God bestaat is wetenschappelijk plausibel (volgens Metaxis in de Wall Street Journal)

Artikel in Wall Street Journal: Science Increasingly Makes the Case for God

The odds of life existing on another planet grow ever longer. Intelligent design, anyone?

Mr. Metaxas is the author, most recently, of “Miracles: What They Are, Why They Happen, and How They Can Change Your Life” ( Dutton Adult, 2014).

Dit was rond de kerst het meest populaire artikel in de Wall Street Journal.

We zitten al decennia het heelal af te luisteren of er signalen zijn van intelligent leven ergens in het heelal. Tot op heden is het stil gebleven, oorverdovend stil. Er is nog niets gevonden. En op basis van toeval is het onwaarschijnlijk dat we ergens iets als aards leven zullen vinden denkt Metaxis.

Bij aanvankelijke berekeningen over hoe veel planten als de aarde konden bestaan kwam men uit op enorme aantallen. Men keek alleen naar planeten met ongeveer dezelfde grootte als de aarde op een bepaalde afstand van een zon. Dat waren veel te weinig voorwaarden. Er moet bijvoorbeeld een grote planeet als Jupiter in de buurt zijn die de asteroïden wegvangt, anders krijg je geen aards leven.

De kans dat er een universum bestaat, er iets gebeurde als de oerknal is onvoorstelbaar klein, 1 gedeeld door en cijfer dat op oneindig begint te lijken.

De kans dat er een planeet met leven als op aarde bestaat is al groter, maar bij de huidige ontzettend vele  voorwaarden die men denkt nodig te hebben voor aards leven is de kans dat er een andere planeet is met ongeveer aards leven vrijwel nihil. Het is al een wonder dat er één zo’n planeet bestaat.

De wetenschap begint er steeds meer toe te neigen dat deze kansen te klein zijn voor toeval, d.w.z. het pleit voor intelligent design. Met kans die niet van 1 is te onderscheiden volgens deze berekeningen.

Ongetwijfeld zijn de berekeningen niet correct, maar de case dat de oerknal en leven op aarde onvoorstelbaar kleine kansen had is wel gemaakt. Dat de oerknal gebeurde en er leven op aarde is, dat is te toevallig om zo maar te gebeuren, dat moet opzet zijn.

Denk aan de berekeningen die aantoonden hoe onwaarschijnlijk het was dat Lucia de B(erk) zo vaak net bij een patiënt was geweest die ineens dood ging. Clean berekend was die kans extreem klein, maar je moest veel meer omstandigheden meenemen. Lucia werkte op een afdeling waar het sterfgevallen regende. Het gaat niet om één persoon, maar of als je naar alle verpleegsters kijkt, dat dit kan gebeuren. En dan komt er uit dat af en toe het een verpleegster overkomt dat ze net bij een patiënt was geweest die ineens dood ging. Vergelijk het verhaal van iemand die twee keer de hoofdprijs in de loterij won in de VS. Dat was doorgestoken kaart dacht men. Maar je moet berekenen dat iedereen aan het wedden is gewest in de historie en dan komt het heel zelden voor dat iemand dit overkomt. De statistiek berekende dat dit af en toe gebeurt. Als het gebeurt, haalt het uitgebreid de kranten.

De kansen die toegedicht worden aan de oerknal zijn ongelooflijk veel kleiner dan dat er een verpleegster komt die tig keer het lot van Lucia de Berk overkomt. 

Terugkijkend op de voorspellingen voor 2014

Ach wat zaten de voorspellingen er toch flink naast voor 2014. Waar is die 10-jaarrente in de VS die toch echt zou gaan stijgen tot minstens 3,5%? Er was niemand in de polls van de Wall Street Journal die een lagere rente voorspelde. Nu nog steeds niet, ze zijn met een kaarsje te zoeken, al beginnen sommigen toch wel te zeggen dat meer dan 2% toch wel heel veel is vergeleken met de o,4% van Japan, de 0,5% van Duitsland of de 0,25% in Zwitserland.

Ik had als een van mijn tien verrassingen voor 2014 dat de rente minder zou stijgen dan was ingeprijsd en dat bij een groei die hoger zou zijn dan de consensus. Dat was in de goede richting. Had ik juist voorspeld dat de groei zwaar zou tegenvallen bij de consensus, dan zou ik waarschijnlijk meer in de goede richting hebben voorspeld.

Verder had niemand de olieprijs goed, er kwam een bijna halvering van de olieprijs, een daling die even onwaarschijnlijk geacht werd als de 5-1 winst van Oranje op Spanje. Een klein beetje meer productie dan gedacht, een beetje minder vraag, uitprijzen van geopolitiek risico, een sterke dollar, (nog steeds) verkeerd gepositioneerde oliespeculanten zorgden voor een ‘perfect storm’ die sommige dictatoren tot wanhoop aan het drijven is. BofA voorspelt 1000% inflatie in Venezuela, de roebel halveerde in waarde.

Er was begin van 2014 een somberheid onder aandelenbeleggers die de nodige keren vergeefs werd rondgetoeterd (alleen bij Alex wist men kennelijk steeds rond het dieptepunt te verkopen via een uitgekiend waarschuwingssysteem voor beurscrashes).  De kaart van de Kondratieffgolf bleef fier overeind en werd opnieuw minutieus gevolgd. De S&P ging stevig omhoog.

Ik had gesteld dat dit vooral op basis van een winststijging van 10% of meer zou gebeuren. Deze keer zouden de analisten niet veel te optimistisch zijn en het zou uitkomen voor de VS en beter dan verwacht zijn in de eurozone. Dat eerste is ongeveer uitgekomen door het inkopen van bergen eigen aandelen, dat voor de eurozone niet. Ik dacht dat de economische groei mooi zou aantrekken tot 1,5%-2% en daar hoort een mooie winstgroei bij. Niets geleerd hebbend van 2014 voorspel ik voor 2015 overigens weer hetzelfde voor de markt ex energie. In Europa profiteert men van de sterke dollar, de beter dan verwachte groei door de val van de olieprijzen.

Dan de BRIC’s. Dat kwam al een beetje meer in de richting in die zin dat sommigen optimistisch waren over India vanwege de verkiezingen en over China vanwege de hervormingen en de lage waarderingen. Rusland was als altijd onzeker, maar de enorme val van de Russische beurs in dollars had niemand verwacht. Ook over Brazilië was men te optimistisch, misschien zou Dilma de verkiezingen verliezen. Petrobras wankelt en dat was samen met vele dalende grondstoffenprijzen en Dilma reden genoeg voor een zwakke beurs. Het verschil tussen hoe het op de beurzen ging van de BRIC’s was enorm en reden genoeg voor velen om de BRIC’s nooit meer over één kam te scheren. Mijn positivisme over de BRIC’s werd half bewaarheid en half totaal de grond in geboord.

Ik had het bij mijn tien verrassingen over stijgende grondstoffenprijzen. Dat gebeurde niet, al gingen enkele genoemde grondstoffen zoals koffie wel fiks omhoog. De theorie over de supercyclus voor grondstoffen kreeg zware klappen te verduren. Ineens vindt men het een puur China verhaal en was de vraag vanuit China wel heel erg de perken te buiten gegaan. Zo veel hebben ze toch echt niet nodig en grondstoffen als collateral voor banken, brrr. Meer consumeren en minder investeren, dat is een ramp voor grondstoffenprijzen. Alleen agriculturals kunnen dan overeind blijven (als de olieprijs niet te veel daalt).

Het geloof in actief management van aandelenportefeuilles zonder een gezonde portie voorwetenschap kreeg ook een oplawaai. Zelden outperformden zo weinig managers de S&P. Zo’n 20 grote aandelen outperformde de S&P en de rest bleef achter. Er waren wel enkele goede sectoren zoals biotech en REIT’s en nutsbedrijven, maar de doorsnee actieve belegger haalt zijn neus op voor deze sectoren, veel te wild of te saai. Small caps deden het al helemaal verschrikkelijk. Geen wonder dat het merendeel van gelden voor de beleggingsfondsen naar goedkope passieve fondsen rolt.

De performance van hedgefunds was eveneens bedroevend. Wel een enorme correlatie met de aandelenbeurzen, maar niet de performance. Ook geen performance die ook maar in de richting komt van 40% aandelen wereld en 60% gehedged staatsobligaties wereld, de standaard voorzichtige beleggingsportefeuille voor een pensioenfonds.  

De voorspellingen voor de economische groei waren eveneens bedroevend. Niemand (ik ook niet) had de negatieve groei in het eerste kwartaal in de VS zien aankomen. Daardoor werd na één kwartaal al duidelijk dat de groeivoorspellingen voor 2014 die aan het begin van het jaar werden afgegeven veel te rooskleurig waren. Na de 5% in het derde kwartaal zijn de groeiverwachtingen overigens weer behoorlijk hersteld, maar nog steeds wordt de 3% of iets meer die verwacht werd niet gehaald.  De echte teleurstellingen zaten in de groei buiten de VS, wat preciezer buiten de Angelsaksische landen, want de groei in het VK, Australië en Canada was redelijk tot goed te noemen. In Japan kromp de economie in het tweede kwartaal meer dan 7% door de BTW-verhoging, nog meer dan bij vorige BTW verhogingen. In het derde kwartaal kwam daar nog een kwartaal met krimp overheen, zeer teleurstellend. Nu gaat het beter, maar velen willen Abenomics bij het oud vuil zetten. Iets te snel denk ik, want Japan profiteert zeer veel van de sterke dollar en de lage olieprijzen en gaat ook nog eens extra stimuleren (wat maakt het nou uit om 250% of 255% staatsschuld te hebben, vooral niet als de rente 0 is).

In de Eurozone zette het aarzelende herstel van eind 2013 niet door, heel ongebruikelijk. Duitsland zakte totaal onverwachts weg. Frankrijk bleek steeds meer aansluiting te zoeken bij de periferie. In Italië was er weer geen vooruitgang. Nederland had een krimpkwartaal in het eerste kwartaal. Alleen Spanje, Portugal en Griekenland lieten een herstel zien dat door de beugel kon.  Rusland krijgt de schuld, maar is slechts beperkt de reden voor de groeitegenvallers. Er is iets mis met de dynamiek in de Eurozone, uit wanhoop staat Duitsland straks (beperkte) QE toe.

In veel Emerging Markets viel de groei eveneens zwaar tegen. Vooral grondstoffenlanden zitten plotseling op de blaren. Buschauffeur Maduro is de weg kwijt in Venezuela, Poetin zit in zwaar economisch weer. Brazilië stagneert. In China wil het maar niet vlotten met de omschakeling naar een consumptiemaatschappij. Bestrijding van corruptie kost in eerste instantie groei.  

Een en ander was een vruchtbaar groeiterrein voor doemdenkers onder aanvoering van de aanhangers van Secular Stagnation. En ook de hoofdreden voor de extreem lage rentes. Er valt niet te spotten met de neerwaartse invloed van potverterende grijsaards die zich wentelen in een groeiende berg zorgkosten en jongeren kaal dreigen te plukken in pensioenfondsen als de rente niet herstelt. En de jeugd weet het zeker: hoge rentes zoals boven 1% zoals hun ouders en grootouders altijd hebben gezien, zitten er voor hen niet meer in het vat. Dit signaleert langdurig geen groei van het BNP van enige betekenis. De millennials weten daarom één ding beter dan hun voorvaderen: je moet geen schulden maken, want door de deflatie raak je dan in steeds grotere problemen. Gelukkig hechten ze steeds minder aan bezit en steeds meer aan beleven. Een ramp voor de maakindustrie waarvan we het volgens velen van moeten hebben. Nee, die balansrecessie van Koo, die houdt nog wel enige decennia aan in de Eurozone, zo denkt men.

Gelukkig begint men wereldwijd het kunstje van bijna gratis (<1 aantrekt="" als="" andere="" buitenland="" daar="" de="" die="" door="" een="" en="" europa="" gelden="" het="" hiervoor="" in="" india="" infrastructuur="" investeren="" krijgen="" landen.="" magneet="" modi="" nbsp="" o:p="" rente="" te="" uit="" vanwege="" vs="" zowel="">

De structurele belasting van een stijgende olieprijs lijkt overschat te zijn. Technologische ontwikkeling gaat harder dan gedacht. Men investeert meer in intellectueel kapitaal dan in fysiek kapitaal en daardoor onderschat men de kracht van investeringen op de groei. In de VS heb je dan de herstellende huizenmarkt: de millennials willen ook wonen. Goldilocks is het basisscenario.

overpeinzingen olieprijs

http://www.aei.org/publication/blog/carpe-diem/
het is echt fijn, die lagere olieprijs voor de automobilist. Hij bespaart in de VS zo'n $900 per huishouden vergeleken met 2014 per jaar. Hij gaat dat niet sparen maren uitgeven, beleven.

Hierboven een van de favoriete plaatjes van Jim Bianco. De val van de olieprijzen is volgens hem vooral veroorzaakt door de onverwacht zwakke groei in de weeld, van de onverwacht zwakke vraag naar olie.
    
ik ben niet helemaal overtuigd. De economische groei viel na 2010 bijna steeds tegen, maar pas in oktober 2014 viel de bodem uit de olieprijzen.


ik ben het wel met Bianco eens dat de bijstellingen van de economische groei in 2014 groot zijn geweest, beslist veel groter dan verwacht en ook de verwachtingen voor ver in de toekomst zijn flink neerwaarts bijgesteld (de trionf van secular stagnation).

Het aanbod van olie was ook groter dan verwacht. Maar dat lijkt niet door te gaan zetten naar 2015. Ook de neerwaartse bijstelling van de groeiverwachtingen kan haast net doorgaan. Het kan doorgaan in landen als China, Rusland, Latijns Amerika, maar niet in de VS, Europa en Japan.
Dat zou suggereren dat de olieprijs ongeveer is uitgedaald.

Waarom bleef de markt zo kalm op het nieuws dat Griekenland naar de stembus moet

Griekse verkiezingen zijn onvermijdelijk geworden na het falen van de regering hun kandidaat als president gekozen te krijgen. De Europese beurzen gingen nauwelijks omlaad, de euro ging niet door de grond.

 Waarom bleef de markt zo kalm? Syriza wordt waarschijnlijk de grootste partij en krijgt zo 50 zetels bonus, waardoor het moeilijk wordt een regering zonder Syriza te vormen. De leider Tsipras begint wel enig water in de wijn te doen door te stellen dat Griekenland in de euro moet blijven, maar blijft vasthouden aan een programma dat Grexit onvermijdelijk maakt. Hij zal waarschijnlijk meer water bij de wijn moeten doen, maar hij denkt sterk te staan in onderhandelingen met Europa om de bezuinigingen en hervormingen die door de strot geduwd zijn zo veel mogelijk ongedaan te maken. Als een echte Wilders kan hij roepen: Willen jullie meer of minder ambtenaren? Meer? Daar gaan we voor zorgen. Minder belasting? Geen probleem. Hogere minimumlonen? Uiteraard een goed idee. Te hoge, ondraagbare schulden afstempelen? Dat moet toch, de banken moeten maar dokken. Zo bekeken is het een wonder dat mensen nog op een andere partij stemmen dan Syriza. Niet iedereen gelooft in wonderen. Maar voor de zekerheid verkoopt men toch maar aandelen van banken en Griekse leningen.

Er is nu een primair overschot op de begroting (overschot ex rentebetalingen), waardoor buitenlands kapitaal minder nodig is. Bij economische groei kun je hoop houden dat je je leningen aan Griekenland nog voor een deel zult terugzien.

In de eurozone denken nu veel mensen dat een grexit wel kan en populisten in Spanje, Italië en Frankrijk niet aan de macht zal brengen. Men wil bewust op een nieuw Lehman moment aansturen. De markt acht dit kennelijk onwaarschijnlijk. Tsipras bluft, hij kan niet af van die Trojka. Je kunt het vergeten niet schulden terug te betalen aan het MF.

Wat zou het een verrassing zijn: Syriza wint verkiezingen niet; op het laatste nippertje wil de kiezer toch kiezen voor de zekerheid van het economische herstel onder de oude machten boven de gouden bergen van Syriza. De kapitaalvlucht uit Griekenland neemt weer enorme vormen aan, want banken kunnen de cadeautjes van Syriza niet aan en mensen laten hun centjes niet bij een bank staan waarvan de beurskoers nauwelijks van nul is te onderscheiden. Daardoor komt er voldoende steun voor Samaras. Hij wordt toch weer de grootste.

Het andere scenario is dat het zo snel fout loopt onder Syriza dat Samaras Griekenland weer snel moet redden, voor het einde van het jaar misschien al. Dat is het scenario waar Samaras lijkt op in te zetten.

Het basisscenario blijft dat Syriza de verkiezingen wint, net niet de meerderheid krijgt en heel veel water bij de wijn moet doen, waardoor een grexit wordt voorkomen. Griekenland krijgt wel meer ruimte voor een meer stimulerend beleid door o.a. zachtere voorwaarden voor de vele staatsleningen die men heeft, zoals latere terugbetaling (pas in het jaar 2100 wellicht, tenzij door een wonder de Griekse economie de komende jaren flink gaat groeien). 

this time is different: de ontketende Obama

Ineens zie je dat Obama zijn macht als president om per decreet te regeren maximaal inzet.
Hij heeft er duidelijk weer zin in (the economist; why Obama is smiling).
Hij heeft zijn handtekening gezet om 5 miljoen immiganten  meer rechten te geven, zeer tegen de zin in van de republikeinen.
Hij heeft een verdrag met China getekend over climate change.
Hij heeft op eigen houtje de betrekkingen met Cuba hersteld (de republikeinen gruwen ervan), na voorbereidend werk van Hillary Clinton.
Hij stookte Sony op toch de omstreden film over Noord Korea te vertonen.
Hij praat weer volop over family values
Hij komt met voorstellen voor herziening belastingstelsel (deels nog in de maak)
Hij propageert meer infrastructuurinvesteringen.

En het helpt. Zijn disapproval rate is eindelijk onder 50% gekomen. Boze tongen schrijven dat uiteraard meer toe aan de daling van de benzineprijzen, maar toch. Dit is niet wat men verwachtte van een lame duck president die zelfs de steun van zijn eigen partij heeft verloren.

Overigens, dat van die infrastructuurinvesteringen is iets dat nu ook de republikeinen willen. daarvoor moet eerst de baas van de begrotingen vervangen worden door een republikein, maar dan wil men los. Men wil een nieuwe regel invoeren dat een infrastructuurinvestering voor 1/3 niet mee hoeft te tellen voor het begrotingstekort.
Het is nog onduidelijk of Obama de Keystone Pijplijn blijft tegenhouden met een veto. De republikeinen gaan de goedkeuring verpakken onder een berg andere voorstellen waar je niet op tegen kunt zijn. Obama vindt het verspilling, het geld kan beter aan andere projecten besteed worden. Hij zal wel omgaan en het gebruiken als wisselgeld voor democratische hobby's (als de rechtbank van Nebraska de Keystone Pipeline goedkeurt).
Nee, Obama is niet uitgeregeerd, hij heeft nu pas de smaak te pakken. Republikeinen kijken knarsentandend toe.

nog veel verder terugkijken dan 2014, samen met Cullen Roche

http://pragcap.com/three-things-i-think-i-learned-in-2014
Wat leerde Cullen Roche in 2014
1. Hoe weinig we weten, zeker als individu
2. Kapitaal moet in dienst staan van de wereld. Alleen met dat soort kapitalisme is de wereld beter af 
(Capitalism works best when capitalists serve others, een jezuïtisch principe)
3. Beleven is belangrijker dan dingen vergaren (The person who mistakes “money” for “wealth” will live a life accumulating things, all the while mistaking a life of owning for a life of living. )

Dat zijn drie standpunten die wijd omarmd worden. Dat van punt 1 wist ieder weldenkend mens al heel erg lang, maar soms denk je echt iets te weten, iets beter onder de knie te hebben dan anderen. En dan gebeuren er weer allerlei zaken waar je helemaal niet aan gedacht had.
Ik kan me nog herinneren dat ik net was begonnen te werken bij het GAK. Na een paar jaar had ik voor alle belangrijke zaken voor een pensioenfonds beleidsnota's geschreven, waarop (toen meer) gehandeld werd. Een greep uit de periode 1981-1982:

• Het antieke hypotheekverstrekkingsbeleid werd weer helemaal up to date gemaakt, 

• pensioenfondsen werden aangemoedigd flink in klimleningen aan woningcorporaties te beleggen (door de enorme rentedaling na 1981 kregen menige van die leningen waarderingen boven de 200% na een jaar of tien en moesten de voorwaarden versoepeld worden om de pensioenfondsen niet te veel rendement te gunnen; dat was toen de tijd dat de politiek vond dat pensioenfondsen maar eens belasting moesten gaan betalen over hun te grote beleggingswinsten, de discussie over de Brede Herwaardering),
• we moesten de laagrentende onderhandse leningen en obligaties verkopen aan particulieren. Toen was 3% rentecoupon idioot laag en pensioenfondsen en bedrijfsverenigingen hadden van oudsher een heleboel van die dingen. De koers was vaak maar ongeveer 60% en de onbelaste koerswinst die je kon maken door aflossing op 100% aan het einde van de rit was een buitenkans voor particulieren. Die namen daardoor met een veel lagere rente genoegen dan de marktrente voor de nieuwe uit te geven leningen. Het kostte me meer dan een jaar om iedereen ervan te overtuigen dat je die leningen echt moest verkopen en herbeleggen in leningen met een hoger effectief rendement (nu zou dit sneller gaan; als in nu onder de 30 zou zijn, zou ik een beleidsnota gaan schrijven dat je bijna alle obligaties moet verkopen, omdat het risico te asymmetrisch de verkeerde kant op is.(noot: dat durf in niet, het FTK is te machtig en te lang het allerbeste beleggingsvoorschrift geweest voor pensioenfondsen dat je maar kon bedenken)).
• Vooral natuurlijk, pensioenfondsen moesten weer in aandelen gaan beleggen. Dat was in 1982 natuurlijk een geweldig advies. Het werd schoorvoetend opgevolgd. Beleggen had toch iets te maken met onroerend goed, de rest was toch onzin, verderfelijk, verliesgevend. Aandelen zorgden alleen maar voor risico, maar niet voor extra rendement. 

Ter Veer lachte me flink uit en zei dat er de komende jaren nog volop te researchen was en hij had natuurlijk gelijk.

Het tweede en derde punt van Cullen Roche geven de tijdgeest aan: die is langzaam aan het kantelen tegen het kapitalisme in. Business wordt minder machtig over enige tijd (2018), je ziet het steeds duidelijker gaan gebeuren. Nu nog niet, vakbonden krijgen nog ongekend de wind van voren. Jongeren kunnen zich niet voorstellen hoe veel goeds vakbonden voor hen kunnen doen, het is volkomen irrationeel dat vakbonden zo in de knel zitten. Ja ze moeten zich een beetje heruitvinden, maar dan komen hun glorietijden er weer aan na 2018. (wel na een potje creatieve vernietiging).
Het tweede punt van Cullen Roche is het meest controversieel. Zeker in Amerika, maar het past bij de Broken American Dream. Lang leve de paus, een jezuiet.

Het derde punt, access instead of assets. Dat is bon ton geworden en dat blijft denk ik nog minstens een decennium,waarschijnlijk decennia, het nieuwe motto. We hebben niet meer al die boeken, CD's, platen nodig. Alles kan op een USB stick, In een smart phone zitten tig apparaten van vroeger samengebald. Waarom zou je een zelfrijdende auto willen bezitten?
De wijsheid wordt steeds meer dat als je terugkijkt op waar je echt plezier aan hebt beleefd, dan zijn het gebeurtenissen, vakanties, optredens van artiesten, gezellige samenkomsten. Steeds minder wordt dat extra huisraad, de tweede auto, een groter huis ver van de stad.

Kortom, het eerste punt is van alle tijden: we weten niets, de wereld weet straks veel meer. Het tweede en derde punt zijn belangrijke aanwijzingen dat de tijdgeest verandert. Deze wordt minder hard, maar dat gaan we nog niet onmiddellijk voelen. De harde kantjes moeten van het kapitalisme af en we moeten (net als we inde jaren 70 zo belangrijk vonden) veel meer aandacht gaan geven aan zelfontplooiing. 

weer een jaar verder, verrassingen waren merendeels negatief, 2015 beter

We hadden twee enorme verrassingen voor de financiële markten: de val van de rente en de olieprijzen, die de nodige pensioenfondsen en olielanden in problemen brachten. Aan de positieve kant zagen we een goede stijging van de aandelenkoersen van o.a. de VS en China, India.

Twee politieke verassingen: Poetins aanval op de Oekraïne en de snelle opkomst van de Islamitische Staat. Aan de positieve kant tellen we de paus en (met moeite) Iran.

Twee economische verrassingen: de flink negatieve groei in de VS in het eerste kwartaal door de polar vortex en het uitblijven van economisch herstel in de Eurozone inclusief Duitsland. Positief was de groei in Spanje, het VK en derde kwartaal VS.

Op theoretisch economisch terrein zagen we twee doorbraken: die van Piketty dat zonder ingrijpen ongelijkheid veel verder zal toenemen dan de geldende theorie voor mogelijk houdt en die van Summers die ons voorhoudt dat seculiere stagnatie het basisscenario is voor de komende decennia.

De verrassingen waren merendeels negatief, maar verbetering in 2015 ligt voor de hand.

De verwachtingen voor wat de potentiële groei is werden fors naar beneden bijgesteld. De wet van Okun (3% potentiële groei in de VS) is dood, 1,5-2,1% is de nieuwe verwachting voor de VS en voor de Eurozone zitten we ineens onder 1%, rekening houdend met de slechte demografie.

Dat van die slechte demografie wisten we natuurlijk al jaren, maar in 2014 is men wat meer met de neus op de feiten gedrukt. Men moet later met pensioen, behalve in Duitsland en ook in Frankrijk en België vindt men dat de demografische feiten onjuist zijn.

De groei van de productiviteit is zorgwekkend laag geworden, dat is steeds beter in de cijfers zichtbaar geworden. De afgelopen decennia is dat een beetje verstopt geraakt achter het opvoeren van de groei met meer schulden maken, maar dat kunstje kan niet meer als de demografie tegenwerkt.

Zakt die productiviteitsstijging langdurig verder weg?

Nee, natuurlijk niet. In 2014 zijn er enkele politieke doorbraken geweest die voor meer productiviteitsstijging zullen gaan zorgen. Plotseling is het onomstreden dat de Amerikaanse groei met meer infrastructuurinvesteringen moet worden aangezwengeld. Net zo onomstreden is het geworden in landen als Nederland dat beter onderwijs verreweg de beste kans is op meer economische groei. Alleen bij betere opleiding kan men structureel meer verdienen. Ook is het bij bijna iedereen doorgedrongen dat de kosten voor zorg veel beter in de hand moeten worden gehouden door de zorg veel efficiënter te maken (dat is de laatste tijd de grote meevaller in de VS: de medische kosten lopen de laatste paar jaar veel en veel minder uit de hand dan gepland).

Daar staan ook wel negatieve zaken tegenover zoals het besef dat we meer geld aan defensie moeten gaan verspillen. Het is ook duidelijk dat je electoraal garen spint door ouderen deels nodeloos meer te subsidiëren.

Duidelijk is ook dat de technologische vooruitgang niet is stil gevallen, maar eerder aan het accelereren is. Bedrijven als Google en Apple investeren gigantisch. Niet in fabrieken, maar in kennis. Biotech is jaren de winnende sector om goede redenen: er is een medische revolutie gaande. We zijn de vruchten aan het plukken van de energierevolutie. In plaats van een structurele druk op de economische groei krijgen we nu juist even een rugwind.

Robots zijn bezig aan een opmars, 3D printing, nanotechnologie (dit blijft niet structureel tegenvallen nu de verwachtingen zijn teruggeschroefd), nieuwe materialen, Uber en andere trends die de dienstensector efficiënter gaan maken, straks zelfrijdende auto’s met bijbehorende infrastructuur,

Eindelijk zien we de dienstensector efficiënter worden, zelfs de ambtenarij. Dat is pijnlijk voor velen. Massaontslagen in de zorg, de financiële sector. De zorg blijkt in sommige gevallen hierdoor op peil te blijven, maar in andere gevallen meer te verslechteren dan ons lief is.

 We hebben sinds ongeveer 1998 een enorme groei van de fysieke investeringen gezien in de nodige Emerging Markets, China voorop. De uitbreiding van de wereldwijde industriële capaciteit was hierdoor enorm, zelfs inclusief de lage nieuwe investeringen in het Westen.

We hebben ons in het Westen die enorme uitbreiding van de industriële capaciteit niet gerealiseerd, want we zagen die niet plaats hebben vlak rondom ons heen. Sinds de kredietcrisis is er een terugval van de vraag in de OECD-landen. Daardoor is er samen met die uitbreiding van de capaciteit een enorme deflatoire druk ontstaan.

Die deflatoire druk begint er ook te komen in delen van de dienstensector.

Een en ander houdt in dat de koopkracht een steun in de rug is, maar dat je meer op moet passen met schulden maken.

2015 lijkt een beter jaar te worden dan 2014 en laten we hopen dat er economen komen met doorbraken op positief gebied: dat Woody Brock gelijk krijgt en lage economische groei helemaal niet nodig is, als de Angelsaksische landen maar eens wat meer in de infrastructuurbus gaan blazen en in Europa de ondernemingszin, de animal spirits,  weer wat meer gaan opleven door doemdenken te vervangen door doendenken.

demografie remt groei

Dit is een vervolgpost op http://beleggenopdegolven.blogspot.nl/2014/12/demografie-en-0-rente.html

Demografie remt de groei op twee manieren: 
1. het aantal mensen dat in de normale beroepsbevolking zit van 15-65 neemt veel minder toe dan vroeger in de VS (en zelfs behoorlijk af in Japan en Continentaal Europa) 
2. de verdeling over de cohorten wordt ongunstiger. Er is een relatieve stijging in een laag inkomen cohort (65+) en daling in het hoogste inkomenscohort (45-54). Ouderen verdienen minder per uur en werken vaker in deeltijd.

De tabel van Strategas legt het accent op dat ouderen een lagere arbeidsparticipatie hebben en er daardoor geen verbetering van de totale arbeidsparticipatie is te verwachten (zelfs al zal de participatiegraad van 65+ nog belangrijk verder stijgen). 
Ik leg een even groot accent op de gevolgen van de relatieve afname van de 35-54-jarigen. Dat krijgt veel minder aandacht in de beschouwingen, ten onrechte vind ik.
De demografie geeft dus een tegenwind door de afname 45-54 jarigen in de komende jaren, maar een kleine rugwind door het grote aantal millennials dat doorstroomt naar 25-34 jaar in de VS.

Een en ander houdt ook in dat er per leeftijdcohort er niets aan de hand hoeft te zijn met de inkomensontwikkeling, ook al is de economische groei lager. Dat is bijvoorbeeld in Japan gebeurd. Per hoofd voor leeftijdcohort gecorrigeerd heeft men het echt beter gekregen sinds 1990. Dat viel aanvankelijk tegen omdat men zich ingesteld had op 5%+ groei, maar het was geen ramp. Pas na de kredietcrisis kreeg men het slechter en zo werden de kiemen gezaaid voor Abenomics. Daarvoor was er nog geen revolutie nodig, zo slecht had men het niet in Japan.

Overigens zie je dit soort tabellen uitgebreid besproken worden voor de VS, terwijl het in de eurozone veel zwaarder speelt. Vreemd.
En de normale beroepsbevolking moet aangepast worden van 15-65 naar 20-67.

demografie en 0% rente

Rober Belinsky van Strategas had bovenstaand plaatje als een van de belangrijke plaatjes van wat er na 2010 aan de hand is.
Het aantal 65+ is door de babyboomgeneratie die 65 aan het worden is enorm aan het stijgen. 
Bovendien werden ze plotseling ermee geconfronteerd dat ze niet genoeg gespaard hadden voor hun pensioen. Bij een 0% rente is een lijfrente kopen enorm duur. De overwaarde op het huis was plotseling niet meer genoeg om de hypotheek te verhogen (mortgage equity withdrawal werd negatief).
Tot 2013 was er alleen maar groei in het aantal oudere werkenden. Onder 55 daalde het aantal werkenden. Sinds 2013 groeit het aantal werkende 25-55- jarigen gelukkig wel flink.
Omdat na 55 het gemiddelde inkomen daalt, was er vergeleken met het groeiend aantal werkenden een tegenvallende groei van het inkomen voor de VS als geheel.
http://www.advisorperspectives.com/dshort/updates/Household-Incomes-by-Age-Brackets.php

Dat doorwerken van ouderen verklaart ook waarom de groei van de werkgelegenheid zo veel harder groeit dan de arbeidsmarkt in totaal. Werkloosheid zou constant moeten blijven bij ongeveer 70.000 nieuwe banen zo berekent men, terwijl er meer dan 200.000 banengroei is. 
Die ouderen voorkomen grote banengroei voor de jongeren en dat houdt de loongroei tegen.
(Tot op heden, de vooruit kijkende indicatoren zoals NFIB wijzen op meer loongroei)

http://www.advisorperspectives.com/dshort/updates/Employment-Wages-and-Hours-since-1964.php
laat zien dat het met de reële loongroei in de VS de goede kant op gaat

(alhoewel, Jan Modaal had het in de VS beter in de jaren 70, toch een schande dat alle welvaartverbetering naar de hogere inkomens ging en de middenklasse alleen maar enigszins mee kon komen door zich meer en meer in de schulden te steken)

lagere olieprijzen: recessie in Texas, Rusland, slechtere tijden in Canada, Mexico, Brazilië

De vorige week kreeg menige belegger een hartverzakking door de dalende beurzen en rentes. 
Alles lag aan die in elkaar stortende olieprijs. Dat was ineens slecht. Men ging verhalen verzinnen waarom een lagere olieprijs zo'n ramp is. De beurzen zijn weer tot hun positieven gekomen, maar de stroom aan verhalen hoe erg het wel niet is dat de olieprijs zo daalt is nog lang niet opgedroogd. Het is de bekende mosterd na de maaltijd en dan nog van een slechte kwaliteit.
Die lagere benzineprijzen, die zouden onmiddellijk omgezet moeten worden aan ontwikkelingshulp aan olieproducerende landen en bedrijven. Rusland dreigt uit de index voor Opkomende Landen te worden gestoten en mag dan samen met Argentinië en Venezuela op het strafbankje gaan zitten.

plaatje uit FT via Sober Look http://soberlook.com/2014/12/if-energy-prices-remain-near-current.html
die vooral de zaken voor Canada somber inziet. Huishoudens hebben daar vergeleken met hun inkomen bijna even veel schuld als in Nederland en Denemarken. De olieprovincie Alberta gaat slechte tijden met crashende huizenmarkten tegemoet.
Eenzelfde verhaal over Texas. Olie en alles dat daar mee samenhangt is ongeveer 8% van het BNP in de VS zo leest men ineens, ook al werkt er maar 1% van de beroepsbevolking in. Het is overigens wel 8% van de investeringen in de VS.

http://www.bloomberg.com/news/2014-12-18/bankers-see-1-trillion-of-investments-stranded-in-the-oil-fields.html
Dit soort cijfers zijn niet zo heel erg hard. Exxon liet in het jaarverslag zien dat het olie produceert tegen gemiddeld iets meer dan $12. 
(en ja, ik denk ook dat $70 een meer normale olieprijs is voor de komende jaren dan onder $60)

Maar inderdaad, er zijn heel wat dure oliegebieden waar men geen winst gaat maken bij prijzen onder $ 70. Dus zijn er ineens heel veel meer slechte schulden. High yield spreads in de VS zijn flink opgelopen en daarmee de hele index voor high yield. Bij Emerging Markets Debt zijn de olielanden ook in de versukkeling geraakt, maar behalve Rusland en Venezuela niet erg.
Die credit spreads zijn de laatste dagen gelukkig weer flink aan het teruglopen. De roebel is al enige dagen de sterkste valuta in de wereld. 

De credit spread van Rusland is in een paar dagen gedaald van van 485 naar 420 basispunten (voordat Poetin zijn snode plannen met de Oekraïne ging uitvoeren was het overigens maar net iets meer dan 200 basispunten)..
 De roebel hangt heel erg same met de olieprijs. De paniek over de roebel lijkt over het hoogtepunt heen en dat zou dus ook het geval kunnen zijn voor de olieprijs.

samenvatting financieel economisch nieuws van de afgelopen week

Het was een zeer woelige beursweek met per saldo vaak niet eens zo grote koersbewegingen.
Men begon over een crisis te spreken toen de rente zeer hard daalde op de instorting van de roebel met bijbehorende duikeling van de olieprijzen . De 30 jaar swaprente daalde onder 1,5% en de Duitse 10 jaar rente onder 0,6%. De obligatiemarkt weet het zeker: we zitten in een wereldwijde recessie die de komende decennia niet overgaat. Moest het Goldilocksscenario de vuilnisbak in en seculiere stagnatie daarvoor in de plaats gezet worden? 
Moesten we bang worden van Poetin toen hij sprookjes ging vertellen over de Russische beer waarvan de klauwen uitgetrokken dreigden te worden door dat vermaledijde gewetenloze Westen?
Is de euro fundamenteel een veel zwakkere munt dan de roebel? 
Woensdag viel de bodem uit de roebel en leek hij door de 100 tegen de euro te gaan. Naderhand trad enig herstel op, maar in principe blijft de roebel het pad van de olieprijs volgen. Die lijkt nu enigszins te gaan stabiliseren, maar een nieuwe valpartij is niet uitgesloten.
Men begon steeds meer risico's te zien in de dalende olieprijzen, men vergat de verbetering van het consumentenvertrouwen en producentenvertrouwen daardoor.

De FED zwichtte niet voor de zwakke aandelenmarkten en verving kordaat 'considerable time' door 'patient'. Dat betekent geen verhoging voor april, maar vanaf juni kan het wel. Calandar guidance was terug, waardoor Plosser tegenstemde tegen het FED besluit. Het moet data dependent zijn en die wijzen op renteverhoging nu volgens Fischer van Dallas en op een broze economie volgens Kocherlakota van Minnesota. Die stemden daarom ook tegen. 3 dissidenten is veel bij de FED.
Na het FED besluit keerden de  markten naar fors omhoog.

Na de grootste dalingen op een dag van 2014 in de VS volgde de grootste stijgingen. Credit spreads liepen fors op, gelukkig wel minder dan de CDS spreads voor het kredietrisico. High yield kreeg klappen, vooral door leningen aan de energiesector. Afgelopen vrijdag trad een goed herstel op overigens. Emerging Market Debts hadden het moeilijk, vooral door Rusland (met flink herstel vrijdag).

Op de beurzen bleef China de koning. Chinezen rollen over elkaar heen om aandelen te bemachtigen, zoals de overheid hun ook aanraadt (om een nieuwe financieringsbron aan te boren, nu het minder goed gaat met landverkopen).

De lagere olieprijzen beginnen nu voelbaar te worden in de consumptieprijsindices. Die van de VS daalde met 0,3% vorige maand (net als in het VK). De kerninflatie steeg maar met 0,1% (maand ervoor was het nog 0,2%). De groei van de industriële productie in de VS was een sterker dan verwachte 1,3%. De bezettingsgraad steeg eindelijk boven 80 (=normaal, nu meer investeringen nodig). De voorlopers van de ISM, de Empire State Index en de Phillyfed index zwakten af. Initial claims voor werkloosheid daalden 6000. Indicatoren voor de bouw waren aan de zwakke kant (NAHB, vergunningen, starts).
Leading indicators stegen 0,6%.

In Duitsland steeg de voorlopige PMi weer boven 50 en ook ZEW en IFO expectations waren flink omhoog. In Frankrijk was de PMI voor de industrie weer iets lager, maar voor de dienstensector hoger.

goed nieuws van de afgelopen week:overdreven wall of worry over olie, mooie trend commercieel onroerend goed VS, Cuba

Er is nog steeds een wall of worry rond de lagere olieprijzen. Men is bijzonder benauwd voor de gevolgen voor Rusland en andere olieproducerende landen. Men roept dan dat het erg lijkt op de Azië/Ruslandcrisis van 1998 of dat het zelfs erger is (Bomhof bijvoorbeeld). De meesten komen uiteindelijk dat Emerging Markets er nu veel sterker voor staan. Ze hebben nu enorme valutareserves en ze financieren nu hun staatsschuld zeer overwegend in eigen valuta. Ook het bedrijfsleven is voorzichtiger geworden met lenen in dollars.

Die lagere olieprijs is echt een zegen voor de consument en daarmee de economie. Hierboven een plaatje van Pielke http://rogerpielkejr.blogspot.nl/2014/12/gasoline-intensity-of-us-economy-at.html inclusief de voorspelling voor 2015 op basis van wat de consensus is voor economische groei en benzineverbruik (IEA). Die jaren met minder dan 2% waren overwegend goede economische jaren. Ten opzichte van 2013 heb je ineens 1% wind mee uit alleen benzine. Het meeste komt door de lagere benzineprijs, maar een deel komt ook door lagere benzineverbruik per hoofd. Aldus Doug Short  http://www.advisorperspectives.com/dshort/updates/DOT-Miles-Traveled.php overigens lijkt de daling te zijn gestopt en rijdt men weer iets meer (een goed teken voor de bedrijvigheid)

De NRC had als artikel: telkens weer te positief.

Daarmee bedoelde men dat men al jaren de economische groei te hoog inschat. Men heeft de schattingen voor de potentiële groei flink moeten terugschroeven. Dit jaar zie je dat 'men' daarom de schattingen voor de economische groei uit voorzorg verlaagd heeft (ik behoor ook tot die 'men', ik heb me er ook schuldig aan gemaakt onder het motto door schade en schande wordt men wijs, maar ik moest recent met de schatingen omhoog door de olieprijs en sterke dollar en infrastructuurinvesteringsplannen in Europa (Juncker) en de VS (Keystone Pipeline  etc.)).

Daardoor is het verhaal dat men te somber is, dat het beter zal gaan dan verwacht, een stevig verhaal. Daar houden beurzen van: als het beter gaat dan verwacht en centrale banken aardig blijven.

ISIS is militair nederlagen aan het lijden in Koerdistan. Dat is goed nieuws, dat houdt hun expansiedrift tegen.

De leading indicators en indicators voor de economie die enigszins co-incident zijn, verbeteren flink in de VS. Bijvoorbeeld de nieuwe hobby-indicator van Doug Short, Aruoba Diebold Scotti Phillyfed indicator (ja, daar kun je de blits mee maken bij een uitleg dat het beter gaat met de Amerikaanse economie, maar dan moet je de naam natuurlijk wel kunnen onthouden). De structurele trend is omlaag in de VS, net als voor de groei van het BNP en de Chicago FED indicator, de concurrent van de ADS. Dat men dit soort dalende lijnen tekent is een teken dat men nu zeer voorzichtig is met groeivoorspellingen http://www.advisorperspectives.com/dshort/updates/Philly-Fed-ADS-Index.php

Beurzen gaven een enorme veerkracht aan na overmatig gepieker. Dat gebeurde vooral na het bekend maken van het besluit van de FED, waarbij men niet afweek van het pad van voorbereiden op de eerste renteverhoging rond juni. De FED was niet gezwicht voor de onrust op de beurzen. Markten zijn kennelijk helemaal niet zo benauwd voor een renteverhoging van de FED.

Curieus is overigens wel dat de rente maar blijft dalen, terwijl de FED maar vasthoudt aan voornemens om de rente te verhogen. De rente ligt stevig onder de dots. Dat geeft aan dat de markt rekening houdt met pauzes in de renteverhogingen van de FED. En die komen er echt wel denk, anders is de rente te snel op niveaus die de Amerikaanse economie zwaar pijn doen, laat staan die van de nodige Emerging Markets.

De asset economy draait op volle toeren in de VS. Niet alleen stijgen de aandelenbeurzen al jaren fors, maar ook de prijzen van commercieel onroerend goed zitten in een opwaartse trend van zo ongeveer 10% per jaar.

http://scottgrannis.blogspot.nl/2014/12/commercial-real-estate-boom-continues.html

Dat is voor een groot deel vanwege de extreem lage rente, maar ook doordat er te weinig gebouwd was vergeleken met de aantrekkende economie in de VS. Vooral huurhuizen zijn schaars, maar met ander commercieel onroerend goed gaat het ook prima. De gerealiseerde prijzen liggen ongekend hoog vergeleken bij de vraagprijzen, onroerend goed staat steeds minder lang te koop. Er zit kennelijk nog meer in het vat.

 Via bemiddeling van de paus is het gelukt om een doorbraak te forceren in de verstandhouding tussen Amerika en Cuba. Amerikanen mogen naar Cuba, gemakkelijk geld overmaken naar familie aldaar en naar hartenlust wapperen met hun credit cards.

De lagere olieprijzen doen het vertrouwen stijgen in de VS en europa. IFO expectations vliegen omhoog.

teach in India

afgelopen week hield en van onze collega's in Londen een teach in over zijn bezoek aan India.
O, wat zit het land vol mensen, is de trein relatief comfortabel

en moet je gelukkig prijzen bij een fatsoenlijk toilet. En jugaad natuurlijk. altijd verrassend, toch voordelig. de culture shock.

.

wat anders ging dan voorspeld vanaf 2011: Bijna alleen Amerikaanse beurs omhoog

Bianco verbaasde zich erover dat vanaf 2011 de beurzen buiten de VS nauwelijks iets opgeleverd hebben sinds 2011.
In de VS loopt men langzaam binnen, maar buiten de VS is armoe troef op de beurzen. Bianco zegt dat dit alleen maar komt door de FED die maar door geld pompt dat zijn uitweg vindt naar Wall Street in plaats van Main Street.
Inclusief China groeide de rest van de wereld even veel als de VS, dus betere economische groei was het ook niet volgens Bianco.
Daar ben ik het natuurlijk niet mee eens. Als de beurs een recessie ruikt dan valt die. Als de economische groei tegenvalt, dan is dat niet goed voor de beurs. De groei was meer dan 7% in China, maar het viel toch tegen vergeleken bij de torenhoge verwachtingen.

 Vanaf 2013 doet Japan het goed, Abenomics. Maar de beurs werd toch even onpasselijk vooruitlopend op die recessie dit jaar.
En India deed het ook goed op Modi en de demografie en tegenwoordig de hooop op lagere inflatie.
Sinds 2011 doen de nodige Emerging Markets het slecht. De landen met de beste demografie deden het overigens relatief goed: Filippjnen, Indonesië, India. Soms is een winnend thema simpel,  Amerika heeft zo ongeveer de beste demografie van het Westen en was een winnaar.

FED verbaast havikachtig, beurzen blij

De FED gaat onverdroten voort op het voorbereidingen treffen voor de eerste renteverhoging. Rond juni kan dit heuglijke feit dan plaatsvinden. Dan is een belangrijke reden waarom de rente naar nul neigt en pensioenfondsen daardoor over elkaar heen rollen om de pensioenrechten zo veel mogelijk af te stempelen weg.

Er is nog flink wat geanalyseerd sinds het rentebesluit van de FED
De markt heeft andere visioenen over de rente dan de dots van de FED aangeven (plaatje MS)

Ik zou dan de vermeende dots van Yellen/Fischer als uitgangspunt nemen, dat zijn de op vier en vijf na meest duifachtige voorspellingen. De rest van de kern van de FED stemt altijd braaf met hun mee.
Dus 0,75% voor 2015, 2% 2016 en 3% voor 2017 en op lange termijn 3,75%.
Dat is nog steeds hoger dan de markt zegt. Dat is niet zo vreemd. Iedereen spreekt van pauzes in de verhogingen. Bij pauzes kom je lager uit dan de dots. En pauzes komen denkt men vanwege allerlei redenen: te lage inflatie, tegenvallende banengroei en vooral deukjes in de beurskoersen. Voor eind 2017 zullen we vast wel een keer een beursdaling van 10% of meer zien, dat kan zelfs bij de huidige stijgingstrend van de beurskoersen.

De nadere analyse van Bianco is dat Yellen en daarmee de FED is overgegaan van data dependent naar guidance volgens de kalender. Geen verhoging bij de komende twee verhogingen, maar dan is alles onzeker. Dus nog heel wat nachtjes slapen voor het nulrentespook in de zak naar Spanje wordt meegenomen.

Plaatje Strategas. Dit plaatje was in tal van varianten te bewonderen. Men denkt dat de FED bij een veel lagere rente dan in andere cycli stopt omdat de trend sinds 1981 omlaag is en omdat de FED nu deflatie moet bestrijden in plaats van inflatie.
Strategas denkt dat rentestijging ophoudt bij 1% reëel (ongeveer  2,5-3% dus uitgaand van de OPCE inflatie waarnaar de FED kijkt). Dat is dus toch iets hoger dan de markt denkt. Ik denk dat iets hogere reële rente mogelijk is, maar dat men pas later aan 2-2,5% reële rente toe is dan 2017.

de olieprijs daalt nog meer dan dr copper voorschrijft

http://econbrowser.com/archives/2014/12/oil-prices-as-an-indicator-of-global-economic-conditions

Bij econbrowser zitten ze in het haar met de daling van de grondstoffenprijzen en vooral dan olie.

Hamilton had bovenstaand plaatje dat het normale verband van de olieprijs aangeeft naar aanleiding van de correlaties met de koperprijs en de economie.

This time is different. De olieprijs valt veel meer.

Zwakte in China is beslist niet de reden waarom de olieprijs harder daalt dan de koperprijs.

http://econbrowser.com/archives/2014/12/guest-contribution-why-are-so-many-commodity-prices-down-in-the-us-yet-up-in-europe

waarom zijn de grondstoffenprijzen zo veel omlaag

Vooruitlopen op wat dat monstertje van Yellen gaat doen met de rente, dat ziet men als hoofdreden. Bij hogere rentes watertanden de handelaren van treasury bills en haten ze grondstoffen.

Hoge rentes laten producenten kiezen voor productie nu en niet voor morgen. Voorraden aanhouden is gevaarlijk bij hoge rentes.

Maar vooral de sterke dollar, dan gaat men zich ontdoen van grondstoffen.

Alles hangt samen met wat de FED aan het bekokstoven zou zijn.

Dat soort theorieën rammelen aan alle kanten. Vraag en aanbod. Ja natuurlijk hangt het daarvan af, maar waarom veroorzaakt dit zo grote prijsbewegingen. 

terugblik na vijf jaar op boek beleggen op de golven (2)

Wat zagen we niet: de negatieve invloed van de hoge olieprijzen

De tegenvallers in de groei kwamen vooral door demografie en globalisatie. Daar hangen enkele andere slechte trends mee samen: de hoge grondstoffenprijzen, de neergang van de middenklasse in het Westen en vooral ook deleveraging omdat ouderen minder schulden kunnen dragen en overheden minder kunnen financieren uit de omslag en daardoor moeilijker kunnen stimuleren. Aan globalisatie zitten ook veel voordelen, globalisatie is in totaal zeer positief voor groei in de wereld (de groei van de wereldhandel was twee keer zo groot als de gemiddelde economische groei in de wereld, van alles werd goedkoper waardoor je meer kunt kopen), maar het is veel minder positief in totaal dan gedacht.

Wij zagen niet hoe slopend de hoge olieprijzen waren voor economische groei voor de niet-olieproducerende landen. De Great Recession zou niet zo Great geweest zijn als daarvoor de olieprijzen niet opgelopen waren tot $147 per vat. De nieuwe enorme stijging van de olieprijzen na 2009 van $35 naar bijna $120 per vat zorgde ervoor dat vanaf 2010 de economische groei in de wereld flink gedrukt werd. Over die druk is betrekkelijk weinig geschreven. Als erover geschreven werd, dan werd de druk als permanent gezien. Olie raakte op, dus je moest olie gaan winnen uit velden met steeds hogere kostprijzen. Dat zou een soort permanente belasting voor economische groei zijn. Gordon en Grantham hebben hierover geschreven. Zij verminderden daardoor de potentiële groei van de VS (en de westerse wereld) met ongeveer 0,9%. Zij hielden dan weinig over.

Die hoge olieprijs heeft uiteindelijk, net als in 1986 voor een enorme reactie naar beneden gezorgd zonder dat er een recessie was. Het aanbod werd meer dan verwacht uitgebreid door fracking en de winning uit teerzanden, horizontaal drillen en winning diepzeeolie. Dit vroeg grote investeringen en leverde veel extra olie op, waardoor de economische groei in Canada en de VS veel beter op peil bleef dan in de rest van de wereld. De vraag nam meer af dan verwacht omdat men op energie ging bezuinigen en men meer andere energiebronnen (waaronder gas, steenkool, zonne-energie) aanwendde.

  Na 2006 is de olieprijs bijna steeds te hoog geweest. Men was zo’n 3% van de economie extra kwijt aan energie en dat leidde tot minder uitgaven aan andere zaken, waaronder investeringen.

Eind 2014 lijkt het erop dat het verhaal van de permanent te hoge olieprijzen een bubbelverhaal was, gebaseerd op een onmogelijk verhaal van exploderende vraag in China en onderschatting van de techniek om nieuwe olie te kunnen winnen voor ongeveer $40-70 per vat.

Dat zou trouwens net iets voor Ter Veer zijn geweest (als hij nog volop actief met beleggen was bezig geweest) om het onhoudbare verhaal van de exploderende vraag van grondstoffen door China zonder navenante reactie aan de aanbodkant van grondstoffen door te prikken.

We moeten ons ook weer niet te rijk rekenen met de huidige lagere grondstoffenprijzen. Er is nog steeds een groeiende vraag in de Opkomende Landen zoals India en Indonesië. Techniek kan geen wonderen doen op bestelling. Dus die hogere energieprijzen komen wel weer, maar er zal telkens iets op gevonden worden. Tegenwoordig begint men bijvoorbeeld weer heel aarzelend over kernfusie te schrijven, maar hoe groot de vooruitgang hierbij ook is, dit is de komende tien jaar geen oplossing voor de energieproblemen (wel over 20, 30, 40 jaar denk ik). Op lange termijn zal steeds wel weer iets verzonnen worden om de energieproblemen op te lossen.

De samenhang van hogere energieproductie en economische groei is altijd groot geweest. Dit zal niet erg veel veranderen. Men zal wel structureel in de tijd zuiniger met energie om (moeten) springen, maar goede economische groei zonder extra energieverbruik is (nog) moeilijk voor te stellen.

Yellen trotseert val van de roebel

Door de val van de roebel in het kielzog van de olieprijs begonnen diverse mensen te denken dat Yellen niet kordaat genoeg zou zijn om de frase 'considerable time'  in te ruilen voor patient. Daarmee is de weg vrij voor een renteverhoging in juni.
Er waren maar liefst drie tegenstemmers, twee die de tekst te slap vonden, dat men eerder ente moest verhogen en een dat de rente pas op Sint Juttemus verhoogd mag worden.
De FED veranderde niet veel aan de voorspellingen. Dezelfde economische groei voor 2015 en 2016.  Men voorziet nu op termijn een nog lagere werkloosheid, maar ook een iets lagere inflatie in 2015, maar men zag dezelfde inflatie als in september voor 2016 en 2017.

Daarnaast zat men met argusogen te kijken of de FED gouverneurs slappe knieën hadden gekregen en hun dots flink verlaagd hadden in de richting van de rente

	2014	2015	2016	2017	Long run
Median	0.125	1.125	2.5	3.625	3.75
Sep med	0.125	1.375	2.875	3.75	3.75
Diff	0	-0.25	-0.375	-0.125	0

Nee, dus. De rente is dus veel lager dan de voorspellingen van de FED aangeven.

Geen gezwabber van de FED en de beurzen waren er maar wat blij mee. Van schrik werden er allerlei shortposities geclosed.

(via zerohedge)

Misschien dat de ontkoppeling weer terugkomt en lange rente en aandelen weer samen omhoog gaan.