Socgen en goud

Enkele plaatjes van SocGen (via blog Business Insider) over goud waren interessant. Op heel lange termjn is de goudprijs meegestegen met de geldhoeveelheid en harder gestegen dan de inflatie. Je hebt decennia dat de goudprijs achterblijft, maar van tijd tot tijd haakt de goudprijs weer aan bij de geldhoeveelheid. Iets dergelijks dreigt nu ook te gebeuren. Als de centrale banken geld blijven drukken zoals het onderste plaatje van SocGen aangeeft dan helpt dat de goudprijs(ik moet maar eens zien of de Bank of England geld gaat bijdrukken gezien het voortdurend missen van het inflatiedoel in het VK en in de VS denk ik dat het na juni 2011 ook voorbij is; daar staat tegenover dat de bank of Japan en de misschien ook de ECB beter hun best zouden kunnen gaan doen). Voor de goudprijs zijn de acties van de centrale banken van Emerging markets als de BRIC's wellicht belangrijker. Vooral China schijnt echt veel meer goud als dekking van de yuan te willen hebben.
Mocht de goudprijs aanhaken bij de geldhoeveelheid op lange termijn, dan zal dat vermoedelijk wel een krachtig verkoopsignaal zijn. Centrale banken zullen dan vermoedelijk bibberen van de inflatieangst en de reële rente hemelwaarts sturen, waartegen in het verleden de goudprijs niet bestand bleek.

Socgen en Emerging Markets

Het blog Business Insider plaatste wat plaatjes van socgen. Een van de thema's van Socgen is dat Emerging Markets maar eens een keer moeten ophouden met hun outperformance. Ze zijn maar liefst 70% meer gestegen dan Developed Markets sinds 2003 en nu zijn ze dus duur, gezien het armzalige dividendrendement. Ze hebben nu zelfs koerswinstverhoudingen die ongeveer gelijk zijn aan die van de westerse landen.

Socgen plaatst met het bovenste plaatje de kanttekening die daar bij hoort: het rendement op eigen vermogen is nu vermoedelijk structureel hoger in Emerging Markets dan in Developed Markets. Er is een heel sterk verband tussen waarderingen en rendemtn op eigen vermogen: als dat laatste hoger is, dan mag een aandeel duurder zijn. Dat is de belangrijkste reden waarom Amerikaanse aandelen meestal duurder zijn dan Europese. Dus geloof je dat het rendement op eigen vermogen in emerging Markets hoger blijft dan in Developed Markets, dan verdienen de aandelen van emerging Markets gewoon een veel hogere koerswinstverhouding en zijn ze nu zelfs eerder nog te geodkoop dan te duur. Dit zijn nog geen bubbels, dat komt eind deze dag pas echt.

5 onderbelichte verhalen in 2010: op 1 stuxnet

1. Stuxnet
2. De enorme infrastructuurinvesteringen in India
3. Geld TARP reeds terug: ondersteuning banken financieel gezien goede beslissing
4. Het economisch herstel van Duitsland
5. De trend naar beleggen in hard assets door Azië

Stuxnet (bron: http://www.csmonitor.com/USA/2010/1224/Top-5-overlooked-stories-of-2010/1.-Stuxnet) is het nieuw cyber superwapen van de VS om software van de vijand te vernietigen, de controlesystemen onklaar te maken. Het is door de VS ingezet tegen de kernreactoren in Iran. Het Pentagon kan dus zeer schadelijke computervirussen door de wereld sturen.
De grote angst is dat andere partijen zoals Al Qaida dit ook onder de knie gaan krijgen. In 2011 lijkt dat nog niet geval te zullen worden, maar verder in de toekomst moet dit eens vreselijk misgaan.
Het bedrijfsleven heeft eigenlijk onnodig grote investeringen gedaan om het millenniumprobleem op te lossen (dat boekhoudsystemen het jaar 2000 zouden aanzien voor 1900 etc). Als leiding van een onderneming kon je het niet maken niets gedaan te hebben aan het millenniumprobleem. Als dat probleem inderdaad jaunari 2000 zou opdoemen, dan had je toch wel verwijdbaar zitten slapen en kon jet toch echt wel rekenen op oneervol ontslag.
Nu hoor je niemand over investeringen hoe je tegen stuxnet moet beschermen. Dat lijkt heel wat meer nodig. Ik zie hier een wereldrecessie uit het niets door ontstaan als er van te voren niets aan gedaan wordt. Dus we hebben weer een Yardeni nodig die dag in dag uit blijft waarschuwen voor de gevolgen, dan gebeurt het hopelijk niet (zeer kleine kans in mijn ogen: dit gaat binnen twintig jaar tot enorme brokken leiden).

De enorme infrastructuurinvesteringen van India.
Het afgelopen jaar zagen we met de regelmat van de klok enorme aangekondigde investeringen in elektriciteitscentrales in India. Die worden voor een habbekrats gebouwd (wel vaak kolencentrales). India heeft wel heel wat in te halen qua infrastructuurinvesteringen. Te lage investeringen hieirn kan de groei tegenhouden, hoge investeringen kunnen de groei solide zeer hoog maken, 10% economische groei is nu mogelijk aan het worden in India.

Alle financiële steun in de VS aan banken en General Motors is enorm geweest. TARP kostte aanvankelijk $800 miljard. Dit bedrag is nu helemaal terugverdiend. Zelfs de steun aan AIG wordt terugbetaald. Alleen de verliezen van staatshypotheekbanken Fannie Mae en Freddie MAc stapelen zich nog op. Maar ook die komen vrijwel geheel terug als deze banken opnieuw geprivatiseerd worden. Financieel was TARP dus een zeer goede zet van Paulson c.s. Zonder TARP was de wereldeconomie verder ingestort en zou er nog geen herstel zijn geweest. Die enorme steun is verrassend snel terugverdiend. Het geeft wel aan hoe rendabel overheidsinvesteringen kunnen zijn: als infrastructuurinvesteringen echt nodig zijn (niet de brug naar nergens), dan zijn ze rendabele en stuwen ze de groei en is het het beste middel om de groei aan te zwengelen (zie China in 2009, India vanaf 2010).

Het economisch herstel van Duitsland is de meest verrassende economische trend van 2010. Het onderschatten van de IFO is een maandelijkse traditie aan het worden. Het Duitse herstel is belangrijker voor de economische groei dan de neergang van Portugal, Ierland, Griekenland en Spanje bij elkaar. Toch blijft het CPB pessimistsich voor de groei en werkloosheid in Nederland, terwijl Duitsland toch zo belangrijk is voor de groei in Nederland (zie bijvoorbeeld de groei van de rotterdamse haven in 2010).

De trend naar meer beleggen in hard assets in Azië kan enorme gevolgen krijgen op de kapitaalmarkten. Azië probeert met alle mogelijke middelen de eigen valuta's te goedkoop te houden en creëert daardoor enorme overschotten op de lopende rekening. In onzekere tijden zoals de kredietcrisis ging alle aanwas van de valutaresreves door die overschotten op de lopende rekening helemaal naar staatsleningen, vooral die van de VS.
In 2010 zie je dat China is opgehouden met het kopen van eerst de leningen van Fannie MAe en Freddie Mac en daarna ook die van Amerikaanse Treasuries (men koopt nog maar een heel klien beetje). In plaats daarvan zie je dat China overal in de wereld grondstoffen proberen te kopen en ook dat Chinese bedrijven buitenlandse bedrijven proberen te kopen (en daar steeds soepeler goedkeuring voor krijgen van de regering). China wil ook de strategische reserves van grondstoffen als olie uitbreiden naar normale westerse omvang versus verbruik. Men wil een groter deel van de monetaire reserves in goud beleggen (ook Korea is al een tijd bezig meer in grondstoffen te beleggen van de grote valutareerves).
Ook in Japan is men druk bezig meer in hard assets te beleggen. De Bank of Japan mag nu monetair verruimen via aankoop van ETF's in Japanse aandelen en REIT's. Men heeft dat nog maar mondjesmaat gedaan, maar bij verdere stijging van de yen gaat dat grootscheepser gebeuren. Gisteren meldde ik al dat er plannen zijn een groot sovereign wealth Fund te maken om de overtollige valutareserves rendabelere te beleggen.

Goed nieuws en de kredietcrisis

DNB meldde gisteren dat het weer beter gaat met de Nederlandse hypotheekaanvragen. Moody's meldde dat ze dit jaar meer Nederlandse bedrijven van een betere rating hadden voorzien (maar in andere landen had men meer opwaartse bijstellingen gedaan).
De ECB meldde een aantrekken van de Europese kredietverlening aan het bedrijfsleven/ particulieren.

Men koopt minder CDS bescherming de laatste tijd, vooral minder voor bedrijven (bescherming op leningen van PIGS worden nog steeds op grote schaal gekocht, met Italië voorop).
Zapatero wist te melden dat de Spaanse economie in het vierde kwartaal gegroeid was.

Het belangrijkste nieuws was vandaag de onverwacht grote daling van het aantal eerste aanvragen voor werkloosheid in de VS (plaatje Calculated Risk). Met 388.000 is dit voor de eerste keer sinds de kredietcrisis een aantal dat onder de 400.000 kwam en je moet beneden 393.000 zitten om de werkloosheid echt te doen afnemen. De daling van de initial claims voor werkloosheid loopt altijd goed in de pas met economische groei. Het beschikbaar inkomen groeit en dat betekent dat het groeimomentum goed is in de VS: dit wijst op 4% groei of misschien nog wat hoger in het eerste kwartaal van volgend jaar (en op ongeveer 3,5% groei in het vierde kwartaal van dit jaar).
Dit is een stevige wind in de rug voor de optimisten (maar merkwaardig genoeg is de obligatiemarkt er niet van onder de indruk).

Ook wel goed nieuws was dat Japan van plan is (het duurt nog wel even) een Sovereign Wealth Fund op te richten om de overmatige valutareserves wat rendabeler in te zetten (dit is op zich slecht nieuws voor obligaties en goed nieuws voor aandelen en grondstoffenprijzen).

Singapores grote verlies dit jaar

Op 2 oktober overleed Kwa Geok Choo, de vrouw van Lee Kuan Yew, de eerste minsterpresident van Singapore (1965-1990)en de moeder van de huidige ministerpresident (sinds 2004). Ze werd 89.
Singapore, en zelfs de hele wereld, heeft veel te danken aan deze vrouw. Ze was minstens even briljant als Lee Kuan Yew, ze had dezelfde rechtenstudie en voerde samen met haar man en zijn broer een advocatenkantoor (wat dat betreft lijkt ze op Hillary Clinton en Michele Obama (meer op de laatste, omdat ze zich niet met de politiek bemoeide (met uitzondering van de waterwetgeving die de waterlevering door Maleisië aan Singapore levert))). Zij zorgde voor de kost en de opvoeding van de drie kinderen en hij kon zich helemaal wijden aan zijn hobby en levensdoel: de politiek en het opbouwen van Singapore. Zij was ook gezegend met een zeer goede mensenkennis en maakte het daarmee voor haar man gemakkelijker op het volstrekt oncorrupte pad te blijven waarvoor de politiek van Singapore wereldwijd bewonderd werd en wordt.
Ze hadden een zeer gelukkig huwelijk en respecteerden elkaar. De laatste jaren, vooral na de tweede beroerte ging het slecht met haar gezondheid. In een rapportage van de VPRO over alternatieve politieke systemen (waarbij dus Singapore) zag je Lee op de TV lijden onder het wegkwijnen van zijn vrouw.

Het Singaporemodel staat in het Westen niet zo hoog aangeschreven door het autoritaire karakter, maar in de rest van de wereld is het voor veel landen het voorbeeld. Deng zag het Singaporemodel als ideaal voor China en nam veel hiervan over. Veel ontwikkelingslanden kregen een alternatief voor het socialistische/ communistische/ corrupte model dat men wilde om zich af te zetten tegen het westerse koloniale model. Het Singaporemodel met zijn volkomen niet corrupte, schone, marktvriendelijke, goed doordachte sociaal economische politiek werd een lonkend alternatief. Je moest de middenstand op laten komen en de elite laten regeren, mits niet corrupt en mits zeer capabel (eigenlijk waar Schumpeter van droomde). Dit model wordt nu ook door steeds meer andere landen dan Singapore en China nagestreefd.
Dat gaat allemaal nog niet democratisch genoeg in onze westerse ogen en er zijn nog wat andere bezwaren (het sociaal vangnet is minder goed, de persvrijheid etc.), maar het model produceert enorme groei van de welvaart en ook welzijn. Singapore gaat een stuk rijker worden dan het Westen in de komende decennia.

De wereld heeft daarom veel te danken aan Kwa Geok Choo, zij is in mijn ogen de belangrijkste mens die in 2010 is overleden en ik ben het helemaal eens met het plaatje uit het blog My Sketchbook: You will be missed.

Dr. Copper vindt economie kerngezond

Het plaatje van Bianco (simons) laat zien dat de koperprijs een all time high zette en bezig is aan een flinke opmars. Simons ziet $5.40 in de eerste helft van 2011. De backwardation van koper geft aan dat de voorraden van koper aan het afnemen zijn.
De vraag van China naar koper is sterk. China plant veel sociale woninghbouw (ongeveer 10 miljoen in 2011, toch wel iets meer dan de 0,5 miljoen nieuwbouw in de VS in 2010). De koperprijs is nu zo hoog dat wat substitutie van koper plaats vindt zoals door aluminium (maar koperprijs stijgt nog steeds harder dan die van aluminium).
Goldman Sachs ziet op korte termijn niet zo veel stijging van de koperprijs, maar in de tweede helft van 2011 ineens bijna 15%. Koper komt pas wat later in de cyclus op en vandaar dat GS op termijn positief op koper is, nu de vraag naar koper niet alleen uit China komt, maar ook uit het Westen in 2011.
De stijgende koperprijs is een teken dat de economische groei in de wereld verbetert en hoog blijft.

moet je varen op sentimentsindicatoren?

Er zijn nogal wat sentimentsindicatoren die aangeven dat er veel optimisme heerst onder beleggers. Zelden heb ik zo veel waarschuwingen hiervoor gezien als nu. Aandelenadviseurs en (kleine) beleggers geven aan ongebruikelijk bullish te zijn. Ook andere sentimentsindicatoren staan op rood.
Toch hoeft de beurs dan niet onmiddellijk een flinke correctie te krijgen.
De laatste tijd is het economisch nieuws heel erg goed geweest in de VS en Duitsland en in mindere mate ook Japan. De westerse centrale banken zijn ongekend royaal, wat leidt tot geloof in hun putoptie (Bernanke en de Bank of Japan kopen net zo lang alles op tot de beurskoersen hoger staan).
Er is nog even rust in de eurocrisis, pas in maart hebben de PIGS veel geld nodig en de politiek heeft eigenlijk al aangegeven dat er een oplossing komt voor na 2013 (al dan niet met flinke kleerscheuren bij sommige landen).
Het koersverloop van aandelenbeurzen is heel rustig en degelijk, er worden flink wat niveaus gecreëerd waarop de koersen kunnen steunen. Dat houdt dalingen ook wat tegen.

In zo'n klimaat is het geen wonder dat men optimistischer is geworden.Voor de AEX geldt dat in bijzondere mate in december. Om op basis van sentimentsindicatoren pessimistisch te worden moeten ze dus veel meer optimisme aangeven dan normaal, wil het misgaan.
Al dat positieve sentiment is bovendien verdacht: het klopt niet met wat je om je heen hoort, wat de al jaren zeer negatieve beren vertellen. De beren hebben nog niets van hun pessimisme verloren, op enkele uitzonderingen na.

Dus ja, er is meer kans op een aandelencorrectie gekomen, maar die correctie kan ook nog een hele tijd wegblijven.

Er zijn mij geen goede trading rules bekend die gebacktest tot goede outperformance van de beurzen hebben geleid over de nodige jaren. Niet alleen ik ken die gouden regels niet, maar op enkele hedge funds misschien na niemand. Een aardige post hierover is van het blog A dash of Insight (http://oldprof.typepad.com/a_dash_of_insight/2010/12/weighing-the-week-ahead-interpreting-sentiment-indicators.html).
Wat je wel kunt stellen is dat bij bepaalde sentiments- en koerspatronen het risico toeneemt op een correctie (bijvoorbeeld doorbraak 40weeks gemiddelde), maar hierop alleen handelen en succes hebben, dat is eigenlijk puur geluk. Die sentimentsindicatoren moeten onderbouwd worden door fundamentals.
Ik heb met de nodige data mining getracht mooie voorspelmodellen voor beurzen te maken op basis van sentimentsindicatoren en koerspatronen. Op het moment dat je er fundamentele indicatoren aan ging toevoegen, namen dat soort variabelen de gevonden data mining voorspelkracht zeer vaak over (N.B. er zijn wel over het verleden winnende mooie momentummodellen te maken). De sentimentsindicatoren lopen vaak in de pas met wat de fundamentals ook al zeggen. In de kredietcrisis had het sentiment gelijk: er waren veel mensen terecht negatief op basis van de slechte fundamentele ontwikkelingen. Dus pas op met handelen op basis van sentimentsindicatoren, die moeten totaal niet ondersteund worden door de fundamentals wil je goed contrair kunnen gaan. Handelen op sentimentsindicatoren zal in de praktijk vaak goed gaan, maar het is moeilijk aan te tonen dat je duidelijk meer dan 50% goed zit.

Gaan financials het goed doen in 2011?

Niemand durft nog vol vertrouwen iets positiefs over financials te schrijven. De banken vertegenwoordigen een stel boeven die op kosten van de belastingebetaler steeds grotere bonussen krijgen, ondanks dat hun banken niet solvabel genoeg zijn volgens Basel III, aldus de consensus.
Iets positiefs over financials zeggen maakt een storm van commentaar los. In Nederlandse blogs wordt een en ander meer gekuist dan op het blog Business Insider. Daar meldt Jim Boswell (http://www.businessinsider.com/the-bank-bill-has-been-delivered-and-paid-2010-12) dat het ergste voorbij is met de banken en dat ze de rekening van de kredietcrisis betaald hebben. De steile rentecurve heeft de baten met $ 214 miljard vermeerderd, ze betaalden $ 191 miljard minder dividend uit en betaalden $ 137 miljard minder belasting en vulden zo het gat van $550 miljard dat de kredietcrisis geslagen had. Men had $380 miljard voorzieningen getroffen en heeft nu nog $ 170 miljard voor komende echte verliezen klaar staan aldus Boswell. Ondertussen nemen faillissementen en verliezen in rap tempo af, dus die voorzieningen lijken voldoende. Er staat nog een heleboel te hoog op de balans gewaardeerd als men echt market-to-market zou moeten waarderen, maar het begint er steeds meer op te lijken dat dat een te lage waardering is. Er blijft veel meer waarde over van de slechte leningen/ moeilijke constructies dan een jaar terug werd gevreesd. De huidige boekwaarde zit daarom volgens hem dicht bij de echte waarde en niet de angstwaarderingen van market-to-market.

Het verbazende van een en ander is dat men dit soort verhalen niet meer wil uitzoeken, maar men wil ze blindelings zonder op de cijfers in te gaan als een sprookje beschouwen. Meedogenloos wordt Boswell afgebrand.
Alle contrairians moeten hiervan wakker worden: als iedereen er zo over denkt, dan wordt te veel van het nieuws over banken dat niet rampzalig is weggemoffeld. Behavioral Finance aanhangers wachten nu op wat meer duidelijkheid dat financials gaan outperformen, dan krijg je een sector die het op lange termijn slecht heeft gedaan, waar niemand meer in gelooft en die het op korte termijn goed doet. Dat is meestal een recept voor outperformance.
Zonder risico is een en ander beslist niet, het is volkomen onduidelijk wat financials nu waard zijn, omdat er zo veel onenigheid is over de werkelijke waarde van hun bezittingen. Ik weet dat uiteraard ook niet. Dus er zullen weer nieuwe rotte appels te voorschijn komen en ook het versterken van het vermogen in het kader van Basel III is ongunstig voor banken. Maar het lijkt erop dat men te somber voor banken is, nu ze door steile rentecurves, enorme winstmarges, voorzichtig verstrekkingsbeleid en verbeterende ondernemingsbalansen, meer dure dienstverlening bij overnames wel eens meer geld zouden kunnen gaan verdienen dan de consensus denkt.

Ik denk dat een verrassing voor 2011 gaat worden dat financials het beter gaan doen dan de totale marktindex.

Duitsland locomotief van Europa

Duitsland blijft economisch in gunstige zin verbazen. Hierboven enkele plaatjes van Credit Suisse. Het consumentenvertrouwen vliegt omhoog, tegen de trend van de rest van Europa in, waar men Griekenland/Ierland/Portugal/Spanje belangrijker vindt. Zelfs in Nederland blijven we maar van crisis praten, terwijl we in plaats daarvan beter eens wat meer moeite kunnen doen de export naar Duitsland uit te breiden.
Het gaat goed met de werkloosheid, de groei van de werkgelegenheid is sterk en dat terwijl de stijging van de werkloosheid in de kredietcrisis is tegengehouden met kunstmatige hulp vanuit op grote schaal korter werken. Men werkt al lang weer voltijds. De exportmachine van Duitsland draait weer prima, de werkgelegenheidsgroei is meer dan prima en dan ook nog in goed (belasting) betalende banen. De inkomensverwachtingen en de inkomens schieten daarom omhoog. De besparingen dalen van het te hoge niveau en zorgen ineens voor een sterke groei van de consumptie. Volgend jaar zal de reële loonstijging prima zijn en de consumptie sterk blijven nu er een duidelijke trend naar minder te veel sparen is ingezet in Duitsland.

zonnevlekken schaars: koude winter/elfstedentocht?

De Nasa (http://solarscience.msfc.nasa.gov/SunspotCycle.shtml) voorspelt dat het aantal zonnevlekken de komende jaren wat minder dan gemiddeld zal zijn. Dat betekent koudere winters, meer kans op een elfstednetocht. Alle elfstedentochten zijn gereden in jaren dat er minder dan 50 zonnevlekken te zien waren.
Sommige mensen zijn bang dat we de komende jaren met een Maunder minimum van zonnevlekken te maken krijgen, net als tijdens de kleine ijstid van 1645 tot 1715. Als dat beeurt, dan krijgen we nog heel wat elfstedentochten in de komende decennia.
Het zou ook kunnen dat al die overmatige uitstoot van kooldioxide leidt tot volatielere winters: meer warme en meer koude winters.
Diverse weerkundigen zien invloed van zonnevlekken op het klimaat, maar niet meer dan gemiddeld ongeveer een halve graad.
Oude post over zonnevlekken en klimaat/cycli: http://beleggenopdegolven.blogspot.com/2010/01/zonnevlekken-veroorzaken-strenge-winter.html

beren in de aanval, FED pareert

Het aantal bulls is de laatste weken omhoog geschoten. In de regel gaat dan de beurs corrieren.men klaagt al dat er geen wall of worry meer is die beklommen moet worden omdat de volatiteit (gemeten via VIX) buitengewoon lasg is. Zeer vaak staat dit borg voor een correctie op de beurzen.
Gebeurt dat nu weer, bij voorkeer zoals wel vaker, na driekoningen? Dat zou kunnen. Ik zou graag nog bevestiging zien van het aantal ondernemingen dat onder het 50daags gemiddelde noteert (dat moet onder 80% duiken).

De FED werkt echter tegen. De FED begint steeds openlijker te verkondigen dat men een aandelenbubbel wil hebben (in navolging van Greenspan die zei dat hogere aandelenkoersen de economie meer hielpen dan wat monetaire verruiming). Al die monetaire verruiming forceert lagere volatiliteit. Die volatiliteit kan dus nog wel even laag blijven.

Het economisch nieuws werkt ook nog tegen. Het plaatje van de dag was dat uit de Wall Street Journal dat er zo veel nieuwe vacatures aan het ontstaan zijn. Dat helpt de beurs ook verder, want de beurs reageert sinds de kredietcrisis toch vooral op banennieuws, de trend van intial claims (en de ISM) bepaalt de S&P500..

Zitten we in de voorspoedfase of de winter van de Kondratieffgolf?

Indeling van de Kondratieffgolven naar fase is sinds Keynes vaak controversieel geworden. Er zijn geen handige criteria waarmee je klip en klaar kunt bewijzen in welke fase je zit.
Kondratieff gebruikte inflatie, maar omdat Keynes voor permanente inflatie zorgde, ook in slechte tijden, ging dat sinds Keynes fout.

Rostow zocht het in het relatief duur worden van grondstoffen in goede tijden en goedkoop worden in slechte tijden. Dat ging fout in de gouden jaren na de Tweede Wereldoorlog toen grondstoffen relatie goedkoper werden tot aan de eerste oliecrisis, waarna grondstoffen duur werden terwijl de groei verslechterde.

Economische groei is ook geen goede graadmeter. Dan vind je dat de Tweede Wereldoorlog met zijn enorme oorlogproductie de beste groei aller tijden produceerde: dat was toch echt geen voorspoedperiode. De werkoosheid was negatief in de VS (ook mensen werkten die eigenlijk niet wilden of nauwelijks konden werken).

Kortom, het is een hele toer om met cijfers van iets de Kondratieffgolf te laten zien.
Volgens ons kun je dit verreweg het beste met de reële koersen van de S&P500. Dat levert de kaart die boven aan dit blog staat. Hier krijg je door de bril van het bedrijfsleven wat de goede en slechte tijden zijn.
Dat komt niet helemaal overeen met wat goede tijden voor werkende mensen zijn. Van Duijn komt daarom tot een iets andere indeling van wat goede en slechte tijden zijn. De goede tijden zijn de tijden waar de economische groei boven gemiddeld is en de slechte die beneden gemiddeld zijn. Op onze kaart betekent dit dat het herstelscenario en grote delen van het chaotisch transformatiescenario goede tijden voor het bedrijfsleven/ beurs zijn, maar niet voor de werknemer. Het omgekeerde gebeurt in het recessiescenario waar de tijden voor de werknemer goed zijn, maar het bedrijfsleven terug moet qua winstmarge (loonstijging hoger dan productiviteitsstijging).

De meeste onderzoekers van de Kondratieffgolf vinden dat we in de winterfase van de kondratieffgolf zitten. Vooral degenen die Kondratieffgolven verklaren via schuldcrisissen, zoals bijvoorbeeld de marxisten doen, komen steevast tot de conclusie dat we sinds 2000 in de Kondratieffwinter zitten: er zijn enorme schuldproblemen in het Westen en die zijn de komende vijf jaar niet opgelost, dat kost eerder tien jaar van barre, winterse tijden.

Wij en van Duijn bijvoorbeeld vinden dat we in goede tijden leven, de groei in de wereld is heel ver boven gemiddeld, de winstmarges zijn hoog en stijgend.
Wij vinden inclusief van Duijn dat je wereldwijd naar de groei moet kijken en niet alleen naar die van de VS en Griekenland. Dan zie je dat enorme groei in de grote opkomende landen gepaard gaat met redelijk tot goede groei in de VS en enige groei in Europa, met een ruwe verstoring door de kredietcrisis. De economische groei in de wereld is slechts weinig jaren boven vier procent geweest. Dat gebeurde in het vorig voorspoedscenario van 1949-1965 in de nodige jaren en daarna kwamen er pas vanaf 2003 veel jaren met een groei boven 4%: 2004/7, 2010 en naar verwacht volgens IMF ook 2011/2014 (het IMF is niet onder de indruk van de eurocrisis). In 2010 was de groei bijna 5%.

Dus als je door de bril van de doorsnee wereldburger kijkt, zitten we in een periode van ongekend hoge economische groei. Als je echter in de eurperiferie woont, dan denk je hier uiteraard anders over. Ook werknemers hebben het nog niet goed (maar individuen wel). In de VS en de kernlanden van Europa is men nu nog somber, maar dat zal snel veranderen als het IMF en wij gelijk krijgen dat de economische groei hoog blijft. Als je naar criteria als economische groei wereldwijd en stijging van de beurzen door hoge winstmarges kijkt, zit de wereld vrijwel zonder twijfel in een voorspoedscenario.

Ook begin jaren vijftig in de vorige eeuw, het vorige tot dan toe prachtigste voorspoedscenario van de Kondratieffgolven, was men heel somber: het herstel van de oorlogsschade was achter de rug en dus zou de groei in de wereld flink terugzakken en zouden we een nieuwe depressie à la de jaren dertig krijgen. Overheden hadden veel te veel schuld (de VS heel wat meer dan nu). De Sovjet Unie had de kernbom ontwikkeld en overal werden schuilplaatsen gebouwd want de Russen zouden toch zeker met die dingen gaan gooien en dan kreeg je iets dat erger was dan een depressie.
De koploper van de eerste Kondratieffgolven, het VK, raakte achterop, maar dat werd onbelangrijk gevonden omdat de VS en het Europese continent veel belangrijker werden geacht. Over enkele decennia kan men zich vermoedelijk niet voorstellen waarom we de groei van de dan belangrijkste landen in de wereld China en India, de nieuwe koplopers van de Kondratieffgolf (in plaats van het VK, de VS en Japan in vorige golven), als zo onbelangrijk vonden vergeleken met de VS en delen van Europa.

Winstherstel zet door wereldwijd

Het plaatje van ASR laat zien dat analisten de laatste tijd enorm veel optimistischer zijn geworden. De plotselinge val van de groei in de VS in het tweede kwartaal heeft de analisten eerst veel te somber gemaakt, nu zijn ze wel erg optimistisch hun visie naar boven aan het bijstellen. Analisten zijn meestal te optimistisch, negatieve bijstellingen zijn de regel. Na een recessie is men te pessimistisch en dan krijgt men een korte tijd erg positieve bijstellingen. Deze tweede golf van bijstellingen is daarom beter dan wat normaal gebeurt. Laat ons hopen dat men het bij het goede eind heeft en de winsten gaan meevallen in 2011. Belangrijk hiervoor is dat de economische groei in de VS in 2011 hoger is dan in 2010, anders zijn de huidige winstverwachtingen voor 2011 te hoog.

Vanaf 46 word je gelukkiger

The Economist, kerstnummer: The U-bend of Life; The joy of growing old (or why life begins at 46)
Traditioneel geeft men de levenscyclus aan met de levenstrap, waar je het hoogtepunt bereikt voordat de ouderdom en daarmee het verval intreedt.
The economist heeft een uitgebreid verhaal dat mensen van hun kindertijd af steeds ongelukkiger worden, waarbij het dieptepunt pas bij de midlife crisis wordt bereikt. Daarna worden de mensen steeds gelukkiger, tot ten minste zeventig.
De stress neemt af, men hoeft zich minder in de schulden te steken, de kinderen worden minder veeleisend/vervelend en men wordt rijker. Men hoeft niet zo hoog nodig allerlei onmogelijke doelen te bereiken en heeft daar steeds meer vrede mee. Men bereikt steeds gemakkelijker wel haalbare doelen.
Men heeft onderzoek gedaan naar hoe gelukkig mensen zijn per leeftijd en men kwam zo op de middelste grafiek. Vier factoren waren van belang:
de sexe (vrouwen zijn gemiddeld gelukkiger dan mannen, ondanks dat vrouwen vaker een depressie hebben),
persoonlijkheid (ben je introvert of extrovert (mensen die graag werken in teams en graag op stap gaan, (extrovert maakt gelukkiger), vooral neurotici zijn ongelukkig),
externe omstandigheden (ben je werkloos (telt het zwaarste in ongelukkigheid) of getrouwd (dat helpt geluk) en in mindere mate ben je rijk etc)
leeftijd (ben je duidelijk ouder of jonger dan 46).

The economist laat in een ander artikel zien dat geluk redelijk afhangt van inkomen. Dat verklaart lang niet alles, maar is wel significant. Er zijn uitzonderingen genoeg: in Hong Kong is men veel minder gelukkig dan in Denemarken zo vindt men en in Bulgarije is men buitengewoon ongelukkig vergeleken met hun niet al te grote armoede.

De mensen die reageerden op de artikelen putten er meestal moed uit, maar sommigen van bijvoorbeeld 23 waren geschokt dat terwijl ze nu al niet zo gelukkig waren nog eens 23 jaar moesten wachten voor het beter zou gaan. Er waren vooral ook heel wat reacties van mensen die bevestigden dat ze op hun 60ste of 70ste inderdaad duidelijk gelukkiger waren dan op hun 46ste.
Ook het voorbeeld van Woody Allen werd erbij gehaald die al zijn rijkdom en roem zou willen opgeven om weer 35 te kunnen zijn. Dat lijkt me qua geluk niet zo'n best idee voor Woody Allen: ook op zijn 35ste was hij oerlelijk en zou hij weinig vrouwelijk schoon aan de haak kunnen slaan zonder zijn roem, terwijl hij dat op hogere leeftijd wel heel gemakkelijk kon ondanks zijn lelijkheid. Maar Woody Allen is dan ook een uitzonderlijk moeilijk mens, daar moet hij het zelfs van hebben.

Een en ander wijst er wel op dat de Phillipscurve, waar het ongeluk van werkloosheid wordt afgeruild voor de ellende van hogere inflatie vervangen moet worden door een andere vergelijking: hoger inkomen wordt afgeruild tegen meer stress. Dat idee hadden we (ter Veer en ik) overigens al geopperd in de uitgebreide versies van ons boek (wat gepubliceerd is, is nog niet de helft van wat we bij elkaar geschreven en gedacht hebben). Ik denk niet dat de Vermeulen/Ter Veercurve populair wordt, maar het legt wel uit hoe je in westerse landen meer moet verdienen: met veel stress: je moet hard werken (zie ook de post van de bla bla woorden van linked in een paar dagen geleden), zoals het protestantisme al aangeeft. Maar gelukkig word je pas als je dat zonder stress kunt.

Bernanke voor schut gezet

http://www.youtube.com/watch?v=5be_apZRK_Y In de Daily show van de komiek Jon Stewart werd Bernanke betrapt op inconsistenties. Dik een jaar geleden zei hij nog bij QE1 dat het de bedoeling van QE1 was dat er geld gecreëerd werd, vorige week beweerde Bernanke ineens dat QE2 geen geld bijdrukken was. Hier gehakt van maken, dat kun je over laten aan Jon Stewart (zie filmpje). Naar verluid was Bernanke "not amused" van dit filmpje. De communicatie van de FED is nog steeds niet een succes. Het verschil in verhaal van Bernanke is wel enigszins begrijpelijk: dik een jaar geleden ging hij er nog klakkeloos van uit dat banken hun nieuwe vrije reserves in nieuwe kredieten zouden omzetten, maar nu is hij daar niet zo van overtuigd, omdat dit het afgelopen jaar niet gebeurde (maar komend jaar gaat het juistwel enigszins gebeuren).

Vijf fundamentele redenen voor hogere aandelenkoersen in 2011

1. De werkloosheid is hoog en dalend
Als de werkloosheid hoog is, dan gaan de aandelenkoersen in het jaar daarop gewoonlijk flink omhoog, zie bijvoorbeeld het plaatje van BCA.
Als de werkloosheid hoog is, dan is de bezettingsgraad meestal te laag. Dat betekent stijgende winstmarges. de top in de winstmarges wordt bijna altijd pas gezet als de bezettingsgraad boven normaal komt. Zo ver si het nog lang niet.
Vooral als de werkloosheid hoog is en de inflatie laag, dan zijn de daaropvolgende opbrengsten van aandelen hoog.
2. De groei van opkomende landen blijft hoog (6,5%+)
Daardoor is er extra grote vraag naar kapitaalgoederen, die relatief vaak door het westen geleverd worden (overigens trekken de investeringen in het Westen ook goed aan, de hoofdreden waarom de groei in Duitsland en Japan hoog was in 2010).
De groei van de wereldhandel blijft hierdoor op peil. dat is guunstig voor de winsten. Die kunnen daardoor harder stijgen dan de lage groei in het Westen (winstgroei is hoger dan nominaal BNP wanneer export en investeringen harder groeien dan BNP).
3. De Sovereign Wealth Funds kopen meer hard assets, waaronder aandelen.
De grote SWF spaarpotten van Singapore, China, Noorwegen, de OPEC etc groeien erg hard en zorgen voor het grootste deel van het nieuw te beleggen geld in de wereld. tot vor kort waren deze fondsen steeds meer verzot op Amerikaanse staatsleningen, maar sinds ongeveer Jackson Hole eind augustus is de liefde voor Amerikaanse staatsleningen over. Vooral China bredit nu hoofdzakelijk uit in hard assets. Af en toe worden er strategisch ook leningen van PIGS gekocht om bij Europa in een goed blaadje te komen staan en om te zorgen dat de euro niet te zwak wordt (slecht voor hun export). China wil nu grondstoffen en bedrijven (denk bijvoorbeeld aan Draka). Zie o.a. post http://beleggenopdegolven.blogspot.com/2010/11/barrons-ziet-china-staatsleningen-vs.html
4. De geldstromen in de VS gaan richting aandelen.
In de VS is de particulier uit obligaties aanhet draaien en dit gaat via een tussenstap in deposito's voor een belangrijk deel naar aandelen.
Bedrijven kopen uit hun excessieve cash nu eigen aandelen en hele andere bedrijven op. Ik heb hier in het verleden posten aan gewijd ( vooral http://beleggenopdegolven.blogspot.com/2010/11/deutsche-bank-ziet-s-op-1550.html maar ook http://beleggenopdegolven.blogspot.com/2010/10/particulier-koopt-geen-aandelen-maar-is.html en ook http://beleggenopdegolven.blogspot.com/2010/12/beurs-omhoog-versus-omlaag-4-1.html)
5. De kredietgroei voor bedrijven is weer op gang gekomen.
Er worden weer even veel bedrijfsobligaties uitgegeven als voor de kredietcrisis. Het bedrijfsleven kan weer lenen en gaat dat ook doen. Er is te lang te weinig geïnvesteerd om oud kapitaal te vervangen. In de VS komt er een ruime belastingaftrek voor nieuwe investeringen in 2011. De beurs beloont investeren weer (dat gebeurt vaak niet). Zie ook de post http://beleggenopdegolven.blogspot.com/2010/12/kredietcrisis-ebt-heel-langzaam-weg.html

De overdreven angst voor nieuwe crisissen: we zitten in een voorspoedscenario

In het Westen en in mindere mate ook de opkomende landen hebben we de afgelopen tien jaar twee flinke crisissen gezien: de sluipkrach van 2000-2003 na de techbubbel en inclusief boekhoudschandalen, een flinke terugval van de investeringen (Juglar) en de Irakoorlog) en de Kredietcrisis, de Great Recession, van 2007-2009 door de huizen- en securitieringsbubbel met een enorme val van de kredietverstrekking, verliezen op onduidelijke financiële constructies, een enorme val van de investeringen en wereldhandel.

Daarom denken we eind 2010 dat grote crisissen heel normaal zijn en om de paar jaar moeten optreden. Daarom wil men ook zo graag geloven in theorieën als het Nieuwe Normaal. Men is verbaasd (dat zijn de nette mensen onder ons, de anderen komen met wat meer denigrerende kwalificaties) als ik zeg dat we niet in de winter van de lange golf, de Kondratieffgolf, zitten, maar de voorspoedfase zitten. Met enige moeite kan men accepteren dat het goed gaat in veel opkomende landen, maar er is totaal ongeloof dat dit zoden aan de dijk zet. Daar woont wel 84% van de mensheid, maar dat zijn allemaal mensen die je nauwelijks mee moet tellen als het gaat om welvaartsgroei zo vindt men. Men gelooft gewoon niet dat het BNP van het Westen (Amerika, rijk Europa, Japan) in 2011 kleiner is dan dat van de rest van de wereld.

Nog minder gelooft men in hoge groei in de VS. Die rare Amerikanen willen gewoon in een eigen huis wonen en auto blijven rijden, net als in de tijden van het Oude Normaal. De productiviteitstijging is bijzonder hoog in de VS, vooral de efficiëntie (multifactorproductiviteit) gaat hard omhoog. Er zijn ongekend veel nieuwe ontdekkingen geedaan, er komt een lawine van winstgevende (Apple!) innovaties op ons af. De werkloosheid is nu torenhoog en gaat de komende jaren flink dalen. Dat betekent hoge groei, boven potentie (elk procent dat de werkloosheid daalt levert in de VS een extra groei op van 2% volgens de wet van Okun).
Dalende werkloosheid, herstel van de huizenmarkt en autoverkopen zijn voorspellingen die de komende jaren vrijwel zeker (80%+ kans) uitkomen. Mooie productiviteitsstijging is minder zeker, maar ik schat de kans hierop toch ook behoorlijk: minstens 65% (maar anderen achten deze kans veelal lager).

En Europa? Dat hobbelt in een zwakker tempo achter de rest van de wereld aan, met uitzondering van Duitsland (en satellieten) dat behoorlijk kan groeien.

In die voorspoedtijd horen helemaal niet uitzonderlijk veel crisissen en recessies. Er zijn atijd wel wat crisissen en rampen, maar bijna overal ter wereld tegelijkertijd komt niet zo vaak voor, zo'n kredietcrisis/ Great Recession is gelukkig behoorlijk zeldzaam.
De laatste decennia zijn recessies veel mindder talrijk geworden dan voor 1960. Daar zijn allerlei redenen voor, die niet weggevaagd zijn door de kredietcrisis. Ik noem er enkele: de grote omvang van de dienstensector die veel minder cyclisch is dan industrie en landbouw, de tweeverdieners (werkloosheid van een verdiener raakt dan minder hard dan bij eenverdienersgezinnen), het meer stimulerende monetaire en fiscale beleid sinds Keynes.

Een van de stokpaardjes van Woody Brock is dat beurzen (toekomstverwachtingen) heel erg met elkaar gecorreleerd zijn, maar economische groei tussen landen bijna helemaal niet. Groeiterugval of extra groei ontstaat gewoonlijk door landspecifieke oorzaken (opgang door de Duitse eenwording, de omslag in China door het einde van de culturele revolutie, Reaganomics in de VS of neergang door misoogsten in opkomende landen, een huizenbubbel, een revolutie, neergang van Japan na 1990 die niet besmettelijk was voor Azië/rest wereld).

De normale situatie is dat er maar om de circa zeven tot twaalf jaar (de duur van de cyclus van vaste investeringen, de Juglar) een echte recessie hoort op te treden in vrij veel landen tegelijk en dat in de tussenliggende jaren maar een beperkt aantal landen in de knoei zit. In 2010 hadden maar weinig landen negatieve groei: o.a. Griekenland, Roemenië, Madagascar en Venezuela. De redenen daarvoor waren landspecifiek. Het was niet erg genoeg om de wereldgroei materieel te drukken: wereldwijd was die ondanks de neergang van Griekenland en Madagascar bijna 5%, een van de hoogste cijfers uit de wereldgeschiedenis, niet bepaald zo'n crisiscijfertje.

Als je potentiële groei hoog is, dan moet de neergang flink zijn wil je in een recessie komen. Daarom zijn op het ogenblik de opkomende landen met gemiddeld hun 6,5% potentiële groei (volgens van Ark van IMF) vaak (niet allemaal zie Madagascar en Venezuela etc) veel crisisbestendiger dan westerse landen met hun potentiële groei van ruim 2%.

Kortom, de economische groei gaat positief verbazen in de komende jaren, en de aandelenbeurzen nog meer, zoals we al in ons boek stelden.

Pensioencrisis vermindert: van afstempelen naar bijstempelen

Op het dieptepunt van de lange rente van ongeveer 2,5% voor de 30jaar swaprente zag alles er pikzwart uit. Op die rente zouden de pensioenpremies met zo'n 30% verhoogd moeten worden om ze weer kostendekkend te maken. Je kon je rijk rekenen, dat je over een periode van 30 jaar nog meer rendement dan 2,5% zou behalen, maar dat was toch wel erg inprudent. Als je de rentes en aandelenrendementen van de afgelopen tien jaar doortrekt, dan komt de rente onder nul en worden er op de andere beleggingen verlies gemaakt, dus eigenlijk was die 2,5% al een onverantwoord hoog rendement om mee te rekenen. Op die rente van 2,5% waren de verplichtingen ontzettend veel waard. Ondanks de flink gestegen waarde van de beleggingen waren de verplichtingen plotseling weer veel hoger gewaardeerd dan de beleggingen.

Vanaf maart 2009 waren de beleggingen sneller in waarde aan het stijgen dan de verplichtingen, maar dankzij de Euro staatsleningencrisis werd dat herstel in de knop gebroken. Bijna alle pensioenfondsen hadden herstelplannnen bij DNB moeten inleveren en tot mei 2010 liepen de beleggingen zo goed dat de meeste fondsen voor liepen op hun herstelplan.

Toen klapte de rente korte tijd totaal in elkaar en liepen de fondsen ineens weer flink achter op hun herstelplan. Deze kortstondige rentefluctuaties waren reden genoeg om pensioenfondsen te dwingen de realiteit van het moment goed onder ogen te zien en eens goed te gaan denken aan afstempelen van de verplichtingen. Bij diverse fondsen ging het helaas verder dan alleen denken en moest men inderdaad aankondigen te gaan afstempelen.
Over het drama van de lage rente viel het drama van de gestegen levensverwachtingen heen. Dat betekende nog eens een opwaardering van de waarde van de verplichtingen met 4 tot 10%. In de komende jaren zijn verdere tegenvallers te verwachten, omdat de stijging van de verwachte levensduur hoogst waarschijnlijk sneller zal gaan dan de actuarissen nu hebben gepland (ze denken ruwweg (in werkelijkheid is een en ander wat gesophisticeerder) dat we elke ongeveer 15 jaar een extra levensjaar erbij krijgen, maar naar onze schatting zal dat elke ongeveer 6-7 jaar een extra jaar opleveren; d.w.z. tel uit je verlies).

Ondertussen is de 30jaar swaprente met een procent gestegen tot 3,5% (toch goed voor een afwaardering van de waarde van de verplichtingen met zo'n 15-20%), zijn de beurzen lekker hersteld en zijn de dekkingsgraden flink gestegen.
Het FD meldt (http://www.fd.nl/artikel/21013526/pensioen-valreep-veilig) dat het ABP weer op 105% staat en PGGM op 108% (na correctie sterftetafels 102%). Dat klinkt al heel wat beter dan vooraan in de 90%. Bijna alle pensioenfondsen lopen ineens weer voor op hun herstelplan.

Ik denk dat de 30 jaar swaprente volgend jaar minstens naar 4% gaat en in de jaren daarna minstens ook de 5% gaat aantikken. De hoge wereldwijde groei zal zorgen voor een doorgaand winstherstel, waardoor wereldwijd de aandelenbeurzen zullen stijgen (misschien dat enkele PIGS aan het spit geregen worden, maar die leggen weinig gewicht in de schaal, dat in tegenstelling tot een bull). Credits zullen dan ook gewoon hun rente blijven betalen. Huren gaan stijgen nu er niets meer geboouwd wordt en dat is goed voor beleggers in onroerend goed. Kortom, pensioenfondsen gaan naar hogere dekkingsgraden, zelfs als ze maar weinig risico nemen. Als ze geen risico nemen dan gaat dat herstel uiteraard niet lukken, dus die discussies dat pensioenfondsen moeten worden omgevormd tot spaarpotten tegen een vaste rente van afgerond 0% moeten wel verstommen en geen wet worden, zelfs als de PVV dat zou willen.

Voor 2010 was afstempelen het belangrijkste nieuwe woord in de pensioencrisis, in 2012 wordt dit bijstempelen zo verwacht ik (maar kan ik helaas niet garanderen). Dan gaan we natuurlijk onmiddellijk zeuren over indexatie van pensioenen, want daar hebben we tenslotte ook recht op.

inflatieverwachting VS even te hoog? Rente omlaag? Toch 6%?

Het grootste deel van de rentestijging van de afgelopen maand komt op het conto van hogere impliciete inflatieverwachtingen (zie plaatje van Bianco van de stijging hiervan in de VS). De laatste dagen is de andere component van de rente, de reële rente, zelfs weer aan het dalen. De impliciete inflatieverwachting is daarmee dicht bij de toppunten van de laatste jaren gekomen.

BCA heeft zijn eigen modellen voor de inflatieverwachtingen. Ze zijn een overstap aan het maken naar de modellen van de FED van Cleveland (zie plaatje BCA). Daarin kun je zien dat de inflatieverwachtingen na de kredietcrisis erg laag zijn geworden. De laatste maand zijn ze ietsje gestegen, maar niet zo veel als de rente. Dat suggereert dat de inflatieverwachting in de genoteerde inflatie gerelateerde staatsobligaties, de TIPS, iets omlaag moet als de Cleveland Fed het inderdaad bij het juiste eind heeft. Intuïtief lijken me de cijfers die de Cleveland Fed produceert goed met de inflatieverwachtingen samen te hangen.

De laatste maanden is de rente eerst absurd in elkaar geklapt (ongebruikelijk veel verder dan het uitgebreide fair value model van BCA aangaf) en nu is de rente weer op fair value gekomen.
De rente zou nu iets moeten gaan dalen als de lagere inflatieverwachting van de Cleveland Fed in de rente komt die niet zo'n stijging heeft laten zien als de TIPS(N.B. de Cleveland Fed heeft structureel lagere inflatieverwachtingen dan de TIPS omdat ze ook nog met een onzekerheidspremie van de inflatie rekening houden).

Als echter het economisch nieuws positief blijft verrassen, dan kan de rente verder omhoog. Op het ogenblik staan die surprise indicators op een hoog niveau, dus inzetten op nog meer verrassingen lijkt op korte termijn niet erg kansrijk.

Op de langere termijn ziet BCA een rente van 6% in de VS als goede mogelijkheid. De groei trekt aan en de FED gaat zijn aangekochte rommel lozen op de markt. De markt moet ook de verwachte en gerealiseerde stijging van de staatsschuld versus BNP verdisconteren in een hogere rente. Een verwachte stijging van 1% van de staatsschuld/BNP over vijf jaar zou volgens de FED gemiddeld moeten leiden tot een stijging van de rente met 3 à 4 basispunten (als je dit gelooft, dan krijgen de PIGS voorlopig geen lage rente als er geen Europees doorgeefluikje voor hun staatsschulden komt, de zogenaamde E-bonds). Voor de VS is dat oplopen van de staatsschuld geen goed nieuws als de FED straks in plaats van alle nieuwe staatsschuld op te kopen ook nog staatsschuld gaat verkopen en de verwachte overheidsschuld/BNP over vijf jaar niet verbetert (dat is gelukkig onzeker, de groei en overheidstekorten kunnen meevallen; hogere nominale groei betekent lagere opslagen voor te hoge overheidstekorten, maar hogere fundamentele rente (die ongeveer gelijk hoort te zijn aan de verwachte nominale groei)).

Spanje gaat niet failliet

Spanje maakt goede vorderingen bij het terugdringen van het overheidstekort. De overheidsschuld versus BNP stabiliseert al over een paar jaar als men het bezuinigen doorzet en er geen wereldwijde crisis komt. Het eerste jaar is het moeilijkste, als daarna minder extra bezuinigd hoeft te worden, dan leidt dat niet meer tot afzwakking van de groei. De reductie van het overheidstekort mag best wel wat minder snel te gaan dan nu reeds beloofd.
Het probleem zit in de veronderstelde zwakte van de banken (vooral de spaarbanken) en de schulden van particulieren. de huidige berekeningen wijzen in elke publicatie erop dat de Spaanse overheid bij lange na niet zo veel het bankwezen zal moeten steunen als in Ierland. er moet wel iets heel dramatisch gebeuren om meer dan 10% extra steun nodig te amken als de Spaanse staat niet failliet gaat. De hypotheekschuld is gemiddeld slechts 62% van de onderliggende waarde van het onroerend goed. Dat is heel wat minder dan de 30% die Ierland ineens nodig had. Het Ierse bankwezen was dan ook idioot groot vergeleken met het BNP.
Er is een liquiditeitsprobleem, vooral rond april moet Spanje veel herfinancieren. Maar om daarom nu Spanje failliet te laten gaan, dat is onzinnig. Spanje kan overtuigend kansrijk betalen en het zou waaznzinnig veel duurder zijn om spanje te laten struikelen dan extra bij te financieren.

Ook die verhalen dat Spanje maar beter de peseta in kan voeren zijn indianenverhalen. Spanjaarden blijven hun geld dan echt in euro's aanhouden en niet inpeseta's. Vakbonden blijven echt lonen in euro's eisen, niet in peseta's. Het berdrijfsleven wint niets met de terugkeer van de peseta. Uitkeringen zoals pensioenen storten in. Het is echt erg onaantrekkelijk om de euro als enig land af te schaffen uit zwakte (voor Duitsland kan het wel aantrekkelijk worden). Zoals Hein de Kort al aangeeft brengt een eurovakantie alleeen maar regen, geen zonneschijn.

Van den Brink: volgende recessie is al in de maak

Het Parool gaf in het eerste deel van de serie: crisis? Welke crisis? het woord aan de voormalige ABN (Amro) bankier Dolf van den Brink het woord ("Volgende recessie is al in de maak"). Hij is de door en door fatsoenlijke, aardige, ouderwetse bankier die sinds 2002 hoogleraar is, toen zijn collega's zijn weinig op winst beluste gedrag niet meer konden tolereren en hij zelf het gedrag van zijn ex collega's nog minder. Ik ken van den Brink een beetje van een oude sinterklaastraditie. De mensen van de ABN nodigden ons (de mensen van het GAK/PVF die in aandelen en effecten belegden) elk jaar uit voor een sinterklaaslunch.Die was ontstaan uit het vieren dat de coupons etc geknipt waren. De lunch moest op de Vijzelstraat op niveau gevierd worden, in de koningszaal. Om die zaal te mogen reserveren moest een hoge ome de lunch voorzitten. Enkele jaren was dit Dolf van den Brink. Deze traditie is inmiddels zo'n dikke tien jaar ter ziele, maar ik denk er nog steeds met genoegen aan terug.

Van den Brink ziet de economische ellende nog verergeren in Europa. De financiële ellende van de PIGS is nog lang niet afgelopen. Onze economie hangt van wishful thinking aan elkaar. Er komt een tweede crisis veroorzaakt door eeen schok (hiervoor is de wereld nu erg gevoelig) door het uitvallen van het aanbod(de eerste kwam door een verlamming van de vraag), een sluipcrisis die de nodige jaren zal duren (=winter in de Kondratieffgolf zet door). Het Westen staat hier machteloos tegen: zowel de overheid als het bankwezen liggen op apegapen.
Het westen is zijn macht in snel tempo kwijt aan het raken aan Azië en daar heeft de VS veel moeite mee (Europa is er al aan gewend dat het de macht kwijt is). De opkomst van Azië is de reden dat van den Brink het artikel toch positief kan afsluiten: "Voor de lange termijn ben ik optimistisch. Als mensheid slagen we er steeds beter in welvarender en gelukkiger te worden, alleen gaat het met pieken en dalen. En in die dalen kan het knap vervelend worden."

Ik kijk heel wat positiever tegen de wereldeconomie aan. 80% van de wereld heeft het ongekend goed en alleen wat zeurpieten in Europa en nog even in de VS zitten te klagen over slechte tijden en crisis. In Azië moet je al uitleggen wat je bedoelt met de huidige crisis in de wereldeconomie, omdat ze zich die nauwelijks meer voor kunnen stellen.

Nasdaq los van Japanse vloek

De Nasadq is niet langer het scenario vande Japanse Nikkei aan het volgen met een vertraging van 41 kwartalen (zie plaatje). De Nasdaq volgde het Japanscenario nog beter dan de S&P500. Van 1995 tot 2003 was het verband Nasdaq met de Nikkei van een dikke tien jaar daarvoor heel sterk. Daarna hesrtelde de Nasdaq beter dan de Nikkei, maar door de kredietcrisis kwam de Nasdaq toch weer dicht bij het pad van de Nikkei van tien jaar daarvoor. Daaarna is de Nasdaq het opnieuw beter aan het doen dan de Nikkei. Vooral sinds augustus (Jackson Hole en de belofte van QE2) is de Nasdaq het opnieuw veel beter aan het doen. Dat is maar goed ook, anders zou de Nasdaq moeten beginnen aan een duik van de nodige tig %, zoals eigenlijk hoort in het Nieuwe Normaal. Kennelijk is de Nasdaq toch wat ouderwets oud normaal.

Meer dan een triljoen (1000 miljard) ETF/FED

Er werden vandaag enige mijlpalen overschreden: de FED heeft door de aankopen van gisteren nu meer dan $1000 miljard (een triljoen volgens de Amerikanen, wij vinden het maar een biljoen) aan Amerikaanse staatsleningen in bezit.
Ook de totale waarde van ETF's in de VS overschreed gisteren het bedrag van $ 1000 miljard.
De S&P staat nog maar 20% onder de all time high en is nu op het niveau bij het faillissement van Lehman brothers.

De top 10 bla bla woorden volgens Linked in

Linked in had de meest gebruikte wollige bla bla woorden om je linked in profile op te pimpen in 2010 geteld. Ze hebben er ook een wereldwijde kaart van gemaakt. (http://blog.linkedin.com/2010/12/14/2010-top10-profile-buzzwords/)
Noord Amerika/ Australië missen ervaring, Europa heeft gebrek aan innovatie, in Engeland is iedereen in slaap gevallen, in Brazilië/India is er vreemd genoeg gebrek aan dynamiek.

De top tien in de VS:
1.Extensive experience
2.Innovative
3.Motivated
4.Results-oriented
5.Dynamic
6.Proven track record
7.Team player
8.Fast-paced
9.Problem solver
10.Entrepreneurial

Linked in beveelt aan je resumé te etnisch cleansen voor dit soort clichés. Je kunt ook denken dat je ze alle tien moet hebben, liefst wat vermomd met andere wollige taal. Of je kunt gokken op runners up zoals: Social Media Evangelist. Zonder 2,3,4,6,9 kun je het schudden bij een sollicitatie, zo meldt men (of althans, bijna niemand vergeet bij een sollicitatie die punten, of zoals de Engelsen zeggen, dan ben je niet actionable).
Ik heb nog geen lnked in profiel, maar kennelijk moet ik zo beginnen: I would also like to say my entrepreneurial spirit in this dynamic and fast-paced business shows that not only am I a team player but also a motivated individual with a results-oriented proven track record and extensive experience as a innovative problem solver.

Of, als je een baan wil, zeg het dan wat korter, zo wordt aanbevolen: "I’m Great, Hire Me.”.

De groei trekt aan in de VS

De laatste weken tuimelen de opwaartse groeibijstellingen van de groei van de VS in 2011 over elkaar heen. De belangrijkste indicator hiervoor is de verbetering van de retail sales. De trend is omhoog en in lijn met de verbetering van het beschikbare inkomen (zie plaatjes van Benderly). Daar reageert de ISM altijd gunstig op (afgelopen week gingen de voorlopers zoals de Phillyfed flink omhhog). De ISM zal echter niet lang omhoog kunnen gaan, omdat de korte termijn groei van de retail sales de laatste maanden te ver uitstijgt boven de trend en er dan een terugslag moet komen, wel iets minder fel dan in 2010.

Het belangrijkste is dat de trend (12 maands) omhoog blijft en dat kan alleen als de werkgelegenheidsgroei aantekt in de komende tijd. Dan blijven de autoverkopen verbeteren en ziet het er ook naar uit dat de huizenbouw weer gaat aantrekken. Goldman Sachs ziet vanaf volgend jaar de huizenbouw mooi aantrekken (vooral vanaf het tweede kwartaal, maar ook al in het eerste). Die groei van de verwachte huizenbouw komt plotseling opzetten (de leading indicators hiervoor zijn nog niet best). Het kan optreden, omdat er voor het eerst sinds de kredietcrisis weer een groei van de huishoudens aan het optreden is. Het niveau van de huizenbouw is zo laag, dat het goed groeien is van die niveaus.

Een en ander wijst op een groei van minstens 4% in 2011 in de VS, misschien eerder richting 5%.

2004/5=2010/11 voor AEX

Niet alleen het koersverloop van de S&P500 lijkt erg op dat van zes jaar geleden, maar ook voor de AEX geldt dit.
De stijging van de winstverwachtingen een jaar vooruit was in 2004 lang niet zo onstuimig als in 2010. In 2005 gingen de winstverwachtingen overigens wel flink omhoog. Die flinke stijging van de winstverwachtingen (ook die voor de lange termijn) maakt het plausibel dat de beurs de verbeterde winstverwachtingen onvoldoende heeft verdisconteerd, er was onderreactie in 2010 op het goede winstnieuws. De winstverwachtingen zijn nu ook hoger en de rente lager, dat geeft ook ruimte voor een verdere koersstijging in de fase EF.

update vierjaarscyclus

Net als vorige maanden denk ik dat we in de fase EF zitten. Dat is een zeer gunstige fase voor aandelen. Net als in 2004-2005 zou die kunnen duren tot ongeveer april volgend jaar (d.w.z. een lange fase EF).
Dit jaar zagen we heel vaak dat de eerste helft van de maand goed was en de tweede helft slecht. Voor december zou dat niet horen te gebeuren. Gemiddeld was er sinds 1896 een kerstrally van zo'n 4%, zie het plaatje van Crossing Wall Street (Elfenbein).
Een pauze in de stijging van EF is mogelijk, maar het hoeft niet. Het economisch nieuws uit de VS is erg goed de laatste tijd en het gaat erg goed met de winstschattingen. Dat zit nog niet voldoende in de koersen. Vermoedelijk is die onderreactie te wijten aan de euro staatsleningencrisis.
Als die euro staatsleningencrisis niet verergert en de huizenmarkt in de VS nu gaat aantrekken (daar begint het op te lijken), dan kan de stijging van aandelen zo groot worden dat het als fase AB lijkt.

Leading Indicators in VS alle omhoog ex huizenmarkt

Alle onderdelen van de leading inidcators van de VS zijn nu omhoog. Halverwege het jaar spijbelden er diverse indicators, maar nu zijn ze allemaal omhoog, behalve die voor de huizenmarkt. De grote switch is supplier deliveries, van flnk negatief enkele maanden geleden naar flink positief. dat betekent dat de voorraden niet zo negatief gaan bijdragen dan eerst gevreesd.
Het herstel uit de Great Recession is daarmee normaal met uitzondering van de huizenmarkt. Dat blijft een droevig verhal. Ik hoop en verwacht dat de huzienmarkt echt gaat herstellen vanaf de tweede helft van volgend jaar, maar daar kan in gemakkelijk nog een jar te vroeg mee zijn. Als de huizenmarkt herstelt, dan wordt 2012 ook een goed jaar, als dat niet gebeurt wordt het moeilijk voor Obama om herkozen te worden.
Plaatje is van ecompics, een site met goede plaatjes voor de economie van de VS.

Inflatie of deflatie in de huidige Kondratieffgolf?

Bij de bespreking of er hoge inflatie dan wel deflatie in de komende jaren zal optreden was de Kondratieffgroep van het VBA (Ballendux, van Duijn, Menco, de Vaan, Vermeulen,van de Voort, Willemsen) was men minder bang voor deflatie dan vorig jaar.
Van Duijn bleef de sterkste inflationista en bleef geloven in hogere inflatie op termijn door het gebrek aan werkenden over enige tijd. Hun lonen moeten fors omhoog. De staat moet inflatie maken om alle uitkeringen te kunnen doen aan gepensioneerden. Hogere grondstoffenrpijsstijging vanwege het stijgend verbruik van de opkomende landen.
Menco is nog steeds de grootste deflationista, maar lang zo erg niet als vorig jaar. Hij blijft relatief somber over econische groei (niet als enige) en ziet door de lage bezettingsgraad en hoge werkloosheid zeer lage inflatie en misschien enige deflatie, maar lang zo erg niet als vorig jaar.

Ik zelf ben het afgelopen jaar overgeloen van het kamp van de deflationistas naar de inflationstas. De hoofdreden is het gemak waarmee de FED, de Bak of England en de Bank of Japan mog eens overgingen tot monetaire verruiming (quantitative easing) terwijl de economie al uit de recessie was. Het is gewoon te verleidelijk om geld te drukken. Banken staan nu bol van de vrije reserves en kunnen plotseling bijna oneindig krediet gaan verschaffen als ze dat willen en er vraag voor is. Dat zal niet op korte termijn gebeuren (eerst moet het kapitaal van de banken nog aansterken voor Basel III en de vraag is er voorlopig ook nog niet), maar over enkele jaren (1,2,3,4?) heeft dit grote kans om zich voor te doen. Dan krijgt men een sterk oververhitte economie waarin de inflatie flink kan stijgen. De overheid zit met grote tekorten en vindt inflatie daarom niet erg (bij inflatie daalt schuld/BNP voor de overheid pijnloos). De bouw heeft jaren vrijwel stil gelegen in het westen en huren kunnen plotseling veel gaan stijgen bij aantrekken van de vraag bij een goede groei van de werkgelegenheid (een waarschijnlijk scenario voor de VS). De overheid zal zijn best doen om inflatie te creéren via verhoging van belastingen als de BTW (zo heeft het VK zijn flinke inflatie gekregen). Geld bijdrukken leidt tot een zwakkere munt en zo tot importinflatie (zie eveneens het VK).Er ontstaat plotseling inflatie van flinke omvang.
Dat is niet mijn basisscenario, ik zie de eerste twee jaar geen inflatie van betekenis in het Westen omdat de bezettingsgraad zo laag is en de werkloosheid hoog (dus geen hoge loonstijging maar wel doorgaande kostenbesparingen) en de productiviteitsstijging betrekkelijk hoog is. Maar daarna is er wel degelijk een flink inflatiegevaar. Als men elkaar gaat beconcurreren op kostenbesparingen/ productiviteitstijging zoals Duitsland wil, zal de inflatie laag blijven. Electoraal zal de vergrijzende kiezer ook geen inflatie willen, want dan krijgt hij het relatief slecht. Daardoor kan de inflatie in veel Europese landen de komende circa acht jaar laag blijven. In de VS ligt dat minder duidelijk, daar is het electoraat door hun individuele schuldenlast veel meer uit op inflatie. Ook dreigt daar meer inflatie vanuit de geldpers en de huren (door de demografie).

Vanuit de opkomende landen komt eveneens inflatie over enkele jaren. Voorlopig zorgen goedkope importen en diensten uit China, India etc voor deflatoire druk die de inflatoire druk vanuit hogere grondstoffen compenseert. Na ongeveer 2015 neemt de deflatoire druk vanuit China af, omdat de beroepesbevolking dan niet meer groeit (de enorme groei van het aantal werkenden inde industrie en diensten in China en veel opkomende landen was en is deflatoir, maar als die toevloed van het aantal werkenden afneemt dan verandert de zaak. Voorlopig is de demografie alleen zwak in China,Korea, Oost Europe en niet in de andere belangrijke opkomende landen). Vanaf 2015 dreigt de deflatoire druk van lage importprizen voor geoderen en diensten het af te leggen tegen de inflatoire druk van hogere grondstoffenprijzen.

Zeer belangrijk voor inflatie is of de kosten voor medische zorg en andere zorg voor ouderen in de hand gehouden worden (weinig kans, medische zorg wordt vreselijk duur met individuele gentherapie en andere zorg ook). Marktwerking zal nodig zijn om de kosten enigzins in de hand te houden. Electoraal zal men voor ruime zorg blijven kiezen (maar niet voor de groepen die niet stemmen in de VS zoals we vorig jaar zagen), totdat de jeugd (niet georganiseerd, zwak ten opzichte van de gevestigde belangen) het eindelijk niet meer neemt. Dat duurt vermoedelijk nog wat langer dan acht jaar. Dat speelt als de babyboomers 80+ wordt en veel zorg nodig heeft. Dat worden moeilijke tijden volgens Ter Veer en mij.

Eindconclusie: voorlopig lijkt er weinig (minder dan vorig jaar) kans op sterk stijgende of dalende inflatie, maar hoge inflatie is wel een belangrijk staartrisico.

Vooruitzichten werkgelegenheidsgroei VS verbeteren plotseling

De afgelopen week verbeterden de vooruitzichten voor de groei in de VS flink. Niet alleen kwam het verlengen van de belastingverlagingen erdoor waardoor er plotseling geen sprake meer was van tegenwind door overheidsbezuinigingen in 2011, maar ook waren de retail sales erg goed. Hiermee samenhangend verbeterden de vooruitzichten van het midden- en kleinbedrijf (NFIB survey) en het CEO survey. Beide surveys geven plotseling aan dat de werkgelegenheid gaat groeien in 2011, veel meer dan enkele weken terug nog gedacht (plaatjes Strategas).
De groei van de werkgelegenheid kan ook weer niet zo geweldig goed worden, daarvoor is het niveau van investeringen en de groei in het afgelopen jaar nog te laag geweest, maar het ziet er plotseling wel beter uit.

Ontdekkingen genoeg voor terugkeer optimisme VS

Strategas zat te treuren dat de koerswinstverhoudingen zo terug gelopen zijn,terwijl de rente en inflatie zo laag zijn. Er zijn dan ook de nodige onzekerheden en de overheid is erg onaardig tegen drie belangrijkse sectoren in de economie (de financials, farmacie en energie).
Het vertrouwen moet terugkomen en dat kan als Amerika weer in vooruitgang gaat geloven. Strategas had bovenstand lijstje van belangrijke uitvindingen. Zo rond deze tijd moeten er weer een hele reeks zijn. Wat dat is weet je meestal niet, dat blijkt pas decennia later. Die uitvindingen waren er al de nodige decennia voor het gebruik ervan een hoge vlucht nam. Nu hebben we al een bepaalde indruk (DNA gen therapie, iPhones/pads en soortgelijke gadgets, spraakherkenningstoepassingen, Facebook, Google search, elektrische auto, duurzame energie doorbraken zoals zonne-energiedoorbraken, batterijen die lang meegaan), maar het blijft gissen.
Dat zou genoeg zijn voor vertrouwen, maar de VS is niet meer zo dominant in inovaties als het was in de jaren 90.
Het vertrouwen is er nu in Emerging Markets en veel minder in de VS, laat staan in europa buiten de Scandinavische tijgers en Duitsland.
Het komt terug als de groei hoog is doordat de werkloosheid daalt. Dat is het meest normale scenario, niet dat van het nieuwe normaal. Er zijn genoeg mogelijkheden om de ontdekkingen van de laatste tijd om te zetten in innovaties die winst opleveren. Maar het zijn wel de Emerging Markets die overal de wind mee hebben: die van de convergentie naar de welvaart van ons via een groeiende middenklasse, urbanisatie en goed niet corrupt bestuur, verbeterend onderwijs etc, lage schulden en hoge besparingen en vooral de gunstige demografie met een sterk stijgende groei van deberoepsbevolking tegen een minder zware kinder- en ouderenlast.
Het Westenn pikt zijn graantje echt wel mee met de opkomst van de belangrijke Emerging Markets en vooral van het in gang zetten van winstgevende innovaties (zie Apple en dieverse aanstormende bedrijven.

David Bowie veroorzaakte kredietcrisis

Er is nu een commissie van republikeinen en democraten aan het uitzoeken waardoor de kredietcrisis is ontstaan. De republikeinen hebben nu voortijdig hun versie laten uitlekken: het was de overheid die via Fannie Mae en Freddie Mac de burgers opstookte om een huis te kopen via subprime hypotheken. Niks te ingewikkelde constructies van banken die te veel leveragden, nee het is de overheid.
Democraten en mensen die tot tien kunnen tellen bestrijden deze versie (Fannie Mae en Freddie Mac waren behoorlijk conservatief, pas aan het eind van de subprime hypotheken hype begonnen ze ook mee te doen). In ieder geval zorgt het voortijdig lekken van de republikeinen dat er geen algemeen geaccepteerde versie voor het onststaan van de kredietcrisis gaat komen volgende maand.

Eigenlijk is men er al een hele tijd uit wie de kredietcrisis heeft veroorzaakt: het is David Bowie (http://www.mirror.co.uk/celebs/news/2009/01/12/david-bowie-s-back-catalogue-bonds-may-have-started-the-credit-crunch-115875-21036649/).
David Bowie vond in 1997 securitisering uit. Hij vond uit hoe hij via securitisering van Bowie Bonds de inkomsten uit de toekomst van zijn muziek nu al kon incasseren. Hij kreeg dan wel niet de royalties van zijn muziek, maar hij had nu al de opbrengste van de Bowie Bonds. De innovatie van David Bowie zorgde voor navolging en zo ontstond securitisering van van alles en nog wat. Zonder David Bowie was de kredietcrisis niet gebeurd, of in ieder geval, het was later gebeurd.

kredietcrisis ebt heel langzaam weg

Plaatjes van Bianco voor de VS
Commentaar Bianco: bedrijfsleningen zitten op record volume, maar de rest niet. Vooral nieuwe asset backed securities (vooral hypotheken, credit cards) lopen helemaal niet meer. Zoals we in ons boek al beschreven is de plotselinge drooglegging van deze markt, securitisering van hypotheken en credit card leningen, autoleningen etc, de hoofdreden waarom kredietgroei sinds de kredietcrisis niet mogelijk was. Er is een gat gevallen dat gedeeltelijk opgevuld is met aankopen van de FED (van leningen Fannie Mae, Freddie Mac o.a.). Het kapitaal van de banken is enigszins hersteld, maar nog niet voldoende om het gat dat is gevallen door securitisering (als dat niet gebeurt, kunnen banken hypotheken etc niet van hun balans doorstoten naar institutionele beleggers en houden ze geen/ te weinig geld over voor een goede groei van de kredietverstrekking). De kredietproblemen zijn flink verminderd, maar nog lang niet weg.

extra handelstekort VS met China door iPhoneproductie van $1,9 miljard slaat nergens op

Het populairste artikel van WSJ Azië was Not Really 'Made in China'. (http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704828104576021142902413796.html?mod=WSJ_hp_us_mostpop_read) Hierin legde men uit dat het verschepen van iPhones van Apple volgens de statistici tot een handelstekort van de VS met China heft geleid van $1,9 miljard in 2009. Het is tenslotte China dat uiteindelijk alle onderdelen van elders in elkaar zet en verscheept. Dus de statistici registreren braaf dat de hele $179 die een iPhone gemiddeld kostte was gemaakt door China en geëxporteerd naar de VS. Dat is nogal bezijden de waarheid. Vele niet Chinese bedrijven, zelfs Europese, maken onderdelen. Alle research etc wordt in de VS gedaan. Maar de toegevoegde waarde van Hon Hai Precision die de boel in elkaar zet is maar 3,6% ofwel $6,50 van de verkoopprijs. Maar het is wel geëtiketteerd Made in China. De commerciële waarde is toegevoegd in de VS.
China begint dit te ontdekken en stelt dat het handelsoverschot met de VS lang niet zo problematisch is als voorgesteld door de statistici.
Volgens Lamy is het overschot van China tegen de VS door bovenstaande praktijken de helft kleiner dan de cijfers nu zeggen: slechts $115 miljard.

Het plaatje lost niet alle problemen op. Het ontwerp en de marketing is van Apple in de VS en die maken terecht de enorme winst, niet de onderdelenfabrikanten.
Of alle berekeningen wel kloppen is de vraag, maar de toegevoegde waarde van Apple VS is onderschat door de statistici en alle exporten vanuit China door andere Amerikaanse multinationals ook. Amerika kan een groter handelstekort dragen dan de statistici zeggen.