lage participatiegraad van vrouwen). Zeer grote ondernemingen zijn vaak veel innovatiever. Ze trekken veel talent aan. Het is duidelijk dat Amerika veel meer kennismigranten weet te strikken dan Europa. De topuniversiteiten zijn prestigieuzer geworden dan die van Europa, maar dat verklaart het niet. De kwaliteit van onderwijs is in de VS nog dramatischer gedaald dan in Europa. 

De winstontwikkeling in de VS is veel beter dan in Europa. De Granolas (de Europese grote beurslievelingen, de variant van FA(A)NG) doen het redelijk, maar toch lang niet zo goed as de magnificent seven. Unilever bleef achter bij Colgate en Shell/Total bij Exxom c.s., Daimler/BMW zijn niets meer waard vergeleken met Tesla en zo kan men nog een heleboel andere voorbeelden geven.

De hoofdreden dat de beurs van de VS het zo veel beter gedaan heeft, is het enorme gewicht van technologie, dat vooral vanaf 2009 enorm is gestegen. Dat is vooral zichtbaar in de magnificent seven. het is ook de hoofdreden waarom de AEX het de afgelopen jaren relatief goed heeft gedaan (dankzij vooral ASML).

Maar waarom waren die Amerikaanse technologiereuzen ineens zo succesvol? Dat is ook voor mij niet zo duidelijk. Het ondernemingsklimaat van Silicon Valley was het beste in de wereld. Het was prettig toeven in Californië voor de kennisimmigranten. Toegang tot kapitaal was relatief gemakkelijk. Dat hielp ook steden als Amsterdam, Eindhoven en Utrecht in Nederland. In China zag je dat de speciale zones waar alles mocht ineens moesten inbinden van Xi, vooral Hongkong lijdt hieronder. 

Een deel is gewoon toeval en hing in de lucht door de kennisexplosie op internet, na de gedwongen pauze sinds 2000. Het is de opkomst van de smart phone, instagram, elektrische auto's die per toeval (?) ineens optraden.