herstel Europa gaat voorbij aan Nederlandse consument

De laatste twaalf maanden loopt Nederland voorop bij de daling van de autoverkopen. Er is overigens alleen herstel in het VK (plaatje NYT).

Alleen in Nederland daalt het consumentenvertrouwen dankzij ons uitgekiende beleid van hoge hypotheekrente en lage rekenrente waardoor we de consument via afstempelingen op pensioenen de stuipen op het lijf jagen

backwardation terug bij grondstoffen: geen positief signaal voor grondstoffen

Het plaatje van Bianco laat zien dat de roll return van commodities voor het eerst sinds negen jaar positief is geworden. Grondstoffen hebben drie soorten opbrengst: de waardestijging (spot return), de korte rente en roll return (de extra opbrengst die je krijgt omdat grondstoffenprijzen inprijzen dat ze duurder worden in de toekomst (contango) of goedkoper (backwardation). Backwardation is een extra opbrengst en contango een extra druk op de opbrengst.
Je kunt contango krijgen als men hogere prijzen ziet in de toekomst en als vergoeding voor opslagkosten. Backwardation krijg je als men prijsdaling ziet, bijvoorbeeld door slechte economische groei en vooral als de grondstoffenproducenten willen verzekeren van een bepaalde opbrengst in de toekomst. Vooral moeilijk op te slaan grondstoffen hebben backwardation.

Men verkocht grondstoffen als goede belegging aan pensioenfondsen omdat je een mooie opbrengst kreeg door die backwardation. Ook de lage correlaties maakten grondstoffen aantrekkelijk. Vijf van de zes crises na 1970 werden veroorzaakt / begeleid met een explosie van de olieprijzen. Grondstoffen waren vaak de redder in nood. Pensioenfondsen en particulieren belegden daarna op grote schaal in grondstoffen en weg was die backwardation. Helaas verdwenen die lage correlaties en in de kredietcrisis ging de olieprijs nog harder omlaag dan aandelen.

Bianco haalt Barclays aan dat backwardation weer terug is, omdat minder en minder hersenloos in grondstoffen wordt belegd.  Zelf denk ik dat het komt vanwege overweldigend pessimisme over China, met onderschatting van het groeiherstel in Europa en Amerika. Particuloeren/ pensioenfondsen hebben de buik vol van grondstoffen, ze willen liever iets dat veilig is of opbrengsten als rente, huren of dividend oplevert.

Backwardation was overigens een slechte voorspeller of verklaarder van de opbrengsten van grondstoffen. Sinds 2009 is er zelfs een negatief verband geweest.

Bovenstaand plaatje is een benadering van de backwardation, drie maanden vertraagd en de opbrengst van grondstoffen volgens de Goldman sachs commodity index (verband met dow Jones UBS is iets zwakker). Het verklaarde ongeveer 16% van de opbrensgten. Dit is overigens geen stabiel verband. In de toekomst zal het anders zijn. Maar de laatste jaren leren dat de terugkeer van backwardation niet genoeg is om de vlag uit te steken door de beleggers in grondstoffen.

het verdwijnen van de Amerikaanse middenklasse (Mauldin/ GaveKal/Carpe Diem)

John Mauldin had zoals gebruikelijk een huilverhaal over de VS, nu over de teloorgang van de middenklasse, een verhaal via GaveKal

Eerst een plaatje van het optimistsiche Carpe Diem blog. De inkomensverdeling in de VS laat een constant deel lage inkomens zien en een groeiend deel met hogere inkomens (boven $75.000). De lagere middenklasse (gezinsinkomen $50.000-75.000) brokkelt af.  Een en ander lijkt samen te hangen met de daling van de industrie-arbeiders. Die zijn allemaal geëxporteerd naar China en men kon geen baan krijgen met een vergelijkbaar inkomen. De laatste jaren ging het slecht in de bouw, dus goed verdienende bouwvakkers werden nog maar met een kaarsje gevonden. Carpe Diem denkt dat de komende jaren een en ander wel eens zou kunnen gaan verbeteren door de energierevolutie. dat schept een hele berg banen, juist ook in de middenklasse. Zelf zie ik verbetering voor de bouuwvakkers.

Mauldins/ Gave Kal verhaal laat zien dat het economisch herstel in de VS voorbij is gegaan aan de groep 25-55 jarigen

Er is geen groei gekomen in het aantal werkenden 25-55 sinds 2008.

Alle groei van de werkgelegenheid is naar de oudere babyboomers gegaan na 2009.

Er werken nu meer 55-plussers door dan vroeger en dat is niet omdat ze de jongeren werkloos willen houden, maar omdat ze te weinig gespaard hebben voor hun pensioen.

( Late boomer= 1956-1965; generation X= 1965-1982
Voorspelling lijkt voorbarig; late boomers lijken er erger aan toe, generatie X kan nog even sparen en profiteren van de nieuwe waardestijging van de huizen en aandelen)

GaveKal ziet als oorzaak voor de slechte inkomensontwikkeling de grote groei van het aantal deeltijdbanen. Dat gaat hand in hand met lagere inkomens. De Nederlandse ervaringen zijn heel anders. Daar zijn goede deeltijdbanen en zij waren vrijwillig, omdat met name vrouwen niet langer dan 2,3, 4 dagen wilden werken. Het inkomen per werkende bleef daardoor achter in Nederland, maar het totale gezinsinkomen in Nederland steeg voorspoedig tot de kredietcrisis uitbrak en er daarna een vernietigende bezuinigingswoede opstak die er daarnaast alles aan deed de huizenmarkt te doen instorten via lastenverzwaring en succesvol beleid de hypotheekrente zo hoog mogelijk te maken door concurrentie tussen banken uit te schakelen.

GaveKal ziet daarnaast de lage reële rente als andere reden waarom de inkomensontwikkeling zo slecht is in de VS. Spaarders krijgen zo geen inkomen en bedrijven durven dan niet meer te investeren.
Men concludeert dat Marx terug is, er komt een revolutie in Amerika van middenklassers en armer die het niet langer kunnen verdragen.

bubbelkrediet bij bedrijven China

http://www.advisor...es/Capture_317.JPG
Te snelle kredietgroei is gevaarlijk.Bij 200% ontstaan er vaak problemen.

Vooral de schuld van het bedrijfsleven in de VS is erg groot in China http://www.zerohedge.com/sites/default/files/images/user5/imageroot/2012/10-2/China%20Corporate%20Debt%20to%20GDP_0.jpg

http://www.zerohedge.com/sites/default/files/images/user5/imageroot/2013/07/China%20MS%202_0.jpg

http://www.zerohedge.com/sites/default/files/images/user5/imageroot/2013/07/China%20MS%201_0.jpg

het probleem is dat al dat geleen geen extra economische groei oplevert. Investeringen zijn nu een te groot deel van het BNP

http://si.wsj.net/public/resources/images/WO-AO688A_CBANG_G_20130724184217.jpg

samenvatting financieel economisch nieuws van de afgelopen week

De winstcijfers over het eerste kwartaal hielden de beurzen het meeste bezig. Per saldo viel een en ander iets tegen (bijvoorbeeld kapitaalgoederen, dat was bijna overal niet goed), maar er waren ook goede berichten (Facebook kon daarom 30% omhoog).  Ex financials en healthcare zijn de winsten echter iets tegenvallend.

Verder blijft men maar negatief schrijven over de groeivertraging in de BRIC's. dat lijkt overdreven veel aandacht te krijgen. Zo erg kan het niet zijn. Goed is een en ander niet, diverse landen zoals Turkije en India moeten hun munt verdedigen met hogere rentes.

De voorlopige PMI's van Markit waren overal iets beter dan verwacht, behalve in China, waar de PMI verder onder 50 zakte. In Europa bevestigen de cijfers van Markit een licht positieve groei. De Duitse IFO bleef op ongeveer hetzelfde mooie niveau, maar de expectations daalden iets wat tegenvallend was voor de markten. In Italië stegen de retail sales iets in mei en steeg het consumentenvertrouwen behoorlijk afgelopen maand.

In de VS stegen de nieuwe orders, het consumentenvertrouwen (University of Michigan) verbeterde, new home sales waren flink omhog, maar existing home sales iets naar beneden. De hypotheekverstrekking verloopt stroever op de hogere rentes, maar schrikt aanvragen om huizen te kopen nauwelijks af, wel die voor herfinanciering.

In Japan verbeterde de handelsbalans, de kerninflatie steeg voor het eerst sinds jaren en wel met 0,4%. De angst dat het monetaire beleid iets minder royaal zou kunennworden zond de yen ook omhoog en dat was geen goed nieuws voor de beurs.

goed nieuws van de afgelopen week: meer kans herstel Europa, minder staartrisico, inflatie terug in Japan

Het is allemaal niet gloednieuw, maar een en ander bevestigt enkele goede trends:
Europa komt uit de recesie, minder staartrisico's.


Europa doet het beter dan verwacht, de Citigroup Economic Surprise index stijgt de laatste tijd fors http://www.usfunds.com/investor-resources/investor-alert/is-europe-ready-to-take-off/, de groeivoorspellingen gaan omhoog (zie artikel Barrons in mijn post van de vorige week), en bepaalde aandelen die alleen maar omlaag leken te kunnen gaan zijn in herstel. Cyclische aandelen die het goed doen, dat wijst op economisch herstel. Ook Sober Look kijkt wat minder somber tegen Europa aan; http://soberlook.com/2013/07/glimmers-of-hope-in-euro-area.html

De credit conditions gaan volgens survey ECB sterk verbeteren. Verder is Sober Look (net als ik) onder de indruk van het herstel van de PMI's, de afgelopen week de voorlopige Markit  PMI's in juli.  Ook de dienstensector lijkt te stabiliseren/ verbeteren. In Spanje begint de werkloosheid te dalen.

Het herstel in Europa is mogelijk omdat de consument wel eens iets meer duurzame goederen zou kunnen kopen (Nederland na autoverkopen -53% zelfs ook), er door de lage inflatie  extra over blijft voor de consument, de export het goed doet, vooral in Zuid Europa terwijl men minder importeert, voorraden niet meer tegenwerken. Zelfs Europa kan niet altijd in een recessie blijven zitten, hoe goed politici ook hun best doen met te veel bezuinigen, niet hervormen, elkaar tegenwerken. En in Duitsland hoort de groei aan te trekken als we de IFO moeten geloven (en dat is meestal wel betrouwbaar).

De rente zit in een stijgende trend vanwege minder ingeschatte kans op staartrisicos'(=verlies safe haven waardering staatsleningen VS, Duitsland etc) en betre middellange terminverwachtingen voor Europa en de VS. Dat is een beter verhaal voor de aandelen- en creditmarkt dan dat de afbouw van QE (taper) in de VS alleen maar komt door de toenemende risico's van QE (verliezen FED en verstoring prijzen op de kapitaalmarkt). QE heeft wel degelijk zin als middel om systeemrisico, staartrisico's te verminderen. Het meest succesvol was deze week een jaar geleden de actie van Draghi in zijn bumble bee speech. Die was van een monetaire schoonheid die de mooiste dribbels van Messi doet verbleken: uit het niets creëerde Draghi een extra instrument voor de ECB, OMT om de systeemcrisis van Zuid Europa te bestrijden. Het onmogelijke werd ineens mogelijk: een halt toeroepen aan de explosie van de rentes in Zuid Europa. (theoretische toelichting: het monetaire beleid kreeg er door de kredeitcrisis/eurocrisis een extra doelstelling bij: het systeemrisico onder controle houden. Zoals Tinbergen/Woody Brock dan leert, moet de centrale bank dan een extra beleidsinstrument bijkrijgen, anders lukt het niet alle doelstellingen te kunnen bereiken. De FED creëerde QE, de ECB OMT). Alle instrumenten van de centrale banken hebben invloed op de rente. Het wegdoen van QE is renteverhogend (er is een koper weg en er is groeiend geloof dat het staartrisico daalt).


 Het economische nieuws in de VS was redelijk goed. Nieuwe orders stijgen opnieuw behoorlijk, initial claims voor werkloosheid blijven laag (wel 7000 hoger afgelopen week), new home sales flink omhoog, verder stijgende huizenprijzen, consumentenvertouwen University of Michigan duidelijk omhoog.
Politiek lijkt er meer wil te komen om uit dat debt ceiling gedoe te komen.

In Japan steeg de kerninflatie eindelijk met 0,4%. Na jaren deflatie eindelijk een positief cijfer. De aandelenmarkt werd meteen bang dat Kuroda minder royaal zou worden, maar dat gaat komend jaar (jaren) niet gebeuren. Iedereen verwacht een lage inflatie, lager dan 2% ex BTW verhogingen al helemaal. Maar men verwacht hogere stijging van de huizenprijzen en dat wakkert de bouw en alles wat daar aan vast zit aan.

de cake per drone in Sjanghai

Via Sinocism, een informatief, leuk dagelijks blog over China

http://www.shanghaidaily.com/nsp/Metro/2013/07/24/Local%2Bcompany%2Btakes%2Bdelivery%2Bof%2Bcakes%2Bto%2Bnew%2Bheights%2B%2Bliterally/?utm_source=Sinocism+Newsletter&utm_campaign=81e4b01075-Sinocism07_26_13&utm_medium=email&utm_term=0_171f237867-81e4b01075-29590113

De cake wordt per drone afgeleverd in Sjanghai

Zo’n ding weegt 10 kilo en vliegt op ongeveer 100 meter hoogte. Als je dan zo’n ding op je kop krijgt,dan heb je daarna niet veel meer te zeggen.

Men bezorgt hiermee speciale (bruids)taarten die zo’n 2000 yuan kosten om speciale gelegenheden op te fleuren

De gemeente Sjanghai zit te denken aan verordeningen hoe een en ander te regelen.

Al Qaida lijkt het wel mooi om zo wat bommen af te leveren.

Yellen populairder dan Summers

Er is een verbazingwekkende oppositie tegen Summers als nieuwe baas van de FED op gang gekomen. Een derde van de democratische senatoren heeft een brief ondertekend om in godsnam niet summers maar Yellen te benoemen. Ze zijn vooral bang dat Summers regulering zal tegenwerken die noodzakelijk zijn  om het bankwezen minder spannend te maken

Summers heeft meegewerkt aan het om zeep helpen van de Glass-Steagall Act waardoor banken en brokers niet meer gescheiden waren en banken de meeste wilde dingen gingen doen met de kredietcrisis als gevolg.

Verder heeft hij nog een keer georeerd dat vrouwen een beetje dom zijn in o.a. wiskunde. Hij heeft zich hier voor verexcuseerd, maar hij blijft als seksistisch te boek staan.

Hij heeft bij een hedge fund gewerkt en is de baas van Harvard geweest waarbij op beleggingsgebied dingen gedaan zijn met o.a. derivaten die meer dan een beetje dom waren.

Hij heeft een hekel aan QE, het werkt niet. Als Summers extra QE doet is dat niet goed voor het vertouwen.

Of Obama zich hierdoor laat afschrikken is onduidelijk, hij heeft een vrouwonvriendelijk benoemingsbeleid en is zeer goede maatjes met Lawrence, tot voor zeer kort was Obama al bijna tot de benoeming van Summers gekomen, zo is uitgelekt. Ook de nodige andere invloedrijke democraten zijn zeer gecharmeerd door Summers.

Zowel Summers als Yellen zijn zonder twijfel briljant. Yellen kan nog te rade gaan bij haar man, de Nobelprijswinnaar economie George Akerlof.

Felix Salmon maakt bij voorbeeld ook gehakt van Summers http://blogs.reuters.com/felix-salmon/2013/07/24/dont-send-summers-to-the-fed/

Duidelijk is nu dat de markt zeer negatief op de benoeming van Summers zal reageren. Summers is een groot risico en Yellen niet. Daarom zal Yellen het wel worden.

de rente volgens de groei van het nominale BNP

Ik heb al een keer laten zien dat op lange termijn de reële rente redelijk parallel loopt met het gemiddelde van de reële groei van het BNP, 2,55% in de periode van bovenstaande grafiek.
Je kunt natuurlijk ook stellen dat de lange rente gelijk hoort te zijn aan de nominale groei van het BNP.
Dat levert het resultaat op van de groene lijn. Die sluit de laatste jaren wat beter aan bij de lange rente dan inflatie +2,55%.

Toch was de rente nog lager. dat kwam door de speurtocht naar safe haven beleggingen vanwege de kredietcrisis, het gedoe over de debt ceiling in de VS en vooral de eurorcrisis.  Dat voldoen aan de gegarandeerde return of money in plaats van return on money was een extra eis, waardoor de reële rente veel lager werd dan normaal. Dat ging maar door na 2009 totdat Draghi er een eind aan maakte vorig jaar in zijn bumblebee speech (vorige post).

de keer in de lange rentecyclus door de bumblebeerede van Draghi

Het is nu een jaar na de bumblebee speech van Draghi (bumblebee: Draghi had het over de euro die eigenlijk een soort hommel was die om onduidelijke reden kan vliegen, een bij doet dat beter en het was zijn doel de euro meer een bij te laten zijn dan een hommel).

 

Men herinnert nu die speech omdat die een eind maakte aan de staartrisico's van Europa, de ondergang van de europeriferie werd afgewend. Over enkele jaren zullen we ons de speech echter herinneren als de keer in de lange rentecyclus.

Amerikaanse lange rente vanaf 1790 (bron: Bianco Research)

Dieptepunten in 1824,1900,1942 en 2012. hoogtepunten in 1798,1842,1920 en 1981

Sinds 1981 toen Volcker hardhandig de inflatie te lijf ging is de rente structureel gedaald. Die daling zette veel verder en langer door dan vrijwel iedereen dacht. Maar in 2012 lijkt het keerpunt te zijn gekomen, toen Draghi beloofde alles er aan te doen het staartrisico in Europa de kop in te drukken, waardoor de safe haven premie van o.a. Amerikaanse Treasuries begon weg te smelten.

Het einde van de bull markt voor obligaties kwam toen Draghi de verlossende woorden sprak:

"Within our mandate, the ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro. And believe me, it will be enough."

En de markt geloofde het. Sindsdien zijn de staartrisico’s uitgeprijsd en de safe haven premie van bepaalde staatsobligaties begon weg te smelten.

Echt hard ging het pas toen Bernanke begon te suggereren dat hij QE zou gaan verminderen later in 2013, met onder meer als belangrijke reden dat de risicoscenario's minder waarschijnlijk waren geworden en daardoor werd meer QE minder nodig.

grondstoffen spreiden niet en risico wordt steeds hoger

Het supercyclus verhaal van grondstoffen is volgens velen doorgeprikt en nu gebeurt dat ook nog eens met de spreidingsgedachte. Weg met die grondstoffen wordt nu van de daken geschreeuwd. Dat past ook bij de grote wens om in simpelere zaken te beleggen, het reduceren van de complexiteit dat DNB zo propageert.


Je weet ook niet wat je als verwachting op moet nemen voor grondstoffen, dus wat doe je dan met zo’n belegging?

De periode met lage correlatie met aandelen en obligaties lijkt voorbij. Dat was nu net de periode dat de verhalen opkwamen dat grondstoffen zo goed spreidden.
Voor onderzoek dat stelt dat je niet in grondstoffen moet beleggen omdat het niet diversifieert en een steeds hoger risico krijgt:

http://ftalphaville.ft.com/2013/07/24/1580762/sorry-commodities-are-a-poor-diversification-tool/
 

Ach, ik denk dat grondstoffenprijzen nog lang niet uitgestegen zijn. Die correlatie met aandelen is maar tijdelijk zo hoog. Maar grondstoffen lijken lang niet zo aantrekkelijk meer als vroeger.

In het kader van reële pensioenverplichtingen worden grondstoffen interessanter, maar ook hier worden ineens niet meer zo'n sterke verbanden gevonden, het wordt steeds minder als tovermiddel gezien om inflatierisico in te dekken.

update vierjaarscyclus

De vorige keer had ik nog een H? ingetekend. Er was een keurig verhaal voor H:
1. de FED ging morrelen aan het monetaire beleid, QE gaat ophouden en daardoor gaat men voorzichtiger worden met leverage en andere zaken zoals uitstroom gelden van Emerging Markets en obligaties .
2. De groei in China valt tegen met lagere grondstoffenprijzen en afromen liquiditeit.
3. Tegenvallende groei in de VS over het tweede en derde kwartaal
4. Terugkerend gedonder in Europa (Portugal, Griekenland, Cyprus, Spanje, Italië).


De markt wilde niet terug, omdat centrale banken probeerden royaler uit de hoek te komen (dat neutraliseerde 1), in China trekt men bij 7% de streep in het zand (neutraliseert 2), in de VS gelooft men toch sterker in het aantrekken van de groei na het zwakke tweede kwartaal (voorlopig zitten de macrozorgen even in de ijskast), in Europa kwam (ik denk terecht) meer geloof in herstel uit de recessie en het politieke gedonder lijkt weer af te nemen (maakt van 4 zelfs een positief punt).

Misschien dat H alsnog snel gezet moet worden, omdat de markt zo toe is aan een correctie en de presidentscyclus in de VS en China tegenwerkt. De winsten gaan niet jofel ex de financials, vooral niet bij kapitaalgoederen. De ISM moet nu echt gaan stijgen (o.a. de Phillyfed geeft hoop deze maand), anders worden de winstverwachtingen in de VS met behoorlijke kans problematisch. Er kan ergens (China, Europa, VS, elders) een schok vandaan komen. Bijvoorbeeld, als Detroit af kan komen van zijn hoge pensioen- en gezondheidszorglasten via faillissement, zullen velen gemeentes in de VS hetzelfde proberen te doen.
Maar H kan nog wel eventjes weg zijn omdat pas in juli er betere aanwijzingen zijn dat de Great Rotation uit obligaties in niet alleen geldmarktfondsen maar ook aandelen op gang lijkt te zijn gekomen.

De liquiditeitscyclus is negatief geworden voor obligaties (maximum ruim beleid is bereikt; obligaties reageren normaal gesproken op de verandering van de liquiditeit), maar niet voor aandelen (de liquiditeit is ver boven gemiddeld en daar reageren aandelen doorgaans op). Overigens zit de S&P in de toolbox en staat deze nu vergelijkbaar hoog als het moment waarop Bernanke de S&P voldoende opgelopen vond om onaardige dingen over QE te melden.

Op de wat langere termijn kunnen de koerswinstverhoudingen wel wat hoger worden: niet 14 maar de voor de kredietcrisis vertrouwde 16 keer de trailing earnings kan terugkomen of 18 minus de inflatie voor de jaar vooruit winsten.

De lage waarderingen van na de kredietcrisis waren te verklaren uit angsten voor staartrisico’s/ sterk geloof in zeer lage reële en nominale economische groei. De angst voor staartrisico’s ebt al een tijd weg en dat kan doorzetten. Het geloof in langdurige financiële repressie in de VS neemt af.

Voor hogere PE’s moet er waarschijnlijk wel economisch herstel komen in Europa, 3%+ groei in de VS en de groei in China moet 7%+ zijn voorlopig. Dat is heel goed mogelijk met een beetje geduld. 

Beschikbaar inkomen Nederland nog als in 1997, Nederland blijft achter bij België

Het plaatje van de NRC gisteren: het beschikbare inkomen is sinds 1997 niet gegroeid in Nederland. Alle groei van het BNP is gegaan naar de overheid, vooral zorg, en in mindere mate ook naar het bedrijfsleven. De groei van het inkomen ging op in pensioen- en zorginkomen en in winsten.

België heeft sinds 1997 ongeveer dezelfde economische groei gekend als Nederland. Nederland had in 2008 nog een voorsprong, maar die is weg. Nederland groeit nu structureel langzamer dan België.

Qua BNP blijft Nederland niet erg chter bij België, maar qua groei van het beschikbare inkomen, iser wel een groot verschil aan het ontstaan.

Nederlandse recessie verergert tot verbazing van Wall Street Journal

De recessie in Nederland ( Dutch Economy Springs Leak, Faces Stagnation ,The Netherlands Is in Its Third Recession Since 2009) was het meest gelezen verhaal van de Wall Street Journal Europe.
Men vond het vroeger al raar dat men in Nederland zo blijmoedig 52% belasting wilde betalen, ook al kreeg je er heel wat voor terug.
Maar dat eindeloos bezuinigen en daardoor gegarandeerd niet uit de balansrecessie komend, daar zit men zich nu misschien nog meer over te verbazen. Dat Nederland zo veel over heeft om het braafste jongetje in de klas van Europa te wezen, daarmee verdient het in een vicieuze cirkel van neergang te komen, doe toch als de VS hoor je denken.

Het beschikbaar inkomen in Nederland is nog maar even hoog als in 1997. Alle stijging van het BNP is gaan zitten in zorgdiensten en extra winsten van het bedrijfsleven, zo berichtte NRC vandaag.

In bovenstaande tabel van Capital Economics zie je dat Nederland niet slecht scoort qua schulden voor de overheid en het bedrijfsleven. Alleen de gezinnen met hun veel te hoge hypotheekschulden is een probleem. En de banken zouden nog wat extra kapitaal kunnen gebruiken waardoor ze nog stevig willen deleveragen, maar de Nederlandse banken zijn weer sterk dan wel onder de hoede van de staat. Er is niet zo'n dringende noodzaak voor dat terugdringen van het overheidstekort anders dan een wit voetje halen bij Duitsland.

In de WSJ interviewde men vishandelaar (Sier en) Steur en die kermde er flink op los: hij heeft nog wel ongeveer even veell klanten op de Alber Cuyp, maar ze kopen 20% minder vis vergeleken met een paar jaar geleden en de neergang lijkt nog door te zetten. Wij horen thuis bij zijn klanten, maar ik ben me niet bewust dat ik nu minder vis koop.

Als China niest, wie vat er een kou

Het percentage export van het BNP is het belangrijkste. dan scoort Singapore hoger dan ik dacht en Australië lager.

Vincent Reinhart en de kleine stapjes van de FED omhoog

Vincent Reinhart van Morgan Stanley had weer een aardige video over policy attenuation (onderreactie) bij het beleid van de FED.
De FED ontkomt niet aan menselijk gedrag: men werkt volgens enkele wetten van Behavioral Finance van onderreactie op bepaald nieuws in bepaalde onzekere omstandigheden.

In grote lijnen is de theorie dat als duidelijk is wat gedaan moet worden er snelle, vaak grotere stappen komen en als er veel onzekerheid is over wat te doen de FED veel kleine stapjes maakt.
Als er een schok is, of anderszins de economie in het slop geraakt is, dan is het draaiboek van de FED duidelijk: snel, grote stappen omlaag, bijvoorbeeld bij de kredietcrisis.
Maar als de economie te sterk aan het worden is, dan is het veel onzekerder wat de FED moet doen. Te grote stappen doet de economie nodeloos veel pijn. Men probeert te testen wat goed is via veel kleine stapjes.
Verder was het Reinhart opgevallen dat de wetenschapper Bernanke veel woester was met zijn plannen van beleid dan de bestuurder Bernanke. Als bestuurder was hij veel minder dapper (bijvoorbeeld met QE) dan hij gepropageerd had in zijn geschriften.

Daarom is het niet zo merkwaardig dat de markt fel reageert op verdenkingen dat de FED de punchbowl straks gaat weghalen. Er komen meestal veel meer stappen in de rente omhoog dan je aanvankelijk zou denken. Een en ander is uiteraard heel onzeker en niemand weet hoe je dit in moet prijzen. En zoals Woody Brock dan leert, dan ontstaat er trending en de rente schiet door boven (ongeveer even veel als hij te laag was geweest, zo is de vuistregel).

Mijn commentaar: In zo’n situatie zitten we nu. Het beleid van de centrale banken gaat langzaam minder ruim worden. Daar moet je op vooruitlopen. Je hebt geen idee hoe veel, maar je volgt slaafs de markt. Bernanke c.s. proberen je hiervan af te houden door te zeggen dat de marktreactie overtrokken is en hij de rente in geen jaren gaat verhogen, maar het is te laat. De markt heeft een verandering van hoe de FED-wind waait bespeurd en is overstag gegaan. Met enorme moeite probeert men het zeil de andere kant op te bewegen, wat in eerste instantie nog kan omdat de wind nog maar zwak is. Bernanke belooft hemel en aarde dat hij de rente niet gaat verhogen en de markt weet net als de kiezer dat als het de FED goed uitkomt, de rente straks gewoon omhoog gaat. Uiteraard gaat dat heel voorzichtig, maar de historie leert dat er dan voorlopig geen eind komt aan de renteverhogingen. 4% (zoals alle FED gouverneurs voorspellen voor de lange termijn)  lonkt dan over enige jaren als rente van de FED en de lange rente gaat daar dan ook nog eens boven liggen. De markt ziet nu een top van 3,75% voor de FED rente in 2023, begin mei was dat nog net geen 3%. Ik denk toch echt dat we die 4% FED rente al binnen vijf jaar gaan zien, misschien al over drie jaar.

Tijdelijk gelooft men de FED uitstelbelofte nu weer, als het wat minder omhoog met de economie/ kredietverlening/ inflatie lijkt te gaan. Pimco roept reeds dat de eerste renteverhoging niet voor half 2016 komt en ja hoor, de rente kan dan even omlaag, omdat de volgelingen van Bill Gross c.s. weer even wat later en rustiger die renteverhogingen willen inprijzen. Als de groei in de VS in 2014 naar verwachting een hele tijd boven 3% blijft, dan zou het logisch zijn als men die 4% FED- rente wat eerder ziet komen dan na 2023.

N.B. de markt prijst in dat de rente enorm gaat stijgen op lange termijn (ongeveer 0,3% per jaar bij ons en in de VS 0,4%). Om geld te verdienen met een lagere rentematch voor pensioenfondsen moet de rente dus nog harder stijgen dan is ingeprijsd. Dat is wel degelijk mogelijk, maar lang niet zo waarschijnlijk als de voorspelling dat de rente de komende jaren zal gaan stijgen.

Nederland samen met Italië en Roemenië het minst te dik

http://qzprod.files.wordpress.com/2013/05/screen-shot-2013-05-30-at-4-57-56-pm.png

RIN drijft benzineprijzen op in VS

Beleggen in RIN (Renewable Identification Number) credits was zo ongeveer het beste wat je kon doen in 2013 (zie plaatje strategas), de prijzen vertwintigvoudigden.

Benzine in de VS moet gemengd worden met ongeveer 10% ethanol volgens the RFS, renewable fuel standard. Als je niet voldoende toevoegt, moet je RIN rechten bijkopen. Door de hoge maïsprijzen is er te weinig ethanol geproduceerd en toegevoegd aan benzine. Valero klaagde enige tijd terug dat dit een duur grapje gaat worden als de RIN prijzen zo hoog blijven, ongeveer $750 miljoen.
Op basis van de oude koersen was de extra verhoging door RIN rechten hooguit iets als $0,004 per gallon volgens een onderzoek dat een groot voorstander is van ethanol in de tank. Ik weet niet hoe veel het nu is, maar het begint aanzienlijk te worden.

D.w.z. de benzineprijs zou wel eens kunnen gaan stijgen, niet alleen door de gestegen olieprijzen.

De ethanolaanhangers zeggen dat ethanol helemaal niet zo duur is en zorgt dat er minder olie verbruikt wordt, waardoor de olieprijs extra daalt.
De tegenstanders zeggen dat ethanol in de tank zorgt voor veel hogere voedselprijzen. Vooral de arme landen hebben hier veel last van.

De democraten willen niet af van de ethanol in de tank en lobbygroepen van maïsverbouwers vinden het natuurlijk heel erg prachtig. Maar het is onzin in een tijd waarin Amerika via fracking meer dan genoeg olie en gas kan winnen en er geen reden is om de maïsprijzen zo op te drijven dat het honger veroorzaakt in de armste landen (of de economie in China afremt, want ze eten zich daar allemaal kogelrond aan varkens die wel een hapje maïs lusten).

supercycle grondstoffen nog niet voorbij

http://static5.businessinsider.com/image/51e5fa1aeab8ea4872000003-600-/screen%20shot%202013-07-16%20at%209.50.33%20pm.png
uit http://www.businessinsider.com/demand-growth-for-mined-products-2013-7, bron is Rio Tinto. het vrhaal is dat je in diamanten moet beleggen, maar dat is niet zo zeker gezien de steeds betere kwaliteit van kunstdiamanten.

De zwakke groei in China, de VS en de recessie in Europa brengt de grondstoffenprijzen de laatste tijd wat omlaag. Eigenlijk nog maar heel weinig gezien hoe slecht de wereldeconomie draait en de groei van de grondstoffenproductie, bijvoorbeeld door fracking en enorme investeringen van de mijjnbouwbedrijven. Die investeringen worden overigens in hoog tempo uitgesteld/ afgeblazen.

China heeft nu een BNP van ongeveer $ 6000 per hoofd. Dat is nog lang niet genoeg voor verzadiging van de vraag. Die afzwakking gebeurt volgens bovenstaand plaatje ongeveer bij $10.000 voor staal en koper en tot $18.000 is er nog wel enige stijging van de vraag, maar dan wel vooral van andere grondstoffen dan koper en staal.

Japan en Italië moeten 15% meer van de vrouwen aan het betaalde werk zetten

Goldman Sachs denkt dat Abenomics alleen een succes wordt als de vrouwen in Japan meer gaan deelnemen in het arbeidsproces. 15% meer en de schuld van Japan zal houdbaar zijn.
In Italië geldt dan toch zeker ook zo iets.
De opmars van de Nederlandse vrouw na 1970 is opzienbarend. Daar kan Nederland ook niet veel meer in winnen om uit de balansrecessie te komen helaas.

bier - en "like"kaart van Europa

In Business Insider worden af en toe curieuze kaarten geplaatst van onzinnige zaken in Europa.

http://www.businessinsider.com/maps-a-poll-asked-europeans-which-countries-were-drunkest-hottest-and-had-the-silliest-accent-2013-7

Volgens dit onderzoek vonden de ondervraagden de Duitsers de sympathiekste buitenlanders. Dat klinkt tamelijk ongeloofwaardig, dat is vast niet de heersende opinie in Griekenland. De Tweede Wereldoorlog is kennelijk lang genoeg afgelopen om vergeven te zijn. Nederland scoort overigens ook goed.

Hoe heet bier in Europa? Inderdaad bier in het grootste deel van midden Europa, pivo in het oosten, ale in het westen en noorden en cerveza op het Iberische schiereiland in het zuidwesten.

Huizenmarkt sleurt Nederlandse economie naar beneden

(plaatje FT)
Nederland sluit steeds beter aan bij wat er met de europeriferie gebeurt. Dat komt vooral door de huizenmarkt en de bijbehorende te grote schulden.
Steeds meer voorspeller zeggen nu dat de huizenprijzen in Nederland ook 50% omlaag moeten, net als in Ierland en binnenkort Spanje.

Het plaatje van Lombard Street Research laat zien dat de schulden van huishoudens in sneltreintempo zijn opgelopen. Zij vinden dat de huizenprijzen nog een 30% extra omlaag moeten. Dat is een cijfer dat wel past bij het standaardpessimisme van LSR. Zo erg zal het wel niet worden, gezien de schaarste aan huizen, er is te weinig in plaats van te veel gebouwd. Bij een dalende hypotheekrente zal de de daling van de huizenprijzen niet zo vreselijk doorzetten (maar als de hypotheekrente naar 6% stijjgt...).

De huizenprijzen béïnvloeden de consumptie en daarmee de groei van het BNP enorm.
Nederland zit in een balansrecessie en het is niet eenvoudig daar uit te komen zonder herstel van de huizenmarkt/ behoorlijke aflossing van de hypotheekschuld.

samenvatting financieel economisch nieuws

De getuigenis van Bernanke voor congres en senaat was eigenlijk een non event. Hij houdt de rente nog heel lang op nul, maar vermindert vanaf septembber quantitative easing en hij hoopt dat de financial conditions (deS&P, de rente en de credit spreads)  het mogelijk maken helemaal te stoppen met QE half 2014. De werkloosheid kan bij 6,5% nog als te hoog beoordeeld worden om de rente te verhogen, gezien de belabberde andere maatstaven voor de werkloosheid zoals de participatiegraad.

(via Zero Hedge (blog) – The Jobs Number Is BS Says Former Head Of BLS)
De winsten waren ongeveer zoals je had kunnen verwachten, de gerapporteerde winsten zo'n 3% hoger dan de consensus en de revenues lager dan de consensus. de cijfers van banken en healthcare en GE vielen mee, maar sommige tech cijfers waren om te huilen (Microsoft, Google).
De beurs kon hierdoor langzaam verder stijgen. Er was ook betrekkelijk weinig economisch nieuws dat een en ander kon verstoren. Ook het faillissement van Detroit ($ 18 miljard leningen, een record, het vorige failliet stond op maximaal $4,2 miljard) kon geen rimpeltje in de oceaan van kopers slaan, die nu wel genoeg geldmarktfondsen lijken te hebben.

In de VS vielen de initial claims voor werkoosheid mee, maar de retail sales vielen wat tegen. De leading indicators stegen niet ( door de stijgende rente, matige geldgroei en niet meer zo'n goede huizenmarktcijfers). Voorraden waren zwak, housing starts en retail sales ook. Men verwacht door een en ander dat de groei in het tweede kwartaal slechts 0,5 tot 1% zal zijn. Een negatief cijfer is mogelijk. Het cijfer van komende week kan overstemd worden door de jaarlijkse herijking van de BNP-cijfers (de recente groei zou wel eens iets hoger kunnen zijn geweest hoop ik).
De CPI was iets hoger dan verwacht (door benzine), in andere landen was dit overigens ook vaak het geval.
De voorlopers Phillyfed en Empire State survey waren mooi, dat belooft een hogere ISM.

In Duitsland viel het ZEW sentiment tegen (met de IFO kan hetzelfde gebeuren). De handelsbalans van Italië verbeterde weer behoorlijk, nieuwe orders ook.

goed nieuws van de afgelopen week

In de eerste plaats het groeiende geloof dat de groei in Europa gaat herstellen, met het VK, Ierland en Duitsland in de voorhoede en Spanje een goede runner up vanuit de achterhoede. Hierover blogde ik gisteren naar aanleiding van het artikel in Barron's.

Moody's gaf de Amerikaanse staatsschuld een upgrade (van negative outlook naar stable outlook). Het sterk gedaalde overheidstekort en de doorgaande groei ondanks al die bezuinigingen vond men positief.

Obama had weer een geweldig verhaal hoe hij de emoties over het proces over de dood van Trayvon meevoelde en waarom. Je staat er niet bij stil dat discriminatie zo vanzelfsprkend was. Gelukkig is een en ander heel snel aan het verbeteren  http://www.mediaite.com/online/race-relations-in-america-improving-every-year-and-the-media-hates-it/

In de VS waren de initial claims behoorlijk lager en de trend is goed (al is de seizoeninvloed een probleem bij de beoordeling). Maar (via blog a dash of insight), het plaatje van Scott Grannis laat die verbeterende trend goed zien:

(het plaatje vergelijkt de niet voor seizoengecorrigeerde cijfers van 2012 en 2013).
Omdat de op de ISM voorlopende surveys van de Philyfed en Empire State omhoog waren, verwacht iedereen nu een stijging van de ISM.

De ICT Revolutie is niet dood, ook al stijgt de verkoop van PC's niet meer. ASML heeft het niet voor niets zo goed gedaan. De opkomst van smarphones was overigens het einde van de totale hegemonie van windows http://www.aei-ideas.org/channel/carpe-diem/
Elon Musk van Tesla denkt dat het nu al mogelijk is straks binenn 45 minuten van New york naar Los Angeles te vliegen.
Er is nu een smart chirurgisch mes dat kankerweefsel kan "ruiken". Kortom, het staat niet stil met innovaties, we krijgen het steeds beter in de wereld op de lange termijn.

Josh Brown maakte een case voor Brazilië http://www.thereformedbroker.com/2013/07/18/the-case-for-brazil-the-worlds-most-hated-stock-market/op de middellange en lange termijn. Hij had daarna een tabel teruggaand tot 1995 (na de hyperinflatietijd) dat als de Braziliaanse beurs in de voorgaande zes maanden meer dan 20% daalde hij daarna in de volgende zes maanden in 91% van de gevallen steeg en wel gemiddeld met 30%.
Uitgangspunt is dat alles zo verschrikkelijk slecht is dat het wel moet verbeteren. Het land wordt geleid door een maoïste, Petrobras is zo ongeveer het slechtst geleide bedrijf in de wereld vanwege overheidsbemoeienis die dwingt tot dure binnenlandse  inkoop en goedkope verkoop, het banksysteem is corrupt/ hindert banken die niet door de politiek gecontroleerd worden. Grondstoffenproducenten zijn enorm uit, ook al staat de olieprijs hoog. Inflatie is een probleem, de munt is overgewaarderd.
Brown ziet de kiezers Roussef wegsturen, de aandelen zijn goedkoop en de demografie is goed met een groeiende kooplustige middenklasse. Als je aandelen in een trommeltje zou moeten stoppen en er tien jaar niet zou naar omkijken dan zijn Braziliaanse niet grondstofaandelen zijn keuze.

Joachim Fels van Morgan Stanley had vandaag ook zo'n verhaal. Hij is net terug uit Brazilië en was verbaasd over het enorme pessimisme. Dat pessimisme geldt voor alle Emerging Markets aandelen, vooral ook vanwege China waar menliever stabiliteit ziet dan oncontroleerbare groei  en beleggers houden nu eenmaal van geen van beide. Emerging Markets moeten groeien en dat gelooft men steeds minder. Volgens Fels zit al dat pessimisme te erg in de koersen verdisconteerd.

Bas Jacobs en de balansrecessie met Pruttenomics

Als gastpresentator naast van den Brink kon Maarten van Rossum het niet laten eens flink af te geven op het economische beleid van Nederland (ik noem het Pruttenomics) via Bas Jacobs.

Bas Jacobs zei dat Nederland in een balansrecessie zat (op veel plekken veel te veel schuld die afgebouwd moet worden wat decennia kan duren) en dat dan het deel van de economie met relatief weinig schuld, de overheid, dan niet voorop mag lopen met afbouwen van schulden.  Gezinnen met veel te hoge hypotheekschulden en banken met een veel te grote balans zouden voor moeten gaan. Als de overheid voorrang neemt, het ideaal van pruttenomics, kan die schuldenafbouw bij gezinnen en banken niet plaats hebben (dat is per definitie niet mogelijk volgens de economische wetten, even aannemend dat het enorme overschot op de lopende rekening van Nederland niet nog veel groter zal worden).  Daardoor valt het overheidstekort steeds tegen, waardoor pruttenomics met een brede lach steeds meer bezuinigt, waardoor de overheidstekorten steeds erger tegenvallen.

Er is geen speld tussen de analyse van Bas Jacobs te krijgen. Waarom zien Rutte en Samson dit niet? De politiek heeft zich klem gepraat door te zeggen dat ieder land in de eurozone zich eerst kapot moet bezuinigen voor het Zeeuwse meisje samen met frau merkel met centjes ove de brug komt. Dan ga je toch wel flink af, als je zelf niet bezuinigt.

Is de analyse van Jacobs waterdicht en moet de overheid inderdaad niet bezuinigen? Amerika laat zien dat niet bezuinigen beter uitpakte. Het kapitaal van de banken herstellen hielp in de VS. De huizenmarkt is gesaneerd en nu hoeven de gezinnen hun schulden niet meer af te bouwen en nu pas is het de beurt aan de Amerikaanse overheid om schulden af te bouwen. Dat lijkt inderdaad de juiste volgorde. Het Amerikaanse overheidstekort slinkt ongelooflijk snel op het ogenblik (mede door het peace dividend, de hogere waarde van huizen en aandelen, waardoor de capital gains tax meevalt, alles ongeveer zoals het onder Clinton ging). Bij deze lage rente zou Amerika eigenlijk nog wat meer moeten investeren in infrastructuur. Maar per saldo lijkt Amerika de crisis heel wat beter te hebben aangepakt dan Europa.

Barron's: Europe will bounce back. Ja echt!?

 

 

Barron's had als hoofdartikel het nakende herstel in Europa. Duitsland, het VK en Ierland zullen nu al enige groei laten zien en in 2014 zullen landen als Spanje (met maar liefst 0,9%) en zelfs Portugal en Italië aanhaken.
Amerikaanse beleggers schijnen het meer te geloven dan de Europese, gezien de aankopen van Europese aandelen. Ze vinden ze goedkoop, zien daarom veel overnames en als er herstel komt, dan zullen de winsten stijgen.
Barron's ziet dat Frankrijk en Italië niet concurrerend worden, terwijl Spanje dat wel wordt (en Ierland, Duitsland zijn het al).
Het positivisme komt vooral vanwege de stijgende PMI's, de afnemende overheidsbezuinigingen (alleen Nederland doet er een schepje bovenop in het kader van Pruttenomics), het elan van Duitsland, de mogelijkheid van eurobonds.Men is positiever over het VK waar de huizenmarkt aantrekt en het pond voldoende door het putje is gegaan voor exportherstel.

Het verhaal van Barron's is een beetje dun qua argumenten.

Absolute Strategy Research, altijd al optimistsich, heeft een wat overtuigender plaatje dat de groei gaat aantrekken (aantrekken orders en er moet voorraadherstel komen).
De groei van M1, een puike leading indicator in Europa,  doet vermoeden dtat de PMI's in Europa inderdaad gaan aantrekken.

lange rente versus lange inflatie en korte rente

In een vorige post liet ik zien dat de tienjaarsrente in de VS behoorlijk goed samenhangt met de gemiddelde inflatie van de voorgaande tien jaar (samen met de korte rente).

Je kunt ook de lange rente alleen uit de korte rente opbouwen. Dat is de groene lijn: de korte rente plus een langer gemiddelde van de korte rente plus 1% voor de normale steilheid van de rentecurve. Dat is het standaardplaatje van de rente dat ik de laatste jaren laat zien over de rente.

In bepaalde tijden is het vooral de inflatie die de lange rente bepaalt, in andere tijden kijkt men toch vooral naar de FED. Bijvoorbeeld sinds 2004 kun je maar beter naar de FED kijken. Dat duurt al betrekkelijk lang, het zou zo maar weer kunnen dat we weer een periode gaan krijgen dat je wat meer naar de inflatie moet kijken. Dan zou de rente overigens behoorlijk moeten stijgen (en als je dan ook nog overshooting krijgt, dan is de UFR rijkrekenrente vermoedelijk veel te laag).

Hierboen een update met wekelijkse cijfers in plaats van kwartalcijfers. Dan kun je zien dat de rente te hoog is geworden als je voldoende aan de lippen van Bernanke hangt en dat de korte rente echt niet in de komende jaren verhoogd wordt. Maar als de FED allerlei onaardige dingen gaat communiceren omdat de S&P veel te hoog staat, dan zouden de hoogtepunten van 2010 en 2011 geraakt kunnen worden.

kosten zonne-energie flink omlaag

De kosten van zonne-energie dalen razendsnel in China (plaatje uit WSJ). Als deze trend doorzet is het binnen een decennium rendabel

Dit is gekopieerd uit het boek Abundance van Diamandis en kotler. de daling van de kosten lijkt te versnellen

Spanje gaat uiteraard bezuinigen op de subsidies, het leidt tot verliezen bij de nutsbedrijven.

dollar/euro en rente, sterkte beurs

Nog een keer het plaatje tussen euro/dollar en de renteverschillen. Tot nu toe lijkt het erg op 2004.

Qua koerswinstverhouding gaat het nu anders, de sterkte van de beurs (risk on), gemeten via de koerswinstverhouding liep het afgelopen half jaar samen met een sterke dollar. De laatste jaren was de dollar ee n safe haven en sterkte van de dollar hing dus samen met risk off.