Kan Spanje een financiële instorting voorkomen en het Parool

Het Parool vond de samenvatting die Kirsten Rauwerda maakte van het verhaal van onze Engelse collega Ted Scott “Kan Spanje een financiële instorting voorkomen”  aangevuld met een paar opmerkingen van mij goed te pas komen bij een verhaal over Spanje (dat werd: "Sombere tijden in Spanje blijven"). Ik was benieuwd wat ervan in het Parool kwam. Dat was alleen een ingekorte aanhaling van een antwoord op een extra vraag van de journalist, waarom de werkloosheid in Spanje zoveel hoger is dan in Italië en andere PIGS:

 De bouw is de grote banenmotor geweest in Spanje, veel meer dan in de rest van Europa. Jarenlang bouwde men in Spanje meer huizen dan in Frankrijk, Duitsland en Italië bij elkaar. De bouw werd een waterhoofd in Spanje. Nu is de bouw ingestort en draait net als in Amerika op een kwart van de oude snelheid verder. Dat is alleen al goed voor een explosie van de werkloosheid met zo’n 10% (moeilijk hier een precies cijfer voor te geven, het is inclusief wat er aan de bouw vasthangt).

In Italië, Griekenland, Portugal was er niet zo’n huizenbubbel en daar hoefde men niet zo veel aan de bouw gerelateerde mensen te ontslaan. In Spanje is er een structureel hoge werkloosheid doordat de (arbeids)mobiliteit laag is. Men wil traditioneel niet verhuizen naar de gebieden waar wel banen zijn, nu al helemaal niet omdat ze hun huis niet kunnen verkopen. De arbeidsmobiliteit is verder laag door de hoge arbeidsbescherming naast de afkeer van het binnenland om in Barcelona/Madrid/ kust te gaan werken

Hieronder volgt het (bijna) totale verhaal over Spanje, zoals dat op de website van F&C in Nederland www.fandc.nl  staat (een en ander uiteraard niet goedgekeurd door de club van optimisten):

Kan Spanje een financiële ineenstorting voorkomen?

Na een periode van relatieve kalmte en lagere rentes zijn beleggers toch weer meer pessimistisch geworden over de Europese schuldencrisis. Deze keer staat Spanje in het middelpunt van de negatieve belangstelling.

De financiële en economische problemen van Spanje
Evenals andere Zuid-Europese landen heeft Spanje last van langdurig zwakke economische omstandigheden in combinatie met een slechte concurrentiepositie en overmatig veel schulden. De Spaanse arbeidsmarkt is relatief rigide en de arbeidskosten zijn gedurende de economische hoogtijdagen teveel gestegen. Voor Spanje vormt vooral de schuld van de private sector het probleem en daarmee wijkt het af van andere Zuid-Europese landen.

De schuldenlast van banken en de private sector is te groot, terwijl de schuldenlast van de Spaanse overheid relatief beperkt is. De gebarsten vastgoedbubbel is de belangrijkste oorzaak van deze torenhoge schulden van de private sector en van de huidige problemen. In combinatie met een werkloosheidspercentage van maar liefst 25%, een bezuinigende overheid en hogere kapitaaleisen voor banken is Spanje in een neerwaartse spiraal terechtgekomen van minder kredietverschaffing, minder groei (c.q. recessie), meer bezuinigingen, meer werkloosheid, verder dalende vastgoedprijzen en toenemende schulden.

Spaans vastgoed
Gedurende de economische hoogtijdagen in Spanje 2004-2008 was er een explosieve groei in de bouw- en vastgoedsector. Meer dan 50% van de bankleningen die in die periode werden verstrekt waren gerelateerd aan vastgoed. De huidige schuld van de bouw- en vastgoedsector bedraagt maar liefst 40% van het Spaanse Bruto Nationaal Product in 2011. Tot nu toe zijn de huizenprijzen met 22% gedaald sinds de piek in 2007. Hiermee liggen de woningprijzen nog steeds bijna 50% boven de langetermijntrend. Dit geeft aan dat het risico op verdere prijsdalingen groot is met alle gevolgen van dien voor banken en particulieren.

Spaanse banken
De Spaanse overheid en de Spaanse Centrale Bank onderkenden al in een vroeg stadium de kwetsbaarheid van de Spaanse banken voor de verslechterende economische omstandigheden en de afkalvende vastgoedprijzen. De Spaanse autoriteiten hebben echter onvoldoende ingegrepen met aanvankelijk slechts eisen voor hogere algemene voorzieningen. Daarnaast probeerden Spaanse banken hun eigen vermogen te verhogen door creatief te boekhouden met schulden en eigen vermogen. De overheid heeft recent afgedwongen dat de Spaanse bankensector een realistische inschatting van hun vastgoedverliezen moeten maken. In combinatie met de hogere Europese kapitaaleisen voor banken is het duidelijk dat de Spaanse banken een groot tekort aan kapitaal hebben.

Het LTRO-programma van de ECB
De genereuze driejarige leningen van de ECB tegen een rente van 1% hebben vooral een visueel effect gehad in lagere Spaanse rentes. Spaanse banken waren de grootste aanvragers van de door de ECB beschikbare liquiditeit.

De Spaanse banken lenen tegen 1% en zetten dit uit bij o.a. de Spaanse overheid tegen een hogere rente. Dit resulteerde in een flinke daling van de Spaanse rente, maar na de recente rentestijging zitten veel banken op verliezen op hun recente aankopen. Een en ander resulteerde niet -zoals gehoopt door de Europese Centrale Bank - in meer kredietverschaffing om de economie weer op gang te krijgen. In tegendeel: banken draaiden de kredietkraan verder dicht om risico’s te reduceren en kapitaalratio’s te verhogen. De onderliggende problemen zijn dan ook niet opgelost en de wederzijdse afhankelijkheid tussen de Spaanse banken en de Spaanse overheid is zelfs toegenomen.

Mogelijke oplossingen
Een financiële reddingsoperatie gericht op de Spaanse overheid zoals in Griekenland, Ierland en Portugal heeft plaatsgevonden, ligt niet in de lijn der verwachting. Vooral de problemen van de Spaanse bankensector hebben een oplossing nodig in de vorm van een herkapitalisatie die buiten de sector zelf tot stand moet komen. Als de banken namelijk de werkelijke waarde van hun leningen in de boeken opnemen, dan zullen hun kapitaalratio’s onder de vereiste percentages dalen.

De creatie van een nationale “bad bank” die alle slecht renderende of verliesgevende leningen overneemt en waar de overheid garant voor staat, is een mogelijke binnenlandse oplossing. De risico’s van deze oplossing zijn echter groot. Het moedigt banken weer aan om roekeloze risico’s te nemen en de kosten om de banken te redden zullen bij de Spaanse belastingbetaler terecht komen in de vorm van een hogere overheidschuld. In combinatie met de slechte economische vooruitzichten is het de vraag of Spaanse banken in dergelijke omstandigheden voldoende kapitaal kunnen aantrekken op de financiële markten. Ook zal de bezorgdheid over de financiële gezondheid van deze banken kunnen leiden tot een verdere deposito-uitstroom.

Een meer waarschijnlijke oplossing voor de problemen van de Spaanse
banken is een kapitaalinjectie door het EFSF (het Europese stabiliteitsfonds) of ESM (European Stability Mechanism), mogelijk ondersteund door het IMF (het internationale monetaire fonds). Een nieuwe ronde van het LTRO- programma van de ECB is niet waarschijnlijk, omdat dat (zoals hierboven beschreven) alleen tijdelijk liquiditeitsproblemen oplost, maar niet de onderliggende solvabiliteitsproblemen. Het EFSF mag haar kapitaal gebruiken om de banken in de Eurozone te herkapitaliseren zoals ze eerder bij Ierse banken heeft gedaan.

In andere landen van de Eurozone bevinden zich ook zwakke banken. Het behoort tot de mogelijkheden dat het EFSF een collectief hulppakket verstrekt voor banken in verschillende landen van de Eurozone.

Als de problemen van de Spaanse banken worden aangepakt is echter het einde van de economische moeilijkheden in Spanje nog niet in zicht. Ook de andere sectoren van de economie ondervinden hinder van het uiteenspatten van de vastgoedbubbel. Pas als de financiële markten ervan overtuigd zijn dat de Spaanse economische omstandigheden niet verder verslechteren, dan zal er weer licht gloren aan de horizon voor Spanje.

Kortom, het moet eerst nog slechter gaan met Spanje voordat de Europese politiek (c.q. de ECB) ingrijpt en steun verleent. Door de huidige betrekkelijk lage staatsschuld van Spanje ten opzichte van het BNP (nu <100% en pas bij 120% en hoger ontstaan er meer problemen) en door die hulp, is het niet waarschijnlijk dat Spanje snel failliet gaat (als het al failliet zou gaan).