Ik heb het de afgelopen decennia veel gehad over het chaotisch neergangscenario dat zou aanbreken na een tijdje sterker worden van de factor arbeid en zwakker worden van factor kapitaal. Iets wat gebeurde rond 1973-74 na de loonexplosies, toen de olieproducenten hun lage olieprijzen niet meer namen. Er waren misoogsten. Inflatie steeg tot ongekende hoogte in veel landen. De rente steeg gigantisch, tot hogere niveaus dan mensenheugenis gezien hadden. Er was een loonprijsspiraal op gang gekomen (dit probeert men nu uit alle macht te voorkomen). Winsten leken redelijk, maar er werd te weinig afgeschreven (op basis van historische kostprijs in plaats van vervangingswaarde, veel te weinig dus in tijden van hoge inflatie).
Meerdere grote schokken bij elkaar en dat na een periode waarin vooral economen ervan overtuigd geraakt waren dat met een Keynesiaans beleid altijd voorspoed was te regelen. Alle theorie in de prullenbak, er was stagflatie ontstaan en dat zou niet kunnen volgens bijvoorbeeld de Phillipscurve (hoge werkloosheid zou tot lage inflatie leiden).
Na de voorspoedperiode voor het bedrijfsleven, steeds duidelijker na 1981 en vooral 2009 zou er volgens mij en Ter Veer rond 2018-2020 een periode komen, waarin de factor kapitaal het moeilijker zou krijgen. Eerst iets à la 1970 en dan de grote neergang. chaotische neergang, door het samenvallen van meerdere grote schokken rond 2024-2026.
We zagen een grote schok in 2020, de coronacrisis. Die werd overmatig gerepareerd met ongekend ruim monetair en fiscaal beleid. Dat leidde tot enorme geldgroei en toen de vraag herstelde tot onverwacht hoge inflatie. Men wilde plotseling minder geld als potje voor onvoorziene rampen aanhouden en dan leidt hoge geldgroei ineens tot hoge inflatie. Die lagere behoefte aan geld was een trendbreuk, dat gebeurde sinds ongeveer 1998 niet meer. Het verband tussen geldgroei en inflatie was ineens terug na 2020.
In 2022 zien we naast een al ontstane inflatieschok de oorlog in Oekraïne met bijbehorende aanbodcrisis van energie die de inflatieschok verergerde. Eigenlijk op een economisch goed moment, want het dempte de te hoge vraag. De centrale banken deden heel erg veel duiten in het zakje om de vraag te verminderen. Dat zie je nu o.a. in een zeer forse neergang op de vastgoedmarkt, die nog maar net is begonnen. Maar er is geen financiële crisis, want de banken zijn nu uitstekend gekapitaliseerd en hebben een veel beter risicomanagement (ook Credit Suisse, probleem daar lijkt slechts de klandizie die deels grote verliezen lijdt (Hwang o.a. tig miljard) en waartegen sancties zijn getroffen (zoals Russische oligarchen)
. In China is een grote schok in opbouw door de demografische schok (na decennia van enorme groei arbeidsmarkt nu ineens krimp) die leidt tot een grote crisis op de vastgoedmarkt. De bouw en wat daarmee samenhangt is veel te groot, zo'n kwart van de economie en dat moet halveren en dat bij enorme schulden op vastgoed. Momenteel is de situatie nog goed onder controle, omdat men veel eigen geld moet hebben bij aankoop van vastgoed in China, maar bij grote dalingen van vastgoedprijzen worden veel schulden toch te problematisch. Nu nog niet hoop ik, maar over 3-5 jaar ben ik bang wel. Dat zou flink kunnen bijdragen aan een mondiaal chaotisch neergangscenario.
De schok der schokken zou een Derde Wereldoorlog zijn, maar voorlopig hoop ik, is dit nog niet het geval (en ook niet in de komende 3-5 jaar).
De klimaatcrisis kan leiden tot grote economische problemen, niet alleen misoogsten en hogere energieprijzen. Meer inflatie in ieder geval (alhoewel, bij voldoende alternatieve- en kernenergie kan de prijs van olie en gas duikelen, maar we zij nog minstens 5 jaar verwijderd van voldoende aantrekkende productie van alternatieve energie inclusief kernenergie). Delen van het bedrijfsleven worden structureel onrendabel en dat leidt tot een schuldencrisis over enige jaren, nu waarschijnlijk nog niet.
Op het ogenblik is er een groeiende lijst van indicatoren die op een grote daling van de inflatie wijzen, ongeveer zoals in 1946 en 1921. Vooral over drie maanden moet duidelijk worden dat huurstijging afzwakt, de banengroei zwak is (in de VS daalt de groei op jaarbasis al een hele tijd en de banengroei zit de laatste maanden alleen in niet voltijds banen en tweede banen). Dat zou moeten voorkomen dat de huidige economische neergang nu al zou ontaarden in een chaotische neergang. Dat veronderstelt dat centrale banken weer super royaal worden als ze die grote daling van inflatie zien en fiscale stimulering goedkoop gaan financieren. Op het ogenblik zijn ze nog niet happig, omdat de inflatie onvoorspelbaar is door achterblijvende effecten op bijvoorbeeld huren en de dienstensector. De arbeidsmarkten zijn ijzersterk en er is weinig stress op de kredietmarkten. Maar men ziet de risico's van financiële stress echt wel door de aanzwellende problemen op de vastgoedmarkt en door onrendabele productie vanwege de energieprijsschok. De geldgroei is bijna stil gevallen, dus inflatie is nu eenvoudiger in toom te houden. Men moet zich zelfs al zorgen maken over deflatie in 2024.
Hoe laag de werkloosheid ook is, er is nog geen loonprijsspiraal. Men loopt bij looneisen (nog) niet vooruit op hogere inflatie door hogere olieprijzen, zoals men wel deed in de jaren 70. Technologische revoluties zorgen voor zwakte in plotseling verouderde sectoren. Dat houdt loonstijging in die sectoren tegen. De coronacrisis leekt te gaan leiden tot deglobalisering (de recente ontwikkelingen lijken erop te wijzen dat dit niet zo duidelijk is, al roepen politici anders), waardoor de concurrentie met lagelonenlanden zou afnemen en er meer loonstijging in het Westen mogelijk zou worden. De winstmarges van de opkomende bedrijven zijn hoog en dat zorgt zelfs voor een gemiddeld hoge winstmarge op de beursgenoteerde bedrijven. Die winstmarges moeten structureel onder druk komen voor een chaotisch neergangscenario. Dat lijkt nu beslist nog niet het geval (er is natuurlijk wel conjuncturele zwakte), maar dat kan plotseling komen, zo leert 1973.
.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten