Ter Veer zou als hij nog leefde (hij
is helaas in 2013 overleden) buitengewoon trots zijn geweest over hoe we de
rode pijl van de reële S&P in 2009 ingetekend hebben.
Dat de reële S&P zo precies onze
trend zou gaan volgen hebben we nooit kunnen bevroeden. Ter Veer heeft er zich altijd over verbaasd
dat geen journalist op ons is afgekomen die het verhaal bij onze kaart wilde
optekenen. Hij geloofde dan ook heilig dat de koersen ongeveer zouden gaan
verlopen als we gezegd hadden. Nog steeds overigens krijgt onze kaart van de
Kondratieffgolf vrijwel geen aandacht. In de jaarlijkse Beleggingsnota’s van
F&C stond hij menig jaar, maar ook dat leidde niet tot veel vragen. Dit
jaar overigens niet, o.a. daar de kaart te veel als een privéhobby van mij wordt
gezien.
Het waarom van die grote
beursstijging sinds 2009 hebben we goed uitgelegd: 1. via de schuivende machten tussen
bedrijfsleven, arbeid, overheid en individuen (bedrijfsleven en individuen
sterk betekent goede winstgroei, lage inflatie en ruim monetair beleid),en 2.via
of een en ander gaat meevallen versus de verwachtingen (natuurlijk zijn winsten
en rente meegevallen vergeleken bij de extreem zwartgallige verwachtingen van
2009).
Maar dat voorspoedscenario is niet
gekomen. We zagen dat vooral voor de Opkomende Landen en in mindere mate voor
het Westen, vooral Amerika zou het door de betere demografie beter hebben
moeten doen.
Dat is uit te leggen via ons principe van de schuivende machten. Arbeid is zwak
gebleven en niet snel sterker geworden zoals we hoopten. We zagen hulp voor de economische
groei uit de groei van de middenklasse in de wereld. Dat gebeurde inderdaad in
de Opkomende Landen, maar in het Westen werd de middenklasse de versukkeling in
gestuurd. Dat drukte de groei van de consumptie en het vertrouwen van het
bedrijfsleven om te investeren. We
dachten dat het sterk staan van individuen voldoende soelaas zou bieden, maar
dat was niet zo. Die sterk staande individuen, dat waren er heel veel minder
dan we dachten. Dat is slechts de rijkste 1-10 misschien 20%, met hun echt
sterke (globale) netwerken via o.a. LinkedIn, maar niet zoals we dachten iedereen
met een eigen huis, op Facebook. De asset economy herstelde, maar het waren
vooral aandelen en obligaties en dat steunt de consumptie veel minder dan
record hoge huizenprijzen die naar men tot 2006 in de VS dacht nooit konden
dalen. Dus veel minder steun aan de groei vanuit de asset economy dan we dachten.
Een andere reden waarom dat voorspoedscenario
er niet kwam was de demografie en de
uitwerking daarvan op de tijdgeest. Wij dachten dat de beroepsbevolking aardig
op peil zou blijven via langer doorwerken, men zou daardoor ook pas later de voor
het pensioen opgespaarde beleggingen gaan verkopen. Dat langer doorwerken is
aan het gebeuren, maar het is niet genoeg compensatie. Dat later verkopen lijkt
ook uit te komen. Liquidatie van aandelen begon pas echt bij gemiddeld 70,5 jaar
en nu lijkt dat 72-73 te worden (dat verklaart mede waarom aandelenkoersen door
konden stijgen en waarom het na 2018 moeilijker wordt).
Erger was dat de veranderende
demografie in 2008 voor een Minsky moment had gezorgd dat je niet door kon gaan
met meer schulden maken versus het inkomen. Dat Minsky moment hebben we goed
aangegeven, maar we realiseerden ons niet wat dit met de tijdgeest zou doen:
ook de jongeren, de millenials (geboren tussen 1980-1995) hanteren nu het
devies: schuld is vies. Daardoor groeit de consumptie veel minder snel, men
durft veel minder meer te consumeren door het maken van meer schuld dan vroeger.
Die slechte demografie zorgde even later
voor een Minsky moment voor staatschuld in Europa (in 2009 totaal niet door ons
gezien). De staatsschuld opvoeren gaat buitengewoon veel sneller verkeerd dan
vroeger. De rekening voor extreem ruim Keynesiaans stimuleren is nu (door
demografische tegenspoed) enorm. Zelfs in de VS. Eén jaar enorm fiscaal
stimuleren zorgde vier jaar daarna nog steeds lagere overheidsuitgaven, bezuinigingen, 'austerity'. De overheid droeg
vier jaar negatief bij aan de groei. Ongekend!
Er was en is vanzelfsprekend meer
aan de hand waardoor de groei is tegengevallen en de beurzen meegevallen. Ik
denk hier de komende tijd verder op in te gaan via nieuwe blogposten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten